[D66] Interview: Hans Vijlbrief

Tue Dec 26 10:26:19 CET 2023

Bron:   Trouw
Datum:  22 december 2023
Auteur: Wilma Kieskamp en Yara van Buuren
URL:    
https://archive.ph/https://www.trouw.nl/verdieping/staatssecretaris-hans-vijlbrief-sloot-de-gaskraan-nadat-hij-had-geleerd-te-luisteren-de-groningers-hebben-altijd-gelijk-gehad~bd5c6833/

Staatssecretaris Hans Vijlbrief sloot de gaskraan, nadat hij had
geleerd te luisteren. 'De Groningers hebben altijd gelijk gehad'
----------------------------------------------------------------
In de provincie Groningen wordt een Haagse politicus vertrouwd. 'Door 
wat mensen me vertellen, moet ik na zo'n middag in Groningen echt 
bijkomen.'

Hij wist zelf ook niet wat hem overkwam. Zijn hele loopbaan lang had 
Hans Vijlbrief (60) aan vergadertafels doorgebracht. Spijkerharde 
onderhandelingen meegemaakt of zelf gevoerd. Eerst als topambtenaar, 
beroepshalve 'een oppertechnocraat' - zijn eigen woorden. Beslissingen 
was hij gewend te nemen vanachter een bureau op een ministerie in Den 
Haag. Of op een EU-hoofdkantoor in Brussel. Zijn wereld bestond uit 
notities, spreadsheets, briefings, cijfers, tabellen. Tot hij als 
staatssecretaris de verantwoordelijkheid kreeg over 'Groningen'.

Toen veranderde veel, zo niet alles. Tegenwoordig gaat hij anders te 
werk.

Vijlbrief is de D66-staatssecretaris van mijnbouw, verantwoordelijk voor 
de gaswinning in Groningen. Samen met premier Rutte maakte hij op 25 
april van dit jaar excuses voor het leed dat is veroorzaakt door dertig 
jaar negeren van de risico's van aardbevingen. Historische excuses, ook 
omdat 'Groningen' uitgroeide tot symbool van iets groters. Van een 
overheid die de mensen uit het oog is verloren.

Die dag zaten Rutte en Vijlbrief samen achter een tafeltje in het dorp 
Garmerwolde. Rutte sprak die dag onderkoeld - hem werd later verweten 
dat hij nauwelijks empathie had uitgestraald. Vijlbrief schoot vol. Daar 
namen de emoties het bijna over.

De stamelende staatssecretaris die het nauwelijks drooghield - later 
zeiden veel Groningers dat toen de excuses van het kabinet ook echt 
overkwamen.

'Dat tafeltje', herinnert hij zich. 'We waren nederig te gast, wij 
kwamen naar hen toe. Zo moest het ook zijn. Iemand uit het dorp heeft 
geloof ik ergens nog snel een kleedje vandaan gehaald en over de tafel 
gelegd. En terwijl ik begin te praten kijk ik die zaal in. Niet dat ik 
altijd zo snel geemotioneerd ben. Maar tegenover me zag ik al die 
gezichten van mensen die ik inmiddels ken, mensen die al die 
aardbevingsellende hebben meegemaakt. Terwijl ik wist hoe belangrijk het 
voor hen was dat die excuses er kwamen.'

'De Groningers hebben altijd gelijk gehad'

Van tevoren had hij op een briefje geschreven wat de belangrijkste 
boodschap was: 'De Groningers hebben altijd gelijk gehad.' 'Dat was de 
eerste zin. Dat vatte alles samen, dat moesten we uitspreken. De mensen 
tegenover me hadden gevochten tegen een apparaat dat tegen ze 
samenspande. De overheid had zich van zijn aller-, allerslechtste kant 
laten zien. En ja, voor hen ben ik ben die overheid. Dat voel ik ook zo. 
Het zou verkeerd zijn als ik het me niet aantrek dat zij zo lang die 
strijd hebben moeten voeren. Dat mag best binnenkomen.'

Al bijna twee jaar reist Vijlbrief op vaste tijden naar Groningen, waar 
hij als staatssecretaris spreekuur houdt voor bewoners. Mensen kunnen 
zich zelf aanmelden. 'Twintig minuten per gesprek, maar door wat mensen 
me vertellen moet ik na zo'n middag echt bijkomen. Soms gaat het om 
zulke ernstige problematiek dat er een geestelijk verzorger bij die 
gesprekken meekomt met mensen. Ik ben wel eerlijk tegen ze. Ik zeg: ik 
ga nu eerst naar u luisteren en dan proberen uw probleem op te lossen, 
maar u weet waarschijnlijk dat het niet in alle gevallen zal lukken. En 
dat begrijpen ze.'

Dat luisteren begon eigenlijk als een politieke noodgreep. 'Er was begin 
2022 zoveel onvrede onder de bewoners dat ik besefte: als ik de 
aardbevingsschade probeer op te lossen vanachter mijn bureau in Den 
Haag, net als mijn voorgangers, alleen notities lezend, dan gaat het 
helemaal mis. Mensen stonden buiten in de kou in de rij voor 
subsidiepotten die leeg waren. Het vorige kabinet had op de valreep 
besloten de gaswinning op te voeren. Het vertrouwen was totaal weg. Ik 
zei: ik moet daar zelf naartoe, de oude manier van politiek bedrijven 
werkt hier niet meer. Nou, dat was mijn eigen realitycheck, die eerste 
gesprekken, onder andere met actievoerders Koert Vossen en Jan Wigboldus 
van het gasberaad en de Groninger Bodembeweging. Wat lag daar een leed 
in Groningen dat veel te lang genegeerd was.'

'Bizar, een overheid die het te gevaarlijk vindt om met burgers te 
praten'

De relatie tussen overheid en burgers was zo gespannen, dat op het 
ministerie van economische zaken het plan van de spreekuren tot 
weerstand leidde. 'Was dat wel veilig, kreeg ik te horen. Mensen waren 
zo boos, er kon mij wel van alles gebeuren. Dan moesten de burgers met 
wie ik ging praten wel eerst gescreend worden.

'Het is bizar, een overheid die het te gevaarlijk vindt om met burgers 
te praten. Terwijl: mensen worden niet gauw boos als je gewoon met ze 
praat en eerlijk bent. Boos worden ze over desinteresse in hun probleem, 
of als ze na zes weken nog niet zijn teruggebeld.

'Er was ook nog de waarschuwing: kijk uit, straks creeer je met zo'n 
spreekuur verwachtingen die we niet kunnen waarmaken. Ik zei: dan kan ik 
beter meteen aftreden, ik zit hier toch om problemen op te lossen, doei! 
Bij een van die gesprekken zat een mevrouw tegenover me aan een stuk 
door te huilen. Ze had al een versterkt huis, op papier was ze uit de 
ellende. Maar ze was tien jaar van haar leven kwijt. En die kon ik haar 
niet teruggeven. Maar ik besefte wel: de gaskraan moet dicht. Pas dan 
zullen mensen het gevoel hebben dat de politiek het begrijpt.' Op 1 
oktober is de gaswinning gestopt, in 2024 gaat ook de waakvlam uit.

Luisteren is noodzaak voor politici en bestuurders, erkent Vijlbrief 
inmiddels. Hij leerde te luisteren naar wat hij noemt 'de zachte stem'. 
'Daarmee bedoel ik: het gaat om je houding. Eerst luisteren, ook naar 
hen met een zachte stem. Ook los van Groningen moeten we als politici en 
bestuurders in de spiegel kijken of we wel dicht genoeg bij de burgers 
staan.'

Is het niet vreemd dat er een crisis als Groningen voor nodig was om dat 
te ontdekken? 'Blijkbaar hebben we dat luisteren niet voldoende gedaan, 
zeg ik nu. In die zin ben ik misschien een late bekeerling. Maar let op, 
je moet het niet versmallen tot 'luisteren is altijd doen wat mensen 
vragen'. Het gaat om betrokkenheid, om inleven in wat besluiten 
betekenen voor gewone mensen, voor gewone bedrijven. De problemen echt 
proberen op te lossen, maar durf ook eerlijk te zeggen wat er wel of 
niet mogelijk is.'

Ivoren toren

Hij werd gedwongen zichzelf ook af te vragen: heb ik eerder zelf ook 
misschien te veel vanuit een ivoren toren gewerkt? 'Ik denk achteraf dat 
ik dingen misschien niet goed heb gezien. Als topambtenaar was ik jaren 
geleden betrokken bij de gaswinning. We waren bezig met geld verdienen, 
leveringszekerheid. Niet met veiligheid. Een soort verdwazing, dat we 
dat niet zagen. Of de eurocrisis van 2015. Waar ik in Brussel samen met 
minister van financien Jeroen Dijsselbloem de Grieken binnen de euro 
probeerde te houden. Ik vrees dat we ons niet goed hebben ingeleefd in 
wat die EU-programma's betekenden voor de mensen in Griekenland zelf - 
al had de oplossing niet wezenlijk anders kunnen zijn. Maar toch.'

In de verkiezingscampagne toerde hij dit najaar vier weken lang met een 
bestelbusje door het platteland van Groningen en Drenthe. Dat de PVV de 
grootste partij van het land zou worden, was voor hem toen nog niet 
duidelijk, zegt hij. 'Ik hoorde wel veel veel zorgen over de zorg. Met 
name van oudere mensen. Dat viel me op. Of er straks nog wel plek voor 
hen is in een verpleeghuis, over mantelzorgers die het moeilijk hebben. 
En het ging veel over het schreeuwende tekort aan woningen.'

Dat D66 van 24 naar negen zetels is teruggevallen komt volgens hem 
'doordat we onvoldoende hebben laten zien hoeveel strijd wij leverden in 
het kabinet en daarbuiten om dingen gedaan te krijgen. Kiezers willen 
zien dat je vecht. Maar waar we ook last van hebben gehad is dat we te 
ver van burgers afstaan. Met te weinig aandacht voor wie we het doen.'

Toch gelooft hij niet dat als D66 het deze verkiezingen beter had 
gedaan, de PVV minder groot was geworden. 'Je ziet, in eigenlijk alle 
landen om ons heen, tot in Amerika aan toe, dezelfde trend dat kiezers 
toegaan naar een populist. Alleen zie je wel dat wij, net zoals allerlei 
andere partijen in andere landen, misschien wel dezelfde fouten maken.'

In Nederland komt veel onvrede voort uit ongelijkheid

Populistische bewegingen ontstaan als grote groepen mensen zich 
machteloos en ongehoord voelen. In Nederland komt veel onvrede voort uit 
ongelijkheid, denkt hij. 'Mensen hebben het gevoel dat ze niet meer 
vooruit kunnen komen, of dat hun kinderen het niet meer beter zullen 
krijgen. Ze noemen 'identiteit': voel ik me nog vertegenwoordigd door de 
politiek? Maar er is een derde element dat ik eerder nog niet goed 
doorhad: hoe functioneert het bestuur? Hoe dicht staan bestuurders bij 
de burgers?'

Daar komt bij dat in Nederland een kloof is ontstaan tussen theoretisch 
geschoolden en praktisch opgeleiden. 'Hoger opgeleiden moeten ontzettend 
uitkijken, dat ze denken dat ze het alleenrecht hebben op gelijk of op 
bestuur. We leven in een democratie. Dat is de grootste fout die wij met 
elkaar kunnen maken'.

In een toespraak op het verkiezingscongres van D66 waarschuwde Vijlbrief 
voor het neerkijken op bepaalde groepen, waardoor problemen en zorgen 
niet serieus worden genomen. 'Je mag nooit en te nimmer, dat is wat ik 
in Groningen heb geleerd, over mensen en hun zorgen praten alsof ze niet 
beter weten. Mijn ervaring op straat is dat mensen heel goed weten waar 
politiek over gaat. Ze weten heel goed wat hun belangrijkste probleem 
is. Dus je mag niet doen alsof het geen groot probleem is, want dat is 
het wel voor hen.

'De grootste fout die je nu kunt maken is te denken: ja, al die mensen 
die op de PVV gestemd hebben, die hebben een fout gemaakt. Nee. De fout 
is gemaakt door onszelf, door de middenpartijen. Wij moeten zorgen dat 
die mensen een progressief verhaal te horen krijgen. Waarvan ze denken: 
daar zit muziek in en dat is nog haalbaar ook. Een verhaal dat in de 
plaats kan komen van dat al dat terugverlangen naar een Nederland achter 
de dijken waar het allemaal nog fijn was, wat nooit bestaan heeft. Wij 
zullen een progressief antwoord moeten geven op het conservatieve 
verhaal, dat aansluit op de zorgen van mensen.'

'Ik heb me de blaren op de tong gepraat om de gaskraan dicht te krijgen'

In Groningen betekent het luisteren nog niet dat de onrust onder de 
bewoners weg is. De Groninger Bodembeweging is onlangs teleurgesteld 
weggelopen bij een gesprek met de staatssecretaris. De provincie 
Groningen stapt naar de rechter uit onvrede dat de 'waakvlam' van de 
gasvelden nog een winter aanstaat. Bij een koude winter kan de pomp in 
theorie nog een keer aan. 'Ik heb me de blaren op de tong gepraat om de 
gaskraan dicht te krijgen, maar het klopt, de waakvlam gaat pas in 2024 
uit. Ze kunnen het een keer met me oneens zijn.'

Als Kamerlid zal hij komend jaar verder gaan, zodra er een nieuw kabinet 
zit. 'Je hoeft geen geweldig politiek gevoel te hebben om te zien dat 
VVD, NSC, PVV en BBB met elkaar willen regeren. Ik denk dat het het land 
niet vooruit gaat helpen dat de PVV de grootste is geworden, maar 
kiezers dachten van wel. Laat de PVV dan maar tonen hoe ze het willen 
doen. Met alle beperkingen van de echte wereld. Het roept bij mij vooral 
een soort vechtersmentaliteit op, om hier hele stevige oppositie tegen 
te voeren. Waarbij het progressieve midden wel moet uitkijken om zelf 
positief te blijven. Wij moeten geen verzuurde mensen worden maar een 
optimistisch verhaal blijven vertellen.'

Vanaf zijn nieuwe plek in de Tweede Kamer kijkt hij recht in de 
camera's. 'Dat wordt nog een hoop plezier, je kunt bij mij aan mijn 
gezicht altijd zien wat ik vind. Ik moet nog wel even oefenen op een 
pokerface.'

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Hans Vijlbrief (1963, Voorschoten) werd tijdens de eurocrisis bekend als 
de rechterhand van minister van financien Jeroen Dijsselbloem. De 
econoom en topambtenaar wist samen met Dijsselbloem de Griekse crisis in 
de eurozone te bedwingen. In 2020 werd 'crisismanager' Vijlbrief als 
staatssecretaris van financien verantwoordelijk voor het op orde brengen 
van de Belastingdienst. Twee jaar later ging hij als staatssecretaris 
van mijnbouw aan de slag met het oplossen van het aardbevingsleed in 
Groningen.

--------
(c) 2023 DPG Media B.V.