[D66] 1984: Van Sleepwet naar Sluipwet

Mon May 16 08:20:55 CEST 2022

Bron:   Volkskrant
Datum:  16 mei 2022
Auteur: Huib Modderkolk
URL:    
https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/nederland-stemde-tegen-de-sleepwet-en-toch-staat-nu-alles-klaar-voor-grootschalig-aftappen~b2233e43/
Ref:    
https://nl.wikipedia.org/wiki/Wet_op_de_inlichtingen-_en_veiligheidsdiensten_2017

https://nl.wikipedia.org/wiki/Referendum_over_de_Wet_op_de_inlichtingen-_en_veiligheidsdiensten_2017

Nederland stemde tegen de 'sleepwet' en toch staat nu alles klaar
voor grootschalig aftappen
-----------------------------------------------------------------

Het gevreesde sleepnet is er sluipenderwijs toch gekomen. Hoewel een 
meerderheid van de Nederlanders in 2018 tegen de 'sleepwet' stemde, is 
grootschalig aftappen van communicatie via internetkabels technisch 
mogelijk en binnenkort praktijk. Hiermee worden eerdere beloften van 
oud-minister Ronald Plasterk verbroken, blijkt uit informatie van 
toezichthouders TIB en CTIVD en gesprekken met betrokkenen.

Tijdens de behandeling van de inlichtingenwet vijf jaar geleden werd het 
nog bangmakerij genoemd. De 'sleepwet' gaf inlichtingendiensten AIVD en 
MIVD ruimere bevoegdheden voor onder meer hacken en kabelinterceptie. 
Vooral over dat laatste bestonden zorgen. De angst was dat de metadata - 
waaruit is af te lezen met wie mensen communiceren of welke 
internetpagina's ze bezoeken - van miljoenen Nederlanders zouden worden 
opgeslagen. Dat scenario werd weggewuifd: zelfs het aftappen van de 
communicatie van een wijk zou niet gebeuren.

De diensten konden deze kabelinterceptie lange tijd niet gebruiken, 
omdat deze technisch gerealiseerd moest worden. Uit gesprekken met 
betrokkenen, die anoniem willen blijven omdat ze niet met de pers mogen 
praten, blijkt dat AIVD en MIVD ervoor kozen om de interceptie in te 
richten bij grote kabelpartijen, denk aan Eurofiber en Relined. Deze 
bedrijven hebben een omvangrijk glasvezelnetwerk in Nederland en zijn 
ook aangesloten op trans-Atlantische internetkabels. Die keuze maakt het 
technisch mogelijk om veel meer communicatie af te tappen dan een enkele 
kabel bij een provider. Daardoor is interceptie niet beperkt tot buurt- 
of wijkniveau, maar regio-overstijgend. Een betrokkene: 'Je hebt het dan 
in feite over heel Nederland.'

Toezichthouder CTIVD merkte daarom in maart op dat de praktijk van 
kabelinterceptie niet overeenkomt met eerdere beloften. 'De CTIVD 
concludeert (...) dat de uitleg die is gegeven aan kabelinterceptie 
wringt met de aard van de bevoegdheid, het middel en met de uitvoering 
in de (technische) praktijk', aldus de commissie in Toezichtsrapport 75.

Oud-D66-Kamerlid Kees Verhoeven reageert 'pissig'. Na verschillende 
toezeggingen schaarde hij zich uiteindelijk achter de wet. 'Wat de 
diensten nu willen en kunnen, is allesbehalve doelgericht. Het is niet 
in overeenstemming met wat de Kamer heeft gevraagd en ook niet met wat 
de Kamer destijds is beloofd.'

Aftappen van wijken

In aanloop naar de parlementaire behandeling van de wet, begin 2017, 
stelde de Kamer vragen over het sleepnet. Specifiek ging het over het 
aftappen van alle communicatie van een wijk of buurt. Minister van 
Binnenlandse Zaken Ronald Plasterk, destijds verantwoordelijk voor de 
AIVD, sloot dat expliciet uit.

'Het intercepteren van alle communicatie in een bepaalde Nederlandse 
wijk of buurt voor een bepaalde periode (...) zal in geen geval de 
toetsing aan de wettelijke vereisten als proportionaliteit en 
subsidiariteit kunnen doorstaan. Een inzet om dergelijke redenen sluit 
ik uit', verklaarde Plasterk.

Nadat zowel de Tweede als de Eerste Kamer akkoord was gegaan met de wet, 
volgde in 2018 een referendum. Ook toen werd het 'wijkvoorbeeld' veel 
aangehaald. Volgens de voorstanders van de wet zou het technisch 
onmogelijk zijn om een hele wijk af te tappen. Rob Bertholee, destijds 
hoofd van de AIVD, zei in februari 2018 bij tv-programma De Wereld 
Draait Door dat hij zich niet kon voorstellen dat de dienst de 
communicatie in een wijk zou aftappen. 'Dat gaan we niet doen.'

Om toe te lichten wat kabelinterceptie zou inhouden, gaf Bertholee graag 
als voorbeeld dat iemand vanuit een stad in Syrie belt met een plaats in 
Nederland. 'We zouden dat verkeer willen zien. Maar dan moeten we de 
provider vragen: van welke kabel, welke vezel, komt dat?' De inzet werd 
zo geminimaliseerd, stelde hij gerust.

Het gaat in dat voorbeeld om de communicatie uit een Syrische stad via 
een Nederlandse provider naar een Nederlandse plek. Dit komt neer op de 
metadata van maximaal tienduizenden personen. NRC schreef: 'Klopt het 
beeld van het aftappen van een hele wijk? Nee dus. Het aftappen van een 
wijk zou juridisch misschien kunnen, maar is technisch gezien erg 
onwaarschijnlijk.' Toch hield een meerderheid van de Nederlanders 
bezwaren tegen de wet, waarna enkele aanpassingen werden gedaan voor de 
wet in werking trad.

Diensten willen verder gaan

Nu de technische mogelijkheden er zijn, willen de diensten daadwerkelijk 
verder gaan dan is toegezegd, blijkt uit twee aanvragen die AIVD en MIVD 
in 2021 deden voor kabelinterceptie en waarvoor ze ook toestemming 
kregen van de minister. Toezichthouder TIB wees ze vervolgens af als 
onrechtmatig omdat ze 'niet proportioneel, niet subsidiair en niet zo 
gericht mogelijk' waren.

In een toelichting schrijft de TIB dat een interceptie betrekking had op 
de communicatie van 'miljoenen burgers'. Die communicatie wilden de 
diensten continu opslaan en zeker een jaar en mogelijk drie jaar 
bewaren. Opmerkelijk daarbij is dat de diensten volgens de TIB niet de 
moeite namen om te concretiseren wat de verwachte opbrengst zou zijn. 
Bovendien zou een deel ongezien met een buitenlandse dienst worden 
gedeeld. 'Het was aannemelijk dat een significante hoeveelheid van het 
internetverkeer van onder anderen Nederlandse burgers zou worden 
opgeslagen', schreef de TIB. Ook valt op dat diensten veel meer data 
willen opslaan dan uit het voorbeeld van Bertholee. Het gaat om alle 
communicatie en data in een bepaalde taal (bijvoorbeeld Arabisch).

Een nieuw wetsvoorstel, bedoeld om digitale dreigingen in kaart te 
brengen, maakt van deze theoretische mogelijkheid staande praktijk. Het 
criterium 'zo gericht mogelijk' wordt ondergeschikt en toetsing door de 
TIB wordt teruggedrongen. Daardoor is het straks makkelijker om 
grootschalig data binnen te halen. Het analyseren van die data 
(geautomatiseerde data-analyse) kan voortaan zonder toestemming van de 
TIB. Een eerdere toezegging van Plasterk dat streamingdiensten als 
Netflix en YouTube uit de datastroom worden gefilterd, komt ook te 
vervallen.

'Het is echt willens en wetens proberen te doen wat de Kamer niet wil', 
zegt Verhoeven. 'En als de toezichthouder dan geen tandeloze tijger 
blijkt en aanvragen afwijst, wordt het toezicht verzwakt.'

Reactie Binnenlandse Zaken

Een woordvoerder van Binnenlandse Zaken zegt dat het 
'gerichtsheidsvereiste' ook bij de nieuwe wet 'bij vrijwel alle 
bevoegdheden' van toepassing blijft. Het wordt enkel losgelaten bij het 
zogeheten 'snapshotten': twee uur lang de kabel intercepteren als 
verkenning. 'Deze activiteit dient er juist toe om de daaropvolgende 
fase van kabelinterceptie 'zo gericht mogelijk' uit te kunnen voeren met 
een zo beperkt mogelijke inbreuk op de fundamentele rechten van 
burgers.' Volgens de woordvoerder heeft het loslaten van de 
gerichtheidseis bij snapshotten 'geen gevolg' voor eerder gedane 
toezeggingen. 'We blijven ook nog steeds recht doen aan de beleidsregels 
die zijn opgesteld in reactie op de uitslag van het referendum.'

--------
(c) 2022 DPG Media B.V.