<html>
<head>
<meta http-equiv="content-type" content="text/html; charset=UTF-8">
</head>
<body>
<div class="css-ov1ktg">
<div class=" css-qlfk3j">
<div class="rail-wrapper css-a6hloe">
<div class=" css-ac4z6z"><br>
</div>
</div>
</div>
</div>
<div id="root">
<div class="css-wp58sy">
<div class="css-fmnleb">
<div class="css-ov1ktg">
<div width="718" class="css-1jllois">
<header class="css-d92687">
<h1 class="css-19v093x">Voor Bruno Latour is de
coronacrisis de opmaat voor de klimaatcrisis</h1>
<div class="css-1x1jxeu">
<div class="css-7kp13n">By</div>
<div class="css-8rl9b7">groene.nl</div>
<div class="css-zskk6u">6 min</div>
</div>
<div class="css-1890bmp"><a
href="https://getpocket.com/redirect?url=https%3A%2F%2Fwww.groene.nl%2Fartikel%2Fhet-virus-is-maar-een-schakel-in-hele-keten"
target="_blank" class="css-1neb7j1">View Original</a></div>
</header>
<div class="css-429vn2">
<div role="main" class="css-yt2q7e">
<div id="RIL_container">
<div id="RIL_body">
<div id="RIL_less">
<div lang="nl">
<div>
<p>De komende weken zal Menno Grootveld
stukken selecteren en vertalen van denkers
over corona in de internationale pers. In
aflevering 3: Bruno Latour</p>
</div>
<div>
<div>
<p>Artikelen in <em>De Groene
Amsterdammer</em> over de coronacrisis
zijn voor alle lezers gratis te lezen. <a
href="https://www.groene.nl/campagnes/juist-nu-tijd-voor-de-groene-cbe628bd-87f3-4f80-8327-8a4d6e4fb897">Interesse
om meer te lezen?</a></p>
</div>
<p>Voor degenen die zich achter de
frontlinie bevinden en aan wie men uit
solidariteit heeft gevraagd om niets te
doen is het beslist zeer welkom dat de
algehele ‘lockdown’ toevallig samenvalt
met de vastentijd. Dit verplichte vasten,
deze seculiere en republikeinse ramadan,
biedt hen de kans om te overdenken wat nu
eigenlijk wel en wat niet belangrijk is.</p>
<p>Het zou zomaar kunnen dat de interventie
van het virus een soort generale repetitie
is voor de volgende crisis, waarin
iedereen een complete verandering van zijn
of haar levensomstandigheden zal
ondergaan, in alle aspecten van het
dagelijks bestaan. Net als vele anderen
denk ik dat de coronacrisis een opmaat is
voor de klimaatcrisis. Deze hypothese moet
nog wel aan een nadere beproeving
onderworpen worden.</p>
<p>Wat het met elkaar in verband brengen van
deze twee crises legitimeert is het
plotselinge en pijnlijke besef dat de
klassieke definitie van een samenleving –
het samenzijn van mensen onder elkaar –
betekenisloos is geworden. De toestand van
de samenleving is op ieder moment
afhankelijk van de relaties tussen vele
actoren, waarvan de meeste geen menselijke
vorm hebben. Dit geldt voor microben –
zoals we sinds Pasteur weten – maar ook
voor het internet, de wet, de organisatie
van onze ziekenhuizen, de capaciteiten van
de staat en zelfs voor het klimaat.</p>
<figure>
<div class="RIL_IMG" id="RIL_IMG_1">
<figure> <img
src="https://pocket-image-cache.com//filters:no_upscale()/https%3A%2F%2Fwww.groene.nl%2Fuploads%2Fimage%2Ffile%2F000%2F023%2F243%2Flarge_Bruno_Latour_confe%25CC%2581rence_the%25CC%2581a%25CC%2582trale_anthropoce%25CC%2580ne_01947_kopie%25CC%2588ren_2.jpg"
alt="" width="263" height="295"> </figure>
</div>
<figcaption></figcaption></figure>
<p>En ondanks al het gekrakeel over een
‘staat van oorlog’ tegen het virus, is dit
virus natuurlijk maar één schakel in een
hele keten, waarin het voorraadbeheer van
maskers of tests, de regulering van
eigendomsrechten, allerlei burgerlijke
gewoonten en gebaren van solidariteit
eveneens meewegen bij het bepalen van de
mate van kwaadaardigheid van een
besmettelijke ziekte.</p>
<p>Als je eenmaal zicht hebt op het hele
netwerk waarvan het virus slechts één
onderdeel is, begrijp je dat het virus
niet op dezelfde manier te werk gaat in
Taiwan, Singapore, New York of Parijs. De
pandemie is net zomin een ‘natuurlijk’
fenomeen als de hongersnoden uit het
verleden of de klimaatcrisis van nu. De
samenleving heeft zich al lang geleden
buiten de nauwe beperkingen van de sociale
sfeer begeven.</p>
<p>Dit gezegd hebbende weet ik niet zeker of
we de parallel nog verder kunnen
doortrekken. Gezondheidscrises zijn immers
niet nieuw, en het snelle en radicale
ingrijpen van de staat lijkt tot nu toe
niet erg innovatief. Daarvoor hoef je
alleen maar naar het enthousiasme te
kijken waarmee president Macron zich
onlangs de allure van een staatshoofd
heeft aangemeten, waar het hem tot nu toe
zo pathetisch aan ontbroken heeft. Door de
retoriek van ‘wij moeten jullie
beschermen’ en ‘jullie moeten ons
beschermen’ zorgen pandemieën er, zowel
voor de machthebbers als voor hun
onderdanen, voor dat het gezag van de
staat weer versterkt wordt, zodat die
staat eisen kan stellen die in iedere
andere omstandigheid tot rellen zouden
hebben geleid.</p>
<p>Maar deze staat is niet de staat van de
21ste eeuw en van de klimaatverandering,
maar de staat van de 19de eeuw en de
zogenaamde ‘biopower’. Om met wijlen
statisticus Alain Desrosières <a
href="https://www.lemonde.fr/disparitions/article/2013/02/18/alain-desrosieres-statisticien-sociologue-et-historien-de-la-statistique_1834225_3382.html">te
spreken</a>, het is de staat van de
statistiek: de bevolking wordt binnen een
territoriaal kader onder toezicht gesteld
en van bovenaf bestuurd met behulp van
deskundigen. Dit is het systeem dat we
vandaag de dag zien herrijzen – met als
enig verschil met vroeger dat het nu stap
voor stap wordt geherintroduceerd, totdat
het de hele planeet omvat.</p>
<p>De originaliteit van de huidige situatie
is volgens mij dat we, door thuis
opgesloten te zitten, terwijl we buiten
niets anders meer zien en horen dan de
uitbreiding van politiebevoegdheden en de
sirenes van ambulances, collectief een
karikaturale vorm van het spel van de
‘biopower’ opvoeren, die rechtstreeks uit
het werk van de filosoof Michel Foucault
lijkt te zijn voortgekomen. Zelfs de vele
arbeiders die gedwongen zijn te blijven
werken, zodat de anderen zich in hun
huizen kunnen blijven verstoppen, zijn aan
het oog onttrokken – om nog maar te
zwijgen van de migranten die helemaal geen
onderdak hebben. Maar deze karikatuur is
de karikatuur van een tijd die niet meer
de onze is.</p>
<p>Er gaapt een enorme kloof tussen de staat
die zegt: ‘Ik bescherm u tegen de dood’
(dat wil zeggen: tegen de besmetting door
een virus waarvan het spoor alleen bekend
is aan wetenschappers en waarvan de
gevolgen alleen begrijpelijk zijn door
reeksen statistieken te bestuderen) en de
staat die dúrft te zeggen: ‘Ik bescherm u
tegen de dood, omdat ik de
bestaansvoorwaarden van alle levende
wezens waarvan u afhankelijk bent, in
stand wil houden.’</p>
<p>Denk er maar eens over na: stel dat
president Macron op dezelfde
Churchilliaanse toon een pakket
maatregelen bekendgemaakt zou hebben om de
gas- en oliereserves in de bodem te laten,
de verkoop van pesticiden te stoppen, het
ploegen tot op grote diepte uit te bannen
en – hoe stoutmoedig! – het gebruik van
verwarmingsinstallaties op terrassen te
verbieden… Als de benzinebelasting al
genoeg was om de beweging van de ‘gele
hesjes’ op gang te brengen, huiver je bij
de gedachte aan de rellen die het land in
vuur en vlam zouden hebben gezet als hij
dat had gedaan. En toch is het in het
geval van de klimaatcrisis oneindig veel
gerechtvaardigder om de Fransen voor hun
eigen bestwil tegen de dood te beschermen
dan in het geval van de coronacrisis,
omdat die eerste letterlijk iedereen
aangaat, en niet slechts een paar duizend
mensen – en ook niet voor een tijdje, maar
voor altijd.</p>
<p>Het is duidelijk dat er geen sprake van
is dat deze denkbeeldige staat bestaat. En
het is heel zorgwekkend om te zien hoe de
huidige staat zich op geen enkele manier
aan het voorbereiden is op de overgang van
de ene crisis naar de andere. In de
coronacrisis speelt de overheid een zeer
klassieke pedagogische rol, en valt haar
gezag perfect samen met de oude nationale
grenzen – het archaïsme van de terugkeer
naar de Europese binnengrenzen is daar het
pijnlijke bewijs van.</p>
<p>Bij de klimaatverandering is de relatie
omgekeerd: daar moet de overheid van het
volk leren hoe het bestaan eruit zou
kunnen zien in gebieden die volledig
geherdefinieerd worden door de noodzaak om
uit het huidige mondiale productiesysteem
te stappen. Hier zou de overheid volstrekt
niet in staat zijn om maatregelen van
bovenaf op te leggen. In de coronacrisis
moeten wij allemaal, net als op de
basisschool, weer leren om onze handen te
wassen en in onze elleboog te hoesten,
maar bij de klimaatverandering is het de
staat die in het schoolbankje zit.</p>
<p>Bovendien is er nóg een reden waarom de
metafoor van de ‘oorlog tegen het virus’
onbegrijpelijk is: in de coronacrisis is
het misschien waar dat de mens en bloc het
virus ‘bestrijdt’ – zelfs degenen die zich
normaal gesproken niets van ons aantrekken
en altijd maar blijven doorgaan met hun
dodelijke werk, of we dat nu willen of
niet.</p>
<p>Bij de klimaatverandering is de situatie
echter op tragische wijze omgekeerd: daar
is de ziekteverwekker waarvan de
afschuwelijke kwaadaardigheid de
levensomstandigheden van alle bewoners van
de planeet heeft veranderd helemaal geen
virus, maar de mens zelf! En dan niet alle
mensen, maar slechts een paar mensen, die
oorlog tegen ons voeren zonder die aan ons
verklaard te hebben. En op deze oorlog is
de nationale staat heel slecht voorbereid,
omdat de fronten veelvoudig zijn en ieder
van ons kruisen. Het is in die zin dat de
‘algemene mobilisatie’ tegen het virus op
geen enkele manier bewijst dat we klaar
zullen zijn voor de volgende strijd. Het
is niet alleen het leger dat altijd
achterloopt in een oorlog.</p>
<p>Maar uiteindelijk – je weet maar nooit –
kan een tijd van vasten, ook al is die
seculier en republikeins van aard, tot
spectaculaire veranderingen leiden. Voor
het eerst in jaren vinden miljoenen
mensen, die nu thuis vastzitten, een
vergeten luxe terug: ze hebben de tijd om
na te denken en te overwegen waar ze
voorheen onnodig opgewonden van raakten.
Laten we deze lange en onverwachte
vastentijd te baat nemen.</p>
<p>Bruno Latour is socioloog en filosoof, en
auteur van (onder meer) Les microbes.
Guerre et paix en Waar kunnen we landen?
Politieke oriëntatie in het nieuwe
klimaatregime (Octavo, 2018).</p>
<p>Uit Le Monde van 25 maart 2020</p>
<p>Vertaling: Menno Grootveld</p>
</div>
</div>
</div>
</div>
</div>
</div>
</div>
</div>
</div>
<div class="css-10y0cgg"><br>
</div>
</div>
</div>
</div>
</body>
</html>