[D66] Trouw: 'Duidelijke politieke taal veroorzaakt chaos'

[René Oudeweg]

[Iets te simplistisch geredeneerd van Meeus, de cliché-tegenstelling 
orde-chaos, of kosmos-kaos zo u wilt, maar bevat wel een legitiem punt 
die de menselijke taal adresseert die pretendeert duidelijk te zijn. 
Vooral populisten pretenderen het propaganda-effect van duidelijke taal 
uit te buiten. Meeus heeft gelijk, maar geeft daarbij ook een 
outsider-politicus als Baudet de wind in de zeilen, die soms ook niet 
vies is van ondoorzichtige crypto-taal door gebruik te maken van 
alternatieve feiten en soms poëzie. Het probleem is echter dat 
complotterig taalgebruik nog te veel transparantie en duidelijkheid 
suggereert en dat 'official fact-based' duidelijke taal hetzelfde euvel 
heeft. Politici hebben de kunst verleerd om niet meer duidelijk te zijn 
dat veroorzaakt is door de dominantie van de instrumentele rede en de 
nadruk op logica en ratio sinds de ICT-revolutie. Het zou een aardig 
civilisationeel experiment zijn om te kijken wat voor taaleffecten het 
heeft als alle ICT-systemen eens een week plat gaan...

  De vervolgvraag die men kan stellen welke taal dan de meeste 
potentiële 'chaos' kan veroorzaken? Dat is niet moeilijk te raden: 
computertalen. Waarom veroorzaakt de stilte en de taal van dieren, die 
niet beschikken over alfabetische taal, zo weinig natuurlijke chaos? Het 
dier kent het begrip wraak wel, maar niet het begrip oorlog zoals de 
hedendaagse volledig gemechaniseerde homo industrialus. Het dier is de 
natuurlijke inhabitant van het 'arcadische ideaal' van een harmonieuze 
AI-natuur, niet de mens...

/RO]


https://krant.trouw.nl/titles/trouw/8321/publications/2140/pages/38/articles/2014761/39/1
Religie en Filosofie
|Pagina 39
5 min.
'Duidelijke politieke taal veroorzaakt chaos en bedreigt de democratie'
Politiek interview
Voor de Maand van de Filosofie - thema: chaos - schreef Tom-Jan Meeus 
het essay Duidelijkheid. Hij stelt vast dat 'duidelijke politiek' 
uitloopt op een puinhoop.

Het tegenovergestelde van chaos is orde. Tom-Jan Meeus, die voor NRC 
jarenlang politiek Den Haag op de huid heeft gezeten, plaatst tegenover 
chaos een begrip met de suggestie van orde: duidelijkheid. "De chaos die 
ik bedoel, is de geheimtaal van politici en beleids- makers. Die was tot 
het begin van deze eeuw heel normaal. Ik heb op YouTube debatten uit de 
jaren tachtig en negentig teruggekeken. Niet te volgen. We waren gewend 
aan de ondoorgrondelijke formuleringen van Lubbers. Daarna begonnen 
politici duidelijker taal te gebruiken."

Het geboorteuur van die duidelijkheid wijst Meeus precies aan. "Dat was 
in 2002, tijdens de populaire talkshows van Frits Barend en Henk van 
Dorp. Waar journalisten die op het Binnenhof rondliepen begrip hadden 
voor de vaagtaal van politici, waren zij sportjournalisten die vroegen: 
wat bedoelt u nou precies? Omdat politici populariteit zoeken en in die 
show populair konden worden, gingen ze zich ernaar gedragen en vertelden 
ze wat ze eigenlijk bedoelden."

De wollige schimmigheid maakte plaats voor klare taal. "Pim Fortuyn ging 
voorop. Na de Fortuyn-revolutie vreesden andere politici voor chaos, wat 
ze motiveerde om ook op te houden met geheimtaal. Dat bleek electoraal 
goed te werken. Problemen werden er overzichtelijk van - met 
duidelijkheid bestrijd je chaos. Het eerste kabinet-Balkenende voerde 
het motto 'Duidelijkheid en daadkracht'. Zo snel was duidelijkheid 
gemeengoed geworden."
U vindt dat geen pure winst. Wat is er tegen duidelijkheid?

"Niets. Maar het beschrijft onze democratie niet. Je kunt een motie 
indienen, maar het kabinet hoeft die niet uit te voeren. Je kunt groepen 
rechten willen ontnemen, maar dat duurt járen, er zitten grondrechten in 
de weg. In de binnenwereld van de politiek is het een en al 
onduidelijkheid. Je komt mensen met andere wereldbeelden tegen, je hebt 
te maken met inspraak, overleg, coalitievorming, geven en nemen. Dat 
zijn ordenende factoren."
Mensen als Fortuyn stellen die voor als chaos, traagheid, bureaucratie 
en ondoordringbare drab.

"Ja, alles wat niet overeenkomt met jouw eigen gevoel en opvat- tingen, 
dus alle compromissen, wijzen ze af. Geert Wilders kan niet verkopen dat 
hij compromissen moet sluiten, dat staat haaks op zijn duidelijkheid.

Zelfbeheersing, dus níet alles roepen wat je denkt, heeft hij verdacht 
gemaakt. Hij kan zich niet eens tijdens de kabinetsformatie inhouden en 
kiest voor ongeremde duidelijkheid. Dat is pijnlijk: het is electoraal 
aantrekkelijk, maar hij vraagt dingen die niet kunnen. Minder 
Marokkanen. Koranverbod."

In zijn essay besteedt Meeus veel aandacht aan Wilders, de politicus die 
hij al jaren kritisch volgt. Maar zijn kritiek raakt ook andere 
politici. Zo neemt hij Klaas Dijkhoff op de korrel, het VVD-Kamerlid dat 
D66'er Rob Jetten voor 'klimaatdrammer' uitmaakte. "Dat verwijt pakte 
Jetten gretig op als geuzennaam, hij droeg kort erna een trui met 
'klimaatdrammer' erop. Het genereerde veel media-aandacht, journalisten 
zijn er dol op. Toch betekende het politiek niets. De coalitie waar ze 
beiden in zaten, ging door, het klimaatbeleid wijzigde niet. Ik noem het 
spektakelleegte.

Net als Wilders' 'minder Marokkanen'-uitspraak. Hij deed nooit een 
voorstel om dat te gaan regelen. Zo doen politici dat tegenwoordig: je 
doet alsof je duidelijk positie inneemt en het conflict zoekt, terwijl 
je ondertussen klem zit tussen de compromissen en daar niets aan wilt 
veranderen. Ik weet dat Wilders ook zelf vond dat hij te ver ging. Maar 
hij had het gezegd en zat gevangen in zijn eigen duidelijkheid."
In uw essay schrijft u dat duidelijkheid chaos niet indamt, maar 
veroorzaakt.

"Dat inzicht heb ik als correspondent in de VS opgedaan - daar lopen ze 
op ons voor. Je zag daar Richard Nixon opkomen voor de 'zwijgende 
meerderheid', de gewone burger die het echte leven zou snappen. Daarbij 
fluisterde zijn rechterhand Roger Ailes, de latere oprichter van Fox 
News, hem in dat je instituties moest wantrouwen. Zwartmaken door 
duidelijk te zijn over de slechte motieven van je tegenstanders. Dat 
werkt heel goed bij kiezers, maar het splijt de maatschappij. Vanaf die 
tijd is het vertrouwen volkomen in elkaar gedonderd. Amerikaanse 
politici zijn allemaal helder, maar verlamd, ze presteren niets meer 
door al die argwaan. Presidenten zijn machteloos geworden.

"Dat zie je in Nederland ook: Wilders maakt rechters, hoogleraren, het 
parlement, de media verdacht. Dat is met Fortuyn begonnen, in 2001. Toen 
was het vertrouwen in de regering volgens het SCP nog 64 procent. In 
2023 was daar 42 procent van over. Duidelijke politiek pretendeert chaos 
te bestrijden, maar veroorzaakt uiteindelijk chaos."

Terwijl de media verslag doen van Wilders die zijn meest 
grensoverschrijdende ideeën voor kabinetsdeelname even 'in de ijskast' 
zet, beschrijft Meeus hoe Wilders zijn harde, heldere imago gebruikt om 
grote veranderingen in zijn denken te maskeren.

Zo was de PVV-leider voor etnisch profileren en een genadeloze 
fraudeaanpak, om daarna, toen het maatschappelijk debat kantelde, de 
overheid doodleuk als 'een asociale dictatuur' te bestempelen. Hij wilde 
snijden in de zorg en uitkeringen, maar keerde zich er tegen om de SP te 
sarren. Meeus: "Dat is de populist in hem".

Aan Meeus zijn mails en sms'jes van Wilders doorgespeeld. Daaruit blijkt 
dat hij geen vertrouwen heeft in zijn eigen Tweede Kamerfractie - het 
zijn 'allemaal gekken'. Verder is hij volgens Meeus "niet in staat om 
echt compromissen te sluiten, dat is hij niet gewend. Dus kan hij niet 
in een kabinet stappen".
Wordt de chaos zo groot dat de democratie in gevaar komt?

"Ik zie het niet snel gebeuren, Wilders woont in een land van 
compromissen en minderheden."
Toch grijpt u voor een waarschuwend geluid naar Theodor Adorno, de 
Duits-Joodse filosoof en socioloog die de oorlog had meegemaakt en zijn 
hart vasthield bij de opkomst van uiterst-rechts. Hij vond, schreef hij 
in 1967, dat zulke politici de democratie ontwrichten en van propaganda 
leven.

"Dat doet Wilders ook. Adorno vond dat we niet moeten gaan zitten 
nadenken over de bedreigingen van de democratie die zulke politiek 
veroorzaakt. Dat was Adorno te passief. We moeten de chaos van de 
bedrieglijke duidelijkheid actief bestrijden. De democratie is niet van 
die politici, ze is van ons."

Tom-Jan Meeus, Duidelijkheid. Essay voor de Maand van de Filosofie. 
Pluim; 96 blz. 8,- euro.