[D66] De Waanzin van de Dwang – Over een land dat zijn patiënten gijzelt onder het mom van zorg

[René Oudeweg]

De Waanzin van de Dwang – Over een land dat zijn patiënten gijzelt onder 
het mom van zorg

Nederland noemt zichzelf graag beschaafd. Een rechtsstaat, een land van 
vrijheid en mensenrechten. Maar achter de muren van psychiatrische 
instellingen voltrekt zich dagelijks iets dat haaks staat op dat 
zelfbeeld: dwangbehandeling – het medisch eufemisme voor het fysiek en 
psychisch breken van mensen die al gebroken zijn.

Het is een nachtmerrie die met beleid wordt goedgepraat.
Een patiënt die niet “meewerkt” krijgt een spuit. Een patiënt die 
angstig is, wordt vastgebonden. Een mens in crisis wordt juridisch tot 
object gedegradeerd, behandeld als risico in plaats van als persoon. En 
dit gebeurt niet in de marge — het is beleid, vastgelegd, gelegitimeerd 
en eindeloos herhaald, ondanks herhaalde veroordelingen door de 
Verenigde Naties.

De VN heeft Nederland meermaals op de vingers getikt voor het 
systematisch gebruik van dwang in de geestelijke gezondheidszorg. Het 
Comité tegen Foltering, het Comité voor de Rechten van Personen met een 
Handicap, het Mensenrechtencomité — allemaal hebben ze hetzelfde gezegd: 
dwang in de GGZ is een schending van de mensenrechten.
Maar Den Haag luistert niet.
Men knikt beleefd, belooft “evaluatie” en “vermindering”, en intussen 
stijgen de cijfers weer. De rapporten verdwijnen in lades, de patiënten 
verdwijnen achter sloten.

Er is niets menselijks aan iemand vastbinden aan een bed “voor zijn 
eigen veiligheid”.
Er is niets ethisch aan het toedienen van medicatie onder dwang omdat 
iemand het recht opeist om anders te voelen dan de protocollen 
voorschrijven.
Dwangbehandeling is geen zorg. Het is macht in zijn zuiverste, koudste 
vorm: de totalitaire reflex vermomd als hulpverlening.

Wat hier speelt, is niet alleen een medisch, maar een moreel failliet.
We weten allang dat dwang trauma veroorzaakt, dat het wantrouwen 
versterkt, dat het herstel onmogelijk maakt. Toch blijft men roepen dat 
het “soms noodzakelijk” is, alsof noodzaak een vrijbrief is voor 
vernedering. Alsof de angst van de hulpverlener belangrijker is dan de 
autonomie van de patiënt.
In werkelijkheid is het systeem gebouwd op angst – niet van de patiënt, 
maar van de maatschappij. Angst voor het onvoorspelbare, voor gedrag dat 
niet past in de nette orde van de burgerlijke normaliteit.

En dus straft men die afwijking, noemt het behandeling, en wast de 
handen in beleidsmatige onschuld.
Ministeries schrijven rapporten vol wollige taal over “dwangreductie”, 
instellingen publiceren jaarverslagen met doelstellingen over 
“vrijheidsbeperkende maatregelen”, maar in de praktijk blijft de 
realiteit onveranderd: mensen worden vastgebonden, verdoofd, en vergeten.

De hypocrisie is verstikkend. Nederland ratificeerde het VN-Verdrag 
inzake de Rechten van Personen met een Handicap (CRPD). Dat verdrag zegt 
onomwonden dat gedwongen behandeling in strijd is met menselijke 
waardigheid. Toch heeft ons land de GGZ-wetgeving – de Wvggz en Wzd – zo 
ingericht dat dwang niet wordt afgeschaft, maar juridisch geperfectioneerd.
Het is niet de afschaffing van de dwang, maar de bureaucratische 
esthetiek ervan.
Men maakt de foltering administratief correct.

We moeten deze realiteit onder ogen zien: Nederland schendt 
mensenrechten, structureel en bewust.
Niet in verre oorlogen, maar in eigen klinieken. Niet door wapens, maar 
door witte jassen.
En dat is misschien wel de meest sinistere vorm van geweld – datgene wat 
gepleegd wordt in naam van zorg, achter gesloten deuren, met 
handtekeningen van ministers eronder.

De vraag is niet of dwangbehandeling effectief is – het is of wij, als 
samenleving, nog durven erkennen dat het moreel verwerpelijk is.
Wie een mens zijn autonomie ontneemt, onderwerpt hem.
Wie dat doet in naam van de zorg, verraadt de essentie van zorg zelf.

Het wordt tijd dat Nederland stopt met zichzelf te prijzen als 
mensenrechtenkampioen, zolang het in zijn eigen ziekenhuizen het 
VN-verdrag met voeten treedt.
Geen enkel mens mag worden vastgebonden, geïnjecteerd of gestraft omdat 
hij anders denkt, voelt of handelt.
Dwang is geen behandeling.
Dwang is een wond in het hart van de zorg.
En het is hoog tijd dat we weigeren nog langer weg te kijken.