[D66] Column: Bescheiden

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   De Groene Amsterdammer
Datum:  25 december 2023
Auteur: Ewald Engelen
URL:    https://www.groene.nl/artikel/bescheiden-2023-12-25


Bescheiden
----------
Nu de kiezer heeft gekozen voor een harde ruk naar rechts organiseerde 
De Groene afgelopen vrijdag 22 december in het Cultuurhuis in Heerlen 
een gesprek over klasse, kansen en linkse politiek. Sprekers waren onder 
anderen Ron Meyer, Marjolein Moorman, Peter Mertens, Nancy Nijsten en 
Jimmy Dijk. Ewald Engelen sprak die avond deze column uit.

In het voorjaar van 2017 interviewde ik voor De Groene Amsterdammer de 
Amerikaanse jurist en feminist Joan Williams. Met haar boek White 
working class: overcoming class cluelessness in America probeerde zij 
chocola te maken van de onverwachte overwinning van Donald Trump een 
half jaar eerder. Haar claim was dat de kletsende klasse die het in de 
VS voor het zeggen had niet in de gaten had hoezeer zij burgers 
beledigden die drie jaar later, tijdens covid, met een verwijzing naar 
het prachtige gelijknamige boek van Ron Meyer, de 'onmisbaren' zouden 
worden genoemd.

De hypergevoeligheid voor kwetsend taalgebruik die uit Amerikaanse 
elite-universiteiten was overgewaaid naar Washington en de media betrof 
uitsluitend zwarten, vrouwen en LHGBTIQ-plussers. De werkende klasse 
(zwart, wit, Aziatisch en latino) die de economie draaiende hield en 
haar inkomen al veertig jaar had zien stagneren terwijl parasitaire 
bankiers en fondsbeheerder er met de poet vandoor gingen, werden, en 
worden, naar hartenlust beledigd.

Williams illustreerde dat met tientallen voorbeelden uit haar 
persoonlijk leven en uit de Amerikaanse populaire cultuur: van Archie 
Bunker tot Orange is the new black, van Hillary Clintons 'deplorables' 
tot aan Barack Obama's publieksvraag aan arbeiders in Iowa tijdens de 
campagne van 2008: is iemand onlangs nog naar Whole Foods (de 
Amerikaanse tegenhanger van Marqt) geweest en heeft gezien wat vandaag 
de dag de prijs is van 'arugula'? Waarna een doodse stilte over de zaal 
neerdaalde: niemand wist wat 'arugula' was. Waarmee Obama zich 
presenteerde als lid van de avocado's etende, havermelk nippende elite. 
Vast iets uit Hawai, opperde daags erna voor de camera een arbeider die 
in het publiek had gezeten.

Volgens Williams stond deze constante stroom aan klassenbeledigingen en 
demonstraties van klassenprivileges mede aan de wieg van Trumps 
overwinning. Samen met de sluipende erosie van inkomens, zekerheden en 
voorzieningen door de overwinning van het grootkapitaal tijdens de 
eerdere klassenoorlog van de late jaren zeventig en vroege jaren 
tachtig, uiteraard.

Ook in Nederland kan de kletsende of taterende klasse er wat van. 
Neurotisch overgevoelig als je niet de juiste woorden gebruikt om steeds 
nauwer gedefinieerde minderheden mee aan te duiden - niet seksuele 
geaardheid maar seksuele voorkeur, niet slaaf maar tot slaaf gemaakte, 
niet man of vrouw maar zichzelf als man of vrouw identificerende - is 
tegelijk geen belediging te dol om je afkeer uit te spreken van de 
levensstijl van de werkende klasse. Van Familie Flodder tot de 
'getatoeeerde klasse' van oud-PvdA-ideoloog Jos de Beus, van Sander 
Schimmelpennincks 'domrechts' tot Henk Hoflands 'nieuwe menstype', 
platter en dikker. Van Kaag's 'wie zijn deze mensen' tot Timmermans' 
'waar zit toch dat electorale chagrijn'.

Sinds 22/11 is het hek van de dam. Een kleine, niet representatieve 
bloemlezing: Op 9 december schrijft een columnist in dagblad Trouw dat 
hij het als progressieve weldenkende meer dan zat is om steeds maar 
opgeroepen te worden tot zelfonderzoek om te achterhalen wat de 
PVV-stemmer heeft bezield. Hij is het zat om burgers die op een 
'journalistenhatende ras-racist' hebben gestemd het voordeel van de 
twijfel te geven. Hij eindigt zijn column met een hartgrondige 'fuck 
off' en 'fuck you!' aan het adres van de kiezer. Op de socials kan hij 
onder de weldenkenden op ongekend veel bijval rekenen.

Diezelfde dag overkomt essayist Arjen van Veelen het omgekeerde. Zijn 
column in NRC Handelsblad waarin hij afgeeft op de progressieve elite 
die het afbreken van materiele zekerheden heeft gecombineerd met 
demonstraties van eigen morele superioriteit - 'moreel exhibitionisme', 
heb ik het in mijn laatste boek Boze burgers en boeren genoemd - raakt 
overduidelijk een open zenuw. Op de socials reageren diezelfde weldenken 
als door een wesp gestoken. De reflex om de kiezers van Wilders van de 
weeromstuit domme racisten te noemen wier stemrecht zou moeten worden 
afgepakt is niet van de lucht.

In datzelfde beledigende straatje past de cartoon die gevierd cartoonist 
Jos Collignon op 16 december in De Volkskrant laat afdrukken. Op drie 
tekeningetjes zien we Wilders afgebeeld als goochelaar die de kiezer 
laat zien dat er niets in zijn mouwen en niets in zijn zakken zit, om op 
het derde plaatje de schedel van de tegenover hem staande kiezer te 
lichten, waar de tekst bij staat: niets in het hoofd. De boodschap is 
duidelijk: de PVV-kiezer is te dom van voren te weten dat hij van 
achteren leeft.

Het bontst, wat mij betreft, maakt twee dagen later Roel Maalderink van 
de VPRO het. Op X plaatste hij een aantal voxpopjes die hij daags ervoor 
in een winkelstraat in Almere had opgenomen waar hij willekeurige 
passanten fijn ironisch (VPRO nietwaar) de vraag voorlegde welke 
artikelen van de Grondwet zouden kunnen worden geschrapt. De socials 
ontploften zowat. 'Beangstigend', was een commentaar; 'Misschien toch 
eens tijd dat we onze democratie uitleggen in het onderwijs', was een 
andere; 'referendum, iemand?' luidde een derde; 'Kunnen we die hele 
democratie niet afschaffen en er een dictator neerzetten?' vroeg een 
vierde; 'Mooie demonstratie van de kortzichtigheid van mensen', zei een 
vijfde; 'Werkelijkheid is dat we heel veel domme mensen hebben', 
concludeerde stellig een zesde. En zo ging de stroom aan impliciete 
zelffelicitaties urenlang door.

Het is een sentiment dat een maand na de verkiezingsoverwinning bij een 
groeiend deel van de kletsende klasse kan worden geproefd. Na de eerste 
verbijstering en verwarring, volgt geen bezinning en zelfreflectie, maar 
steeds vaker agressieve beschuldiging aan het adres van de 2,4 miljoen 
PVV-stemmers. Hoe hebben ze het in vredesnaam in hun botte kop kunnen 
halen om te twijfelen aan de morele superioriteit, de goede bedoelingen 
en de technische expertise van de weldenkenden. En daarmee bedoelen de 
sprekers en schrijvers steevast zichzelf.

Het is om meerdere redenen precies de verkeerde reflex. Niet alleen 
omdat dit allesbehalve een uitnodiging is voor het aangaan van het 
broodnodige gesprek tussen de klassen in Nederland. Wie de ander 
uitscheldt voor racist of zelfs fascist doet daarmee immers uitspraken 
over diens karakter en plaatst zich daarmee niet naast die ander maar 
erboven. Alsof de PVV-stemmer onmondig, onvolwassen of, erger nog, een 
psychiatrisch geval is. Het is dezelfde fout die de democraten in de 
aanloop naar de Presidentsverkiezingen van 2017 eerder hebben gemaakt en 
in 2024 onder Biden opnieuw dreigen te maken. Zo komt dat vermaledijde 
gesprek nooit van de grond.

Maar ook omdat de zelffelicitatie die in dit soort scheldpartijen 
verpakt zit misplaatst is. De puinhopen van het neoliberalisme waar de 
werkende klasse zoveel last van heeft, zijn niet van hun makelij maar 
zijn het gevolg van die schitterende neoliberale utopie die de 
theoretische geschoolden dachten te maken. De zelfbenoemde 'topeconomen' 
voorop. Op vrijwel alle dossiers gaat in Nederland achter de glanzende 
gevels waar welgestelde buitenlanders zo lyrisch van kunnen worden een 
onvoorstelbare ruine schuil. Van kinderopvang tot onderwijs. Denk aan de 
PISA-scores, openbaar vervoer, landinrichting. Denk aan het 
stikstofdossier. Van woningmarkt tot zorg. Denk aan het sluiten van de 
verzorgingstehuizen waardoor ouderen niet kunnen doorstromen en de 
woningmarkt op slot zit. Heeft dan geen enkele academisch 
gecertificeerde in een van die ministeriele torens in Den Haag kunnen 
voorzien dat dit het gevolg zou zijn? Dat is toch geen hogere wiskunde? 
Dat is toch gewoon gezond verstand!

Het eerlijke oordeel moet zijn, en hier steek ik de hand diep in eigen 
boezem: wij, de academisch geschoolden, de mensen die parlement, pers, 
universiteit, denktank en ministerie bevolken, hebben er een 
ongelooflijke klerezooi van gemaakt. En dus past ons de eerste paar 
jaren diepe bescheidenheid in plaats van goedkope satire over de 
vermeende domheid van onze slachtoffers.

En tot slot, en hier spreek ik uitdrukkelijk mijn eigen stam van 
theoretisch geschoolden aan: wees eerlijk, is jouw keuze voor de ene 
partij boven de andere, voor de ene politicus boven de andere, wel de 
uitkomst van een gedegen studie van programma's, cv's, stemgedragingen, 
beginselverklaringen, debatten, analyses, studies, kieswijzers en 
commentaren?

Als dat zo is, ben je nog dommer dan waar je de gemiddelde PVV-er voor 
houdt. Je gaat toch godbetert niet je tijd besteden aan het doorploegen 
van al dat gortdroge verkiezingsproza als je ook naar The Crown of 
Napoleon kunt kijken?

--------
(c) 2023 De Groene Amsterdammer