<html>
<head>
<meta http-equiv="content-type" content="text/html; charset=UTF-8">
</head>
<body text="#000000" bgcolor="#f9f9fa">
<h1 class="title largetitle capitalizefirstletter">Drammer Bakoenin
biedt een radicaal andere invalshoek</h1>
<div class="byline">
<div>MAURICE VAN TURNHOUT</div>
</div>
<div class="content-body no-drop-caps">
<div class="h3">God, de staat en andere vormen van dictatuur</div>
<p>Michail Bakoenin<br>
<br>
Vert. Mark Leegsma, J.A. Fortuyn en Jaap Kloosterman Noordboek;
216 blz. € 22,50<br>
<br>
****</p>
<div class="h3">De schrijver</div>
<p>De Russische revolutionair Michail Alexandrovitsj Bakoenin
(1814-1876) nam deel aan opstanden in Parijs, Praag en Dresden.
Als anarchistisch en atheïstisch denker schreef hij veel,
zonder ooit één boek te voltooien. Deze reeks essays en notities
stamt uit 1871.</p>
<div class="h3">Stelling van dit boek</div>
<p>Bakoenin stond lijnrecht tegenover aartsrivaal Karl Marx. Met
een 'dictatuur van het proletariaat' zoals Marx die voorstelde
bevorder je weliswaar economische gelijkheid, maar je gooit de
politieke vrijheid te grabbel aan revolutionaire leiders
die zich onvermijdelijk als 'erger dan de tsaar' zullen
ontpoppen. <br>
<br>
'De spontane actie van het volk zelf kan als enige de vrijheid
scheppen', geloofde anarchist Bakoenin. En dat ligt binnen het
domein van de mogelijkheden, want er bestaat nu eenmaal een
natuurwet van 'sociale samenhang' die alle mensen verbindt.
Helaas zijn mensen zich nauwelijks bewust van die natuurlijke
samenhang. Waarom? Omdat religie hen eeuwenlang gekleineerd
heeft.<br>
<br>
'Als God niet zou bestaan, dan zouden we hem moeten uitvinden',
schreef Voltaire. 'Als God bestond, zou men hem moeten
afschaffen', luidt Bakoenins repliek.<br>
<br>
Bakoenin komt met een herijking van waarden. De zogenaamde
idealisten van kerk en staat zijn eigenlijk materialisten,
gericht op de materiële uitbuiting van het proletariaat. Daaruit
volgt dat Bakoenin en de zijnen, met hun materialistische
(atheïstische) wereldbeeld, de ware idealisten zijn, die de
hemel op aarde willen realiseren.</p>
<div class="h3">Opvallende passage</div>
<p>'Als een wetenschappelijk instituut het bestuur van de
maatschappij werd toevertrouwd, dan zou dat instituut de
wetenschap al gauw uit het oog verliezen en zich om iets
heel anders gaan bekommeren waar het alle gevestigde machten om
te doen is: teneinde zichzelf te vereeuwigen zou het de aan zijn
zorgen toevertrouwde maatschappij steeds dommer maken,
zodat deze steeds afhankelijker zou worden van zijn bestuur en
leiding.'</p>
<div class="h3">Reden om dit boek niet te lezen </div>
<p>Bakoenins status als filosoof is vaak betwist. Hij is beter in
het aanwijzen van andermans denkfouten dan in het systematisch
doordenken van een wijsgerig probleem. Ook schrijft hij
drammerig, alsof hij herhaaldelijk met zijn vuist op tafel slaat
- maar goed, wat verwachten we anders van een revolutionaire
denker?</p>
<div class="h3">Reden om dit boek wel te lezen</div>
<p>In één van zijn opstellen roemt Bakoenin de Commune van
Parijs. Dit experiment in vrijheid, gelijkheid en
rechtvaardigheid werd in 1871 door het Franse leger bloederig de
kop ingedrukt. Slechts tweeënzeventig dagen hield de Commune
stand. Het is de Jimi Hendrix of Janis Joplin onder de
sociaalpolitieke experimenten: gebroken in de knop, forever
young.<br>
<br>
In zekere zin voelt het bijna als valsspelen om Bakoenins
maatschappij-ideaal tegen het licht te houden, omdat je als
lezer zoveel voorkennis bezit van de manier waarop links
idealisme een eeuw na zijn dood in een impasse raakte.
Anderzijds kan je zeggen dat Bakoenin reeds in zijn tijd
een historisch patroon signaleerde dat na de val van de Muur
opnieuw zichtbaar werd in Europa: linkse idealen die gesmoord
worden in liberalisme.<br>
<br>
Bakoenin bekritiseert niet alleen religie, maar ook John Stuart
Mills liberale schadebeginsel, het idee dat iemands vrijheid
enkel beperkt mag worden als hij de vrijheid van anderen
schaadt. Dat idee lijkt rechtvaardig, schrijft Bakoe- nin, maar
is het allerminst. Bakoenin lost Mills filosofische probleem
niet op, maar bedenkt een omkering: 'Ik ben zelf alleen
menselijk en vrij voor zover ik de vrijheid en menselijkheid van
alle mensen om mij heen erken'.<br>
<br>
Wat Bakoenin daarmee bedoelt is dat elke vorm van slavernij ter
wereld bestreden moet worden. Met andere woorden: als er aan de
andere kant van de wereld Oeigoeren in
concentratiekampen zitten, dan worden we daar allemaal minder
mens van.<br>
<br>
Bakoenin mag dan geen groot systematisch denker zijn, op zijn
best biedt hij een perspectiefwisseling. Hij daagt je uit om
filosofische problemen van vrijheid en gelijkheid vanuit
een radicaal andere invalshoek te bekijken.<br>
<br>
Maurice van Turnhout</p>
</div>
</body>
</html>