[D66] Voor Bruno Latour is de coronacrisis de opmaat voor de klimaatcrisis

[Antid Oto]

  Voor Bruno Latour is de coronacrisis de opmaat voor de klimaatcrisis

By
groene.nl
6 min
View Original 
<https://getpocket.com/redirect?url=https%3A%2F%2Fwww.groene.nl%2Fartikel%2Fhet-virus-is-maar-een-schakel-in-hele-keten>

De komende weken zal Menno Grootveld stukken selecteren en vertalen van 
denkers over corona in de internationale pers. In aflevering 3: Bruno Latour

Artikelen in /De Groene Amsterdammer/ over de coronacrisis zijn voor 
alle lezers gratis te lezen. Interesse om meer te lezen? 
<https://www.groene.nl/campagnes/juist-nu-tijd-voor-de-groene-cbe628bd-87f3-4f80-8327-8a4d6e4fb897>

Voor degenen die zich achter de frontlinie bevinden en aan wie men uit 
solidariteit heeft gevraagd om niets te doen is het beslist zeer welkom 
dat de algehele ‘lockdown’ toevallig samenvalt met de vastentijd. Dit 
verplichte vasten, deze seculiere en republikeinse ramadan, biedt hen de 
kans om te overdenken wat nu eigenlijk wel en wat niet belangrijk is.

Het zou zomaar kunnen dat de interventie van het virus een soort 
generale repetitie is voor de volgende crisis, waarin iedereen een 
complete verandering van zijn of haar levensomstandigheden zal 
ondergaan, in alle aspecten van het dagelijks bestaan. Net als vele 
anderen denk ik dat de coronacrisis een opmaat is voor de klimaatcrisis. 
Deze hypothese moet nog wel aan een nadere beproeving onderworpen worden.

Wat het met elkaar in verband brengen van deze twee crises legitimeert 
is het plotselinge en pijnlijke besef dat de klassieke definitie van een 
samenleving – het samenzijn van mensen onder elkaar – betekenisloos is 
geworden. De toestand van de samenleving is op ieder moment afhankelijk 
van de relaties tussen vele actoren, waarvan de meeste geen menselijke 
vorm hebben. Dit geldt voor microben – zoals we sinds Pasteur weten – 
maar ook voor het internet, de wet, de organisatie van onze 
ziekenhuizen, de capaciteiten van de staat en zelfs voor het klimaat.

En ondanks al het gekrakeel over een ‘staat van oorlog’ tegen het virus, 
is dit virus natuurlijk maar één schakel in een hele keten, waarin het 
voorraadbeheer van maskers of tests, de regulering van eigendomsrechten, 
allerlei burgerlijke gewoonten en gebaren van solidariteit eveneens 
meewegen bij het bepalen van de mate van kwaadaardigheid van een 
besmettelijke ziekte.

Als je eenmaal zicht hebt op het hele netwerk waarvan het virus slechts 
één onderdeel is, begrijp je dat het virus niet op dezelfde manier te 
werk gaat in Taiwan, Singapore, New York of Parijs. De pandemie is net 
zomin een ‘natuurlijk’ fenomeen als de hongersnoden uit het verleden of 
de klimaatcrisis van nu. De samenleving heeft zich al lang geleden 
buiten de nauwe beperkingen van de sociale sfeer begeven.

Dit gezegd hebbende weet ik niet zeker of we de parallel nog verder 
kunnen doortrekken. Gezondheidscrises zijn immers niet nieuw, en het 
snelle en radicale ingrijpen van de staat lijkt tot nu toe niet erg 
innovatief. Daarvoor hoef je alleen maar naar het enthousiasme te kijken 
waarmee president Macron zich onlangs de allure van een staatshoofd 
heeft aangemeten, waar het hem tot nu toe zo pathetisch aan ontbroken 
heeft. Door de retoriek van ‘wij moeten jullie beschermen’ en ‘jullie 
moeten ons beschermen’ zorgen pandemieën er, zowel voor de machthebbers 
als voor hun onderdanen, voor dat het gezag van de staat weer versterkt 
wordt, zodat die staat eisen kan stellen die in iedere andere 
omstandigheid tot rellen zouden hebben geleid.

Maar deze staat is niet de staat van de 21ste eeuw en van de 
klimaatverandering, maar de staat van de 19de eeuw en de zogenaamde 
‘biopower’. Om met wijlen statisticus Alain Desrosières te spreken 
<https://www.lemonde.fr/disparitions/article/2013/02/18/alain-desrosieres-statisticien-sociologue-et-historien-de-la-statistique_1834225_3382.html>, 
het is de staat van de statistiek: de bevolking wordt binnen een 
territoriaal kader onder toezicht gesteld en van bovenaf bestuurd met 
behulp van deskundigen. Dit is het systeem dat we vandaag de dag zien 
herrijzen – met als enig verschil met vroeger dat het nu stap voor stap 
wordt geherintroduceerd, totdat het de hele planeet omvat.

De originaliteit van de huidige situatie is volgens mij dat we, door 
thuis opgesloten te zitten, terwijl we buiten niets anders meer zien en 
horen dan de uitbreiding van politiebevoegdheden en de sirenes van 
ambulances, collectief een karikaturale vorm van het spel van de 
‘biopower’ opvoeren, die rechtstreeks uit het werk van de filosoof 
Michel Foucault lijkt te zijn voortgekomen. Zelfs de vele arbeiders die 
gedwongen zijn te blijven werken, zodat de anderen zich in hun huizen 
kunnen blijven verstoppen, zijn aan het oog onttrokken – om nog maar te 
zwijgen van de migranten die helemaal geen onderdak hebben. Maar deze 
karikatuur is de karikatuur van een tijd die niet meer de onze is.

Er gaapt een enorme kloof tussen de staat die zegt: ‘Ik bescherm u tegen 
de dood’ (dat wil zeggen: tegen de besmetting door een virus waarvan het 
spoor alleen bekend is aan wetenschappers en waarvan de gevolgen alleen 
begrijpelijk zijn door reeksen statistieken te bestuderen) en de staat 
die dúrft te zeggen: ‘Ik bescherm u tegen de dood, omdat ik de 
bestaansvoorwaarden van alle levende wezens waarvan u afhankelijk bent, 
in stand wil houden.’

Denk er maar eens over na: stel dat president Macron op dezelfde 
Churchilliaanse toon een pakket maatregelen bekendgemaakt zou hebben om 
de gas- en oliereserves in de bodem te laten, de verkoop van pesticiden 
te stoppen, het ploegen tot op grote diepte uit te bannen en – hoe 
stoutmoedig! – het gebruik van verwarmingsinstallaties op terrassen te 
verbieden… Als de benzinebelasting al genoeg was om de beweging van de 
‘gele hesjes’ op gang te brengen, huiver je bij de gedachte aan de 
rellen die het land in vuur en vlam zouden hebben gezet als hij dat had 
gedaan. En toch is het in het geval van de klimaatcrisis oneindig veel 
gerechtvaardigder om de Fransen voor hun eigen bestwil tegen de dood te 
beschermen dan in het geval van de coronacrisis, omdat die eerste 
letterlijk iedereen aangaat, en niet slechts een paar duizend mensen – 
en ook niet voor een tijdje, maar voor altijd.

Het is duidelijk dat er geen sprake van is dat deze denkbeeldige staat 
bestaat. En het is heel zorgwekkend om te zien hoe de huidige staat zich 
op geen enkele manier aan het voorbereiden is op de overgang van de ene 
crisis naar de andere. In de coronacrisis speelt de overheid een zeer 
klassieke pedagogische rol, en valt haar gezag perfect samen met de oude 
nationale grenzen – het archaïsme van de terugkeer naar de Europese 
binnengrenzen is daar het pijnlijke bewijs van.

Bij de klimaatverandering is de relatie omgekeerd: daar moet de overheid 
van het volk leren hoe het bestaan eruit zou kunnen zien in gebieden die 
volledig geherdefinieerd worden door de noodzaak om uit het huidige 
mondiale productiesysteem te stappen. Hier zou de overheid volstrekt 
niet in staat zijn om maatregelen van bovenaf op te leggen. In de 
coronacrisis moeten wij allemaal, net als op de basisschool, weer leren 
om onze handen te wassen en in onze elleboog te hoesten, maar bij de 
klimaatverandering is het de staat die in het schoolbankje zit.

Bovendien is er nóg een reden waarom de metafoor van de ‘oorlog tegen 
het virus’ onbegrijpelijk is: in de coronacrisis is het misschien waar 
dat de mens en bloc het virus ‘bestrijdt’ – zelfs degenen die zich 
normaal gesproken niets van ons aantrekken en altijd maar blijven 
doorgaan met hun dodelijke werk, of we dat nu willen of niet.

Bij de klimaatverandering is de situatie echter op tragische wijze 
omgekeerd: daar is de ziekteverwekker waarvan de afschuwelijke 
kwaadaardigheid de levensomstandigheden van alle bewoners van de planeet 
heeft veranderd helemaal geen virus, maar de mens zelf! En dan niet alle 
mensen, maar slechts een paar mensen, die oorlog tegen ons voeren zonder 
die aan ons verklaard te hebben. En op deze oorlog is de nationale staat 
heel slecht voorbereid, omdat de fronten veelvoudig zijn en ieder van 
ons kruisen. Het is in die zin dat de ‘algemene mobilisatie’ tegen het 
virus op geen enkele manier bewijst dat we klaar zullen zijn voor de 
volgende strijd. Het is niet alleen het leger dat altijd achterloopt in 
een oorlog.

Maar uiteindelijk – je weet maar nooit – kan een tijd van vasten, ook al 
is die seculier en republikeins van aard, tot spectaculaire 
veranderingen leiden. Voor het eerst in jaren vinden miljoenen mensen, 
die nu thuis vastzitten, een vergeten luxe terug: ze hebben de tijd om 
na te denken en te overwegen waar ze voorheen onnodig opgewonden van 
raakten. Laten we deze lange en onverwachte vastentijd te baat nemen.

Bruno Latour is socioloog en filosoof, en auteur van (onder meer) Les 
microbes. Guerre et paix en Waar kunnen we landen? Politieke oriëntatie 
in het nieuwe klimaatregime (Octavo, 2018).

Uit Le Monde van 25 maart 2020

Vertaling: Menno Grootveld


-------------- next part --------------
An HTML attachment was scrubbed...
URL: <http://www.tuxtown.net/pipermail/d66/attachments/20200411/acf3f6f9/attachment-0001.html>