[D66] Interview: Hans Vijlbrief

Tue Dec 26 19:31:25 CET 2023

Die man moet bij de volgende verkiezingen maar lijsttrekker worden of anders 2e achter Rob Jetten.
Beter als Jan Paternotte, die alles precies tegengesteld doet wat Vijlbrief hier zegt.

Ernst Debets/
Zaanstad

-----Oorspronkelijk bericht-----
Van: D66 <d66-bounces at tuxtown.net> Namens Dr. Marc-Alexander Fluks via D66
Verzonden: dinsdag 26 december 2023 10:26
Aan: D66 <d66 at tuxtown.net>
CC: Dr. Marc-Alexander Fluks <fluks at combidom.com>
Onderwerp: [D66] Interview: Hans Vijlbrief

Bron:   Trouw
Datum:  22 december 2023
Auteur: Wilma Kieskamp en Yara van Buuren
URL:    
https://archive.ph/https://www.trouw.nl/verdieping/staatssecretaris-hans-vijlbrief-sloot-de-gaskraan-nadat-hij-had-geleerd-te-luisteren-de-groningers-hebben-altijd-gelijk-gehad~bd5c6833/

Staatssecretaris Hans Vijlbrief sloot de gaskraan, nadat hij had geleerd te luisteren. 'De Groningers hebben altijd gelijk gehad'
----------------------------------------------------------------
In de provincie Groningen wordt een Haagse politicus vertrouwd. 'Door wat mensen me vertellen, moet ik na zo'n middag in Groningen echt bijkomen.'

Hij wist zelf ook niet wat hem overkwam. Zijn hele loopbaan lang had Hans Vijlbrief (60) aan vergadertafels doorgebracht. Spijkerharde onderhandelingen meegemaakt of zelf gevoerd. Eerst als topambtenaar, beroepshalve 'een oppertechnocraat' - zijn eigen woorden. Beslissingen was hij gewend te nemen vanachter een bureau op een ministerie in Den Haag. Of op een EU-hoofdkantoor in Brussel. Zijn wereld bestond uit notities, spreadsheets, briefings, cijfers, tabellen. Tot hij als staatssecretaris de verantwoordelijkheid kreeg over 'Groningen'.

Toen veranderde veel, zo niet alles. Tegenwoordig gaat hij anders te werk.

Vijlbrief is de D66-staatssecretaris van mijnbouw, verantwoordelijk voor de gaswinning in Groningen. Samen met premier Rutte maakte hij op 25 april van dit jaar excuses voor het leed dat is veroorzaakt door dertig jaar negeren van de risico's van aardbevingen. Historische excuses, ook omdat 'Groningen' uitgroeide tot symbool van iets groters. Van een overheid die de mensen uit het oog is verloren.

Die dag zaten Rutte en Vijlbrief samen achter een tafeltje in het dorp Garmerwolde. Rutte sprak die dag onderkoeld - hem werd later verweten dat hij nauwelijks empathie had uitgestraald. Vijlbrief schoot vol. Daar namen de emoties het bijna over.

De stamelende staatssecretaris die het nauwelijks drooghield - later zeiden veel Groningers dat toen de excuses van het kabinet ook echt overkwamen.

'Dat tafeltje', herinnert hij zich. 'We waren nederig te gast, wij kwamen naar hen toe. Zo moest het ook zijn. Iemand uit het dorp heeft geloof ik ergens nog snel een kleedje vandaan gehaald en over de tafel gelegd. En terwijl ik begin te praten kijk ik die zaal in. Niet dat ik altijd zo snel geemotioneerd ben. Maar tegenover me zag ik al die gezichten van mensen die ik inmiddels ken, mensen die al die aardbevingsellende hebben meegemaakt. Terwijl ik wist hoe belangrijk het voor hen was dat die excuses er kwamen.'

'De Groningers hebben altijd gelijk gehad'

Van tevoren had hij op een briefje geschreven wat de belangrijkste boodschap was: 'De Groningers hebben altijd gelijk gehad.' 'Dat was de eerste zin. Dat vatte alles samen, dat moesten we uitspreken. De mensen tegenover me hadden gevochten tegen een apparaat dat tegen ze samenspande. De overheid had zich van zijn aller-, allerslechtste kant laten zien. En ja, voor hen ben ik ben die overheid. Dat voel ik ook zo. 
Het zou verkeerd zijn als ik het me niet aantrek dat zij zo lang die strijd hebben moeten voeren. Dat mag best binnenkomen.'

Al bijna twee jaar reist Vijlbrief op vaste tijden naar Groningen, waar hij als staatssecretaris spreekuur houdt voor bewoners. Mensen kunnen zich zelf aanmelden. 'Twintig minuten per gesprek, maar door wat mensen me vertellen moet ik na zo'n middag echt bijkomen. Soms gaat het om zulke ernstige problematiek dat er een geestelijk verzorger bij die gesprekken meekomt met mensen. Ik ben wel eerlijk tegen ze. Ik zeg: ik ga nu eerst naar u luisteren en dan proberen uw probleem op te lossen, maar u weet waarschijnlijk dat het niet in alle gevallen zal lukken. En dat begrijpen ze.'

Dat luisteren begon eigenlijk als een politieke noodgreep. 'Er was begin
2022 zoveel onvrede onder de bewoners dat ik besefte: als ik de aardbevingsschade probeer op te lossen vanachter mijn bureau in Den Haag, net als mijn voorgangers, alleen notities lezend, dan gaat het helemaal mis. Mensen stonden buiten in de kou in de rij voor subsidiepotten die leeg waren. Het vorige kabinet had op de valreep besloten de gaswinning op te voeren. Het vertrouwen was totaal weg. Ik
zei: ik moet daar zelf naartoe, de oude manier van politiek bedrijven werkt hier niet meer. Nou, dat was mijn eigen realitycheck, die eerste gesprekken, onder andere met actievoerders Koert Vossen en Jan Wigboldus van het gasberaad en de Groninger Bodembeweging. Wat lag daar een leed in Groningen dat veel te lang genegeerd was.'

'Bizar, een overheid die het te gevaarlijk vindt om met burgers te praten'

De relatie tussen overheid en burgers was zo gespannen, dat op het ministerie van economische zaken het plan van de spreekuren tot weerstand leidde. 'Was dat wel veilig, kreeg ik te horen. Mensen waren zo boos, er kon mij wel van alles gebeuren. Dan moesten de burgers met wie ik ging praten wel eerst gescreend worden.

'Het is bizar, een overheid die het te gevaarlijk vindt om met burgers te praten. Terwijl: mensen worden niet gauw boos als je gewoon met ze praat en eerlijk bent. Boos worden ze over desinteresse in hun probleem, of als ze na zes weken nog niet zijn teruggebeld.

'Er was ook nog de waarschuwing: kijk uit, straks creeer je met zo'n spreekuur verwachtingen die we niet kunnen waarmaken. Ik zei: dan kan ik beter meteen aftreden, ik zit hier toch om problemen op te lossen, doei! 
Bij een van die gesprekken zat een mevrouw tegenover me aan een stuk door te huilen. Ze had al een versterkt huis, op papier was ze uit de ellende. Maar ze was tien jaar van haar leven kwijt. En die kon ik haar niet teruggeven. Maar ik besefte wel: de gaskraan moet dicht. Pas dan zullen mensen het gevoel hebben dat de politiek het begrijpt.' Op 1 oktober is de gaswinning gestopt, in 2024 gaat ook de waakvlam uit.

Luisteren is noodzaak voor politici en bestuurders, erkent Vijlbrief inmiddels. Hij leerde te luisteren naar wat hij noemt 'de zachte stem'. 
'Daarmee bedoel ik: het gaat om je houding. Eerst luisteren, ook naar hen met een zachte stem. Ook los van Groningen moeten we als politici en bestuurders in de spiegel kijken of we wel dicht genoeg bij de burgers staan.'

Is het niet vreemd dat er een crisis als Groningen voor nodig was om dat te ontdekken? 'Blijkbaar hebben we dat luisteren niet voldoende gedaan, zeg ik nu. In die zin ben ik misschien een late bekeerling. Maar let op, je moet het niet versmallen tot 'luisteren is altijd doen wat mensen vragen'. Het gaat om betrokkenheid, om inleven in wat besluiten betekenen voor gewone mensen, voor gewone bedrijven. De problemen echt proberen op te lossen, maar durf ook eerlijk te zeggen wat er wel of niet mogelijk is.'

Ivoren toren

Hij werd gedwongen zichzelf ook af te vragen: heb ik eerder zelf ook misschien te veel vanuit een ivoren toren gewerkt? 'Ik denk achteraf dat ik dingen misschien niet goed heb gezien. Als topambtenaar was ik jaren geleden betrokken bij de gaswinning. We waren bezig met geld verdienen, leveringszekerheid. Niet met veiligheid. Een soort verdwazing, dat we dat niet zagen. Of de eurocrisis van 2015. Waar ik in Brussel samen met minister van financien Jeroen Dijsselbloem de Grieken binnen de euro probeerde te houden. Ik vrees dat we ons niet goed hebben ingeleefd in wat die EU-programma's betekenden voor de mensen in Griekenland zelf - al had de oplossing niet wezenlijk anders kunnen zijn. Maar toch.'

In de verkiezingscampagne toerde hij dit najaar vier weken lang met een bestelbusje door het platteland van Groningen en Drenthe. Dat de PVV de grootste partij van het land zou worden, was voor hem toen nog niet duidelijk, zegt hij. 'Ik hoorde wel veel veel zorgen over de zorg. Met name van oudere mensen. Dat viel me op. Of er straks nog wel plek voor hen is in een verpleeghuis, over mantelzorgers die het moeilijk hebben. 
En het ging veel over het schreeuwende tekort aan woningen.'

Dat D66 van 24 naar negen zetels is teruggevallen komt volgens hem 'doordat we onvoldoende hebben laten zien hoeveel strijd wij leverden in het kabinet en daarbuiten om dingen gedaan te krijgen. Kiezers willen zien dat je vecht. Maar waar we ook last van hebben gehad is dat we te ver van burgers afstaan. Met te weinig aandacht voor wie we het doen.'

Toch gelooft hij niet dat als D66 het deze verkiezingen beter had gedaan, de PVV minder groot was geworden. 'Je ziet, in eigenlijk alle landen om ons heen, tot in Amerika aan toe, dezelfde trend dat kiezers toegaan naar een populist. Alleen zie je wel dat wij, net zoals allerlei andere partijen in andere landen, misschien wel dezelfde fouten maken.'

In Nederland komt veel onvrede voort uit ongelijkheid

Populistische bewegingen ontstaan als grote groepen mensen zich machteloos en ongehoord voelen. In Nederland komt veel onvrede voort uit ongelijkheid, denkt hij. 'Mensen hebben het gevoel dat ze niet meer vooruit kunnen komen, of dat hun kinderen het niet meer beter zullen krijgen. Ze noemen 'identiteit': voel ik me nog vertegenwoordigd door de politiek? Maar er is een derde element dat ik eerder nog niet goed
doorhad: hoe functioneert het bestuur? Hoe dicht staan bestuurders bij de burgers?'

Daar komt bij dat in Nederland een kloof is ontstaan tussen theoretisch geschoolden en praktisch opgeleiden. 'Hoger opgeleiden moeten ontzettend uitkijken, dat ze denken dat ze het alleenrecht hebben op gelijk of op bestuur. We leven in een democratie. Dat is de grootste fout die wij met elkaar kunnen maken'.

In een toespraak op het verkiezingscongres van D66 waarschuwde Vijlbrief voor het neerkijken op bepaalde groepen, waardoor problemen en zorgen niet serieus worden genomen. 'Je mag nooit en te nimmer, dat is wat ik in Groningen heb geleerd, over mensen en hun zorgen praten alsof ze niet beter weten. Mijn ervaring op straat is dat mensen heel goed weten waar politiek over gaat. Ze weten heel goed wat hun belangrijkste probleem is. Dus je mag niet doen alsof het geen groot probleem is, want dat is het wel voor hen.

'De grootste fout die je nu kunt maken is te denken: ja, al die mensen die op de PVV gestemd hebben, die hebben een fout gemaakt. Nee. De fout is gemaakt door onszelf, door de middenpartijen. Wij moeten zorgen dat die mensen een progressief verhaal te horen krijgen. Waarvan ze denken: 
daar zit muziek in en dat is nog haalbaar ook. Een verhaal dat in de plaats kan komen van dat al dat terugverlangen naar een Nederland achter de dijken waar het allemaal nog fijn was, wat nooit bestaan heeft. Wij zullen een progressief antwoord moeten geven op het conservatieve verhaal, dat aansluit op de zorgen van mensen.'

'Ik heb me de blaren op de tong gepraat om de gaskraan dicht te krijgen'

In Groningen betekent het luisteren nog niet dat de onrust onder de bewoners weg is. De Groninger Bodembeweging is onlangs teleurgesteld weggelopen bij een gesprek met de staatssecretaris. De provincie Groningen stapt naar de rechter uit onvrede dat de 'waakvlam' van de gasvelden nog een winter aanstaat. Bij een koude winter kan de pomp in theorie nog een keer aan. 'Ik heb me de blaren op de tong gepraat om de gaskraan dicht te krijgen, maar het klopt, de waakvlam gaat pas in 2024 uit. Ze kunnen het een keer met me oneens zijn.'

Als Kamerlid zal hij komend jaar verder gaan, zodra er een nieuw kabinet zit. 'Je hoeft geen geweldig politiek gevoel te hebben om te zien dat VVD, NSC, PVV en BBB met elkaar willen regeren. Ik denk dat het het land niet vooruit gaat helpen dat de PVV de grootste is geworden, maar kiezers dachten van wel. Laat de PVV dan maar tonen hoe ze het willen doen. Met alle beperkingen van de echte wereld. Het roept bij mij vooral een soort vechtersmentaliteit op, om hier hele stevige oppositie tegen te voeren. Waarbij het progressieve midden wel moet uitkijken om zelf positief te blijven. Wij moeten geen verzuurde mensen worden maar een optimistisch verhaal blijven vertellen.'

Vanaf zijn nieuwe plek in de Tweede Kamer kijkt hij recht in de camera's. 'Dat wordt nog een hoop plezier, je kunt bij mij aan mijn gezicht altijd zien wat ik vind. Ik moet nog wel even oefenen op een pokerface.'

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - Hans Vijlbrief (1963, Voorschoten) werd tijdens de eurocrisis bekend als de rechterhand van minister van financien Jeroen Dijsselbloem. De econoom en topambtenaar wist samen met Dijsselbloem de Griekse crisis in de eurozone te bedwingen. In 2020 werd 'crisismanager' Vijlbrief als staatssecretaris van financien verantwoordelijk voor het op orde brengen van de Belastingdienst. Twee jaar later ging hij als staatssecretaris van mijnbouw aan de slag met het oplossen van het aardbevingsleed in Groningen.

--------
(c) 2023 DPG Media B.V.
_______________________________________________
D66 mailing list
D66 at tuxtown.net
http://www.tuxtown.net/mailman/listinfo/d66