[D66] VWS hield onderzoek naar mondkapjeswinst Sywert van Lienden tegen (Wuhan Coronavirus 2019-nCoV #998)

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   NRC Handelsblad
Datum:  4 april 2024
Auteur: Stefan Vermeulen
URL:    
https://www.nrc.nl/nieuws/2024/04/04/ministerie-hield-onderzoek-naar-mondkapjeswinst-sywert-van-lienden-tegen-a4195076


Ministerie hield onderzoek naar mondkapjeswinst Sywert van Lienden tegen
------------------------------------------------------------------------
Forensisch accountants drongen begin 2021 al bij VWS aan op uitgebreider 
onderzoek naar de mondkapjesdeal met Sywert van Lienden. Het ministerie 
blokkeerde dat, blijkt uit zojuist geopenbaarde stukken.

Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) heeft begin 
2021 uitgebreid forensisch onderzoek naar de winstmarge van Sywert van 
Lienden en partners op hun mondkapjesdeal met de overheid tegengehouden. 
Dat blijkt uit interne documenten die VWS woensdag openbaar heeft 
gemaakt.

Het ministerie vroeg bureau Grant Thornton in februari 2021 onderzoek te 
doen naar de transactie, nadat accountants van KPMG en EY intern 
nadrukkelijk hadden aangegeven dat mogelijk 'onregelmatigheden' hadden 
plaatsgevonden.

De deal was in de buitenwereld op dat moment niet bekend. VWS had Van 
Lienden en diens zakenpartners in april 2020 opdracht gegeven om met hun 
bedrijf Relief Goods Alliance 40 miljoen mondkapjes te leveren, voor 
ruim 100 miljoen euro. De mondkapjes kochten ze in bij twee Chinese 
fabrikanten. Van Lienden en partners presenteerden zich publiekelijk als 
non-profitondernemers met een stichting, Hulptroepen Alliantie.

Hugo de Jonge, destijds minister van VWS en een partijgenoot van 
toenmalig CDA'er Van Lienden, had intern op de transactie aangedrongen. 
'Je kunt die Sywert beter inside pissing out hebben dan outside pissing 
in. Met een klein beetje verdraagzaamheid moet dat lukken. Hoop echt dat 
t lukt', appte De Jonge op 12 april 2020 aan een betrokken ambtenaar.

De forensisch accountants van Grant Thornton stuurden op 10 februari 
2021 hun voorstel voor onderzoek naar de deal naar het ministerie. Grant 
Thornton zou gaan kijken of de transactie onder 'oneigenlijke druk' tot 
stand was gekomen. Meerdere betrokkenen bij landelijk inkoopconsortium 
LCH waren tegen de deal geweest, VWS had deze erdoor gedrukt.

Het ministerie gaf diezelfde dag akkoord voor het onderzoek, dat volgens 
een betrokken VWS-ambtenaar 'inhoudelijke maar zeker ook politieke 
gevoeligheden' kende. Grant Thornton (GT) kreeg een budget van 100.000 
euro. Het onderzoeksrapport zou niet openbaar worden en alleen met 
direct betrokken partijen worden gedeeld, blijkt uit de stukken.


Politieke betrokkenheid

Twee dagen later ontstond binnen het ministerie toch twijfel over het 
aanstaande onderzoek naar de deal: 'Ik heb zojuist voor het eerst naar 
de opdracht aan GT kunnen kijken en wil jullie adviseren dit toch even 
on hold te zetten. Dit wordt wel heel zwaar aangezet en [ik] wil eerst 
de reikwijdte en risico's beter kunnen inschatten', mailde een 
VWS-ambtenaar aan betrokkenen.

Volgens een andere ambtenaar was het onderzoek tegenhouden geen goed 
idee: 'Lijkt inderdaad wel een omvangrijk onderzoek maar risico zit er 
in dat er wordt gesuggereerd dat er sprake is van 'politieke 
betrokkenheid' dus als wij te veel zouden sturen zou dat 
contraproductief kunnen werken', mailde de ambtenaar. 'Dus advies is 
toch doorgaan maar goed in de gaten [houden] wat er gaande is en met wie 
gesproken gaat worden.'

De week daarop, op 19 februari 2021, stelde Grant Thornton bij het 
ministerie voor het onderzoek uit te breiden met 'extra stappen', omdat 
bij de forensisch accountants vragen waren gerezen over mogelijke winst 
die Van Lienden en zijn partners hadden gemaakt. Ze wilden dit drietal 
daarover ondervragen.

'Doel daarvan is primair om zicht te krijgen op de feitelijke gang van 
zaken en financiele aspecten van de casus', mailde de betrokken 
onderzoeker aan VWS. 'De transacties en betalingen tussen 
[inkoopconsortium] LCH (via Mediq) en Relief Goods Alliance zijn 
inzichtelijk, de transacties en betalingen tussen Relief Goods Alliance 
en de Chinese fabrikanten zijn dat niet [...] de kans bestaat dat 
onvoldoende duidelijk is aan de kant van VWS/LCH.'

De forensisch accountant voelde wel aan dat een dergelijke uitbreiding 
bij VWS gevoelig lag: 'Aangezien dat de externe exposure vergroot, 
willen we deze stap uitsluitend zetten na toestemming van jullie.'


Geen toestemming

Die toestemming kwam er niet. Het verzoek om uitgebreider onderzoek te 
doen naar de gemaakte winst, leidde bij VWS tot interne discussies en 
meerdere gesprekken met Grant Thornton, blijkt uit de stukken. Het 
ministerie leek vooral te vrezen dat de deal daarmee in de openbaarheid 
zou kunnen komen.

'Vanochtend heb ik met GT nogmaals over dit verzoek gesproken', mailde 
een VWS-ambtenaar op 23 februari aan collega's. 'Mede naar aanleiding 
van ons overleg gisteren hebben we samen kunnen vaststellen dat GT 
vooralsnog de onderzoeksvragen (uit de opdrachtbrief) kan beantwoorden 
op basis van de nu beschikbare stukken. [...] Met andere woorden, het 
onderzoek wordt vooralsnog niet uitgebreid', zo staat in de mail.

'Dit is heel goed nieuws!', reageerde een collega.

'Klopt, ik was er ook blij mee', reageerde een andere betrokkene bij 
VWS.

De mogelijke winst die Sywert van Lienden en zijn partners Bernd Damme 
en Camille van Gestel overhielden aan hun deal met de overheid, bleef zo 
buiten het onderzoek, evenals de communicatie die in aanloop naar de 
transactie had plaatsgevonden tussen Relief Goods Alliance en VWS.

VWS maakte het rapport van Grant Thornton in juni 2021 toch openbaar. 
Dat gebeurde nadat de mondkapjesdeal van Van Lienden en de nettowinst 
daarbij van meer dan 20 miljoen euro via de media naar buiten waren 
gekomen. Grant Thornton concludeerde in het rapport dat er 'geen 
indicaties' waren voor mogelijke integriteitsschendingen rond het 
aangaan van de overeenkomst.


Rechtszaak

Dat het ministerie onderzoek naar de winstmarges aanvankelijk 
blokkeerde, kan een rol gaan spelen bij de rechtszaak die VWS inmiddels 
tegen Van Lienden en zijn partners voert.

Na onthulling van de miljoenenwinst zei toenmalig minister Tamara van 
Ark (Medische Zorg, VVD) in juni 2021 dat het voor het ministerie 
'niets' had uitgemaakt of Van Lienden en zijn partners de transactie 
uitvoerden via een non-profitstichting of een commerciele bv. 'Het enige 
dat namelijk telde was om de zorg in Nederland zo snel mogelijk te 
voorzien van voldoende, kwalitatief goede mondmaskers.'

Later maakte het ministerie hierin een draai, mede onder invloed van 
vervolgonderzoek door Deloitte naar de deal. Naar aanleiding van het 
Deloitte-rapport in september 2022 schreef minister Conny Helder 
(Langdurige Zorg en Sport, VVD) dat Van Lienden tijdens de 
onderhandelingen een 'onjuiste voorstelling van zaken' had gegeven en 
onduidelijkheden over de verhouding tussen stichting en bv 'bewust in 
stand' had gehouden. VWS kondigde toen alsnog aan zich te beraden op 
juridische stappen. Het ministerie eist inmiddels de door het drietal 
gemaakte winsten terug. De zaak komt op 22 april voor de rechter.

--------
(c) 2024 Mediahuis