[D66] Kroonjuweel: Een nieuwe referendumwet met twee smaken

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   Vrij Nederland
Datum:  12 april 2023
Auteur: Dieuwertje Kuijpers
URL:    https://www.vn.nl/nieuwe-referendumwet-twee-smaken/


Een nieuwe referendumwet met twee smaken
----------------------------------------

Vorige zomer dienden twee fracties, de SP en FvD, los van elkaar een 
initiatiefwet in: beiden voor een nieuwe referendumwet. Waarom twee keer 
een apart wetsvoorstel indienen voor hetzelfde doel, vroeg Dieuwertje 
Kuijpers aan Renske Leijten van de SP en Pepijn van Houwelingen van FvD.

Renske Leijten (SP): 'Waarom apart van FvD? Je ziet in de politiek wel 
vaker het gevoel bij partijen: dat onderwerp is 'van mij'. Er is in dit 
geval geen contact of overleg geweest, en in mijn ogen heeft Forum er 
ook wel een nummertje van gemaakt. Ik heb ze daarom ook politieke 
klaplopers genoemd tijdens de behandeling van onze initiatiefwet: je 
komt binnen, je doet niet mee aan het debat - je schijt het nest onder 
en zegt daarna 'wat is het hier vies'. Dat doen ze vaak. De Kamerleden 
van FvD zijn vaak afwezig, en ik zie ook weinig initiatief richting 
collega's. Hoewel ze in principe voor een referendum zijn, waren ze 
eerst niet van plan mijn wetsvoorstel te steunen. Dat deden ze pas na 
een ledenreferendum binnen hun partij. Hoe dan ook: ze maakten een heel 
circus van andermans wetsvoorstel. Wij hebben hier als fractie samen met 
destijds Ronald van Raak zo hard aan gewerkt, en zij hadden geen poot 
uitgestoken. Toen dacht ik echt: ga zelf aan het werk en maak dan lekker 
je eigen wet. Dat hebben ze vervolgens gedaan en nog best snel ook.'

Pepijn van Houwelingen (Fvd): 'We hebben met Forum voor Democratie een 
congres georganiseerd of we voor of tegen het wetsvoorstel van de SP 
zouden stemmen. Op datzelfde congres was overigens Harry van Bommel van 
de SP als spreker, en we hebben als fractie ook voor die wet gestemd. 
Waar wij vooral mee in onze maag zaten, is dat we het referendum wel 
heel erg zouden moeten uitkleden om het er doorheen te krijgen, dus dat 
is een hele andere afweging dan de SP uiteindelijk heeft gemaakt. Wij 
gaan niet voor het bindende pad maar voor een raadgevend referendum waar 
geen grondwetswijziging voor nodig is. Als partij zijn we immers geboren 
uit het raadgevend referendum.'

Leijten en Van Houwelingen verschillen van mening over de vraag in 
hoeverre er overleg is geweest. Maar beide wetsvoorstellen zijn geboren 
uit het feit dat de volksraadpleging (in de vorm van het raadgevend 
referendum) in de zomer van 2018 werd afgeschaft. Nadat twee 
volksraadplegingen een 'nee' hadden opgeleverd (over de 
associatieovereenkomst tussen de EU en Oekraine in 2016, en over de 
'sleepwet' in 2018), concludeerde toenmalig minister van Binnenlandse 
Zaken Kajsa Ollongren (D66) dat het instrument 'niet heeft gebracht wat 
ervan werd verwacht'.

De afschaffing kwam vervolgens terecht in het regeerakkoord van Rutte 
III, waarin werd geconcludeerd dat de volksraadpleging eigenlijk was 
bedoeld als 'opmaat naar een correctief bindend referendum', een variant 
waarbij het kabinet de uitslag niet mag negeren. Vanuit Den Haag klonk 
toen het argument dat ze niet zozeer tegen het referendum waren, alleen 
tegen dit type referendum.

SP-kamerlid Ronald van Raak besloot direct na het afschaffen van de 
volksraadpleging te werken aan een nieuwe initiatiefwet. Deze haalde het 
niet meteen, waardoor de SP nu al vijf jaar bezig is het referendum 
nieuw leven in te blazen.

Leijten: 'Naar onze inschatting was er na het verschijnen van het 
rapport van de Staatscommissie parlementair stelsel onder leiding van 
Johan Remkes (die pleitte voor een referendum, red.) nieuw momentum om 
het bindend correctief referendum weer voor te leggen, als noodrem op 
bestaande wetgeving. Je kan op deze manier als burger zeggen: dit gaat 
me te ver, ik wil daar een referendum over voeren. Als dat er komt met 
genoeg steun, is het vervolgens onder bepaalde voorwaarden bindend.'

Van Houwelingen: 'Wat wij belangrijk vinden, is dat inwoners een 
referendum kunnen agenderen over alle mogelijke onderwerpen. In de 
Memorie van toelichting hebben we opgenomen dat ook evident onmogelijke 
of belachelijke onderwerpen mogelijk moeten zijn, zoals de afschaffing 
van de zwaartekracht. Volslagen ridicuul onderwerp natuurlijk, maar om 
ervoor te zorgen dat de keuze in onderwerpen volledig vrij is en er geen 
enkel taboe is, moet ook dat kunnen. Als er 300.000 handtekeningen komen 
voor een anti-zwaartekrachtreferendum, dan kan tijdens een debat in de 
Tweede Kamer vervolgens worden geconstateerd en onderbouwd dat dat 
onmogelijk is. Je hebt dan in ieder geval ook een verplichting aan de 
Tweede Kamer voor een inhoudelijk debat over een door burgers 
geagendeerd onderwerp. Dat maakt een referendum over een Nexit 
bijvoorbeeld ook mogelijk, iets wat via de wet van de SP dan weer niet 
kan'.

Leijten: 'Dit is ook wat politiek is: enerzijds werk je samen, maar je 
moet ook verschil maken. Forum komt ook letterlijk voort uit het 
referendum, dus dat ze op hun eigen manier aan de slag gaan is logisch 
en ook goed. Zij kiezen daar hun eigen weg in. Wij kiezen voor het 
hoogst politiek haalbare model, Forum kiest voor hun ideale model'.


RANDVOORWAARDEN

Of iets haalbaar is, hangt niet alleen af van de vraag of er een 
meerderheid is in de Tweede Kamer. De mogelijkheid van een referendum 
zal immers in de grondwet moeten worden vastgelegd, en daarvoor gelden 
zwaardere eisen: het moet niet een, maar twee keer door de beide Kamers.

Een eerder voorstel sneuvelde op een van de randvoorwaarden: de hoogte 
van de uitkomstdrempel. Leijten besloot daarom de randvoorwaarden niet 
op te nemen in een aparte uitvoeringswet. Zo wordt de politieke 
discussie rondom het referendum losgetrokken van de praktische 
uitwerking. Dat brengt wel een zeker risico met zich mee: als de drempel 
niet in de Grondwet staat, kan deze makkelijker verhoogd of verlaagd 
worden.

Leijten: 'Vorige maand is deze versie - de grondwetswijziging - 
aangenomen in de Tweede Kamer, en deze week neemt de Eerste Kamer de wet 
schriftelijk in behandeling. Ik heb goede hoop dat de wet er doorheen 
komt.'


INHOUDELIJK STEVIG DEBAT

De wet van Forum voor Democratie moet nog behandeld worden in de Tweede 
Kamer. Van Houwelingen: 'We zijn niet de meest populaire partij, dus 
rondleuren voor een meerderheid is wat ons betreft nutteloos. Bij ons is 
iedereen welkom, we sluiten wat dat betreft niemand uit. We hebben 
minder contact met partijen omdat we gewoon geen dealtjes gaan sluiten.

Eigenlijk denk ik dat onze wetsvoorstellen elkaar mooi aanvullen, maar 
ook dat de kans dat een van de twee erdoor komt extreem klein is. Het is 
wel goed om de discussie erover te voeren.

Diezelfde ervaring hadden we ook vorige week bij de wetsbehandeling van 
mijn voorstel om de herindeling van de gemeente Groningen, waarbij Haren 
is opgeslokt, ongedaan te maken. Ik wist ook wel van tevoren dat de wet 
kansloos was, en natuurlijk zie je dat de kartelpartijen (traditionele 
regeerpartijen, red.) niet eens de moeite namen om op te komen dagen.

Je kunt het helemaal uittekenen: straks gaan ze tegenstemmen zonder ook 
maar een zinnig tegenargument te hebben ingebracht. De SGP kwam 
bijvoorbeeld wel opdagen en ook met inhoudelijk goede moties, net als de 
SP. Het is gewoon heel belangrijk om die discussie van eindeloze 
schaalvergroting bij gemeenten aan te zwengelen, en zo'n wetsvoorstel 
dwingt ze in ieder geval het gesprek erover aan te gaan. Je moet dat 
natuurlijk niet continu doen, maar als je dat zo eens per jaar doet en 
zo de diepte in kunt gaan over een maatschappelijk onderwerp is dat al 
heel wat.

Dat is eigenlijk een beetje wat we doen en onze hele raison d'etre. Onze 
taak is grondige discussies afdwingen: of het nu gaat over de 
schaalvergroting bij gemeentes of middelen voor democratisering. Niet 
alleen in de Kamer maar ook op ministeries. Dat is ook wat onze 
achterban waardeert en van ons verwacht.'

Waar het 'aanzwengelen van discussie' voor Forum voor Democratie het 
doel is, ziet de SP dit eerder als een welkome bijwerking van het 
indienen van verschillende wetten over hetzelfde onderwerp. Leijten: 
'Door twee verschillende soorten referendumwetten te behandelen in de 
Kamer, worden we gedwongen er een inhoudelijk stevig debat over te 
voeren. Wat zijn nou de voor- en nadelen van diverse vormen van 
referenda? Dat moet niet alleen een technocratische discussie zijn, maar 
juist ook politiek en ideologisch. Dat mag wel wat meer in de Tweede 
Kamer. Je moet toch luisteren naar elkaars argumenten in plaats van je 
te verstoppen in je eigen algoritmische bubbel online en sneren over 
wappies of fascisten.'

--------
(c) 2023 Vrij Nederland