[D66] Bakoenins perspectief | Trouw

[René Oudeweg]

  Drammer Bakoenin biedt een radicaal andere invalshoek

MAURICE VAN TURNHOUT
God, de staat en andere vormen van dictatuur

Michail Bakoenin

Vert. Mark Leegsma, J.A. Fortuyn en Jaap Kloosterman Noordboek; 216 blz.
€ 22,50

****

De schrijver

De Russische revolutionair Michail Alexandrovitsj Bakoenin (1814-1876)
nam deel aan opstanden in Parijs, Praag en Dresden. Als anarchistisch en
atheïstisch denker schreef hij veel, zonder ooit één boek te voltooien.
Deze reeks essays en notities stamt uit 1871.

Stelling van dit boek

Bakoenin stond lijnrecht tegenover aartsrivaal Karl Marx. Met een
'dictatuur van het proletariaat' zoals Marx die voorstelde bevorder je
weliswaar economische gelijkheid, maar je gooit de politieke  vrijheid
te grabbel aan revolutionaire leiders die zich onvermijdelijk als 'erger
dan de tsaar' zullen ontpoppen. 

'De spontane actie van het volk zelf kan als enige de vrijheid
scheppen', geloofde anarchist Bakoenin. En dat ligt binnen het domein
van de mogelijkheden, want er bestaat nu eenmaal een natuurwet
van 'sociale samenhang' die alle mensen verbindt. Helaas zijn mensen
zich nauwelijks bewust van die natuurlijke samenhang. Waarom? Omdat
religie hen eeuwenlang gekleineerd heeft.

'Als God niet zou bestaan, dan zouden we hem moeten uitvinden', schreef
Voltaire. 'Als God bestond, zou men hem moeten afschaffen', luidt
Bakoenins repliek.

Bakoenin komt met een herijking van waarden. De zogenaamde idealisten
van kerk en staat zijn eigenlijk materialisten, gericht op de materiële
uitbuiting van het proletariaat. Daaruit volgt dat Bakoenin en de
zijnen, met hun materialistische (atheïstische) wereldbeeld, de ware
idealisten zijn, die de hemel op aarde willen realiseren.

Opvallende passage

'Als een wetenschappelijk instituut het bestuur van de maatschappij
werd toevertrouwd, dan zou dat instituut de wetenschap al gauw uit het
oog verliezen en zich om iets heel anders gaan bekommeren waar het alle
gevestigde machten om te doen is: teneinde zichzelf te vereeuwigen zou
het de aan zijn zorgen toevertrouwde maatschappij steeds dommer maken,
zodat deze steeds afhankelijker zou worden van zijn bestuur en leiding.'

Reden om dit boek niet te lezen 

Bakoenins status als filosoof is vaak betwist. Hij is beter in
het aanwijzen van andermans denkfouten dan in het systematisch
doordenken van een wijsgerig probleem. Ook schrijft hij drammerig, alsof
hij herhaaldelijk met zijn vuist op tafel slaat - maar goed, wat
verwachten we anders van een revolutionaire denker?

Reden om dit boek wel te lezen

In één van zijn opstellen roemt Bakoenin de Commune van Parijs. Dit
experiment in vrijheid, gelijkheid en rechtvaardigheid werd in 1871 door
het Franse leger bloederig de kop ingedrukt. Slechts tweeënzeventig
dagen hield de Commune stand. Het is de Jimi Hendrix of Janis Joplin
onder de sociaalpolitieke experimenten: gebroken in de knop, forever young.

In zekere zin voelt het bijna als valsspelen om Bakoenins
maatschappij-ideaal tegen het licht te houden, omdat je als lezer zoveel
voorkennis bezit van de manier waarop links idealisme een eeuw na zijn
dood in een impasse raakte. Anderzijds kan je zeggen dat Bakoenin reeds
in zijn tijd een historisch patroon signaleerde dat na de val van de
Muur opnieuw zichtbaar werd in Europa: linkse idealen die gesmoord
worden in liberalisme.

Bakoenin bekritiseert niet alleen religie, maar ook John Stuart Mills
liberale schadebeginsel, het idee dat iemands vrijheid enkel beperkt mag
worden als hij de vrijheid van anderen schaadt. Dat idee
lijkt rechtvaardig, schrijft Bakoe- nin, maar is het allerminst.
Bakoenin lost Mills filosofische probleem niet op, maar bedenkt een
omkering: 'Ik ben zelf alleen menselijk en vrij voor zover ik de
vrijheid en menselijkheid van alle mensen om mij heen erken'.

Wat Bakoenin daarmee bedoelt is dat elke vorm van slavernij ter wereld
bestreden moet worden. Met andere woorden: als er aan de andere kant van
de wereld Oeigoeren in concentratiekampen zitten, dan worden we daar
allemaal minder mens van.

Bakoenin mag dan geen groot systematisch denker zijn, op zijn best biedt
hij een perspectiefwisseling. Hij daagt je uit om filosofische problemen
van vrijheid en gelijkheid vanuit een radicaal andere invalshoek te
bekijken.

Maurice van Turnhout
-------------- next part --------------
An HTML attachment was scrubbed...
URL: <http://www.tuxtown.net/pipermail/d66/attachments/20220803/ec0f68e3/attachment.html>