[D66] Interview: Van Dissel (Wuhan Coronavirus 2019-nCoV #680)

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   NRC Handelsblad
Datum:  28 mei 2021
Auteur: Niki Korteweg, Pim van den Dool
URL:    
https://www.nrc.nl/nieuws/2021/05/28/jaap-van-dissel-een-vierde-golf-is-onwaarschijnlijk-a4045345


Jaap van Dissel: 'Een vierde golf is onwaarschijnlijk'
------------------------------------------------------
Jaap van Dissel voorzitter Outbreak Management Team

De vaccinatiegraad neemt toe, Nederland klimt uit de coronacrisis. Jaap 
van Dissel, voorzitter van het OMT, wordt voor zijn werk gelauwerd met 
de Akademiepenning. En hij wordt ernstig bedreigd, door complotdenkers. 
'Even de fiets pakken is er niet meer bij. Buitengewoon vervelend.'

Nederland versoepelt de coronamaatregelen steeds sneller, maar Jaap van 
Dissel zelf was nog nooit zoveel vrijheid kwijt. De voorzitter van het 
Outbreak Management Team (OMT) wordt sinds enige tijd ernstig bedreigd 
door radicale complotdenkers, soms zelfs met de dood. Hij moet beveiligd 
worden en kan niet meer spontaan z'n huis uit om een rondje te fietsen, 
wat hij zo graag deed om te ontspannen. 'Dat is bepaald niet plezierig', 
zegt hij. 'Maar als ik het m'n werk zou laten beinvloeden, dan zou ik 
ermee stoppen.'

De narigheid in zijn priveleven staat in scherp contrast met de 
positiviteit die Van Dissel momenteel op zijn werkterrein voelt. Komende 
maandag krijgt hij de Akademiepenning uitgereikt van de Koninklijke 
Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) voor 'de tomeloze energie 
en bewonderenswaardige rust' waarmee hij de politiek in de crisis 
adviseerde. Van Dissel krijgt de prijs op het moment dat Nederland 
volgens hem echt in een 'andere fase' van de epidemie komt. Tijdens het 
interview breekt zijn woordvoerder Harald Wychgel in om de nieuwste 
cijfers te delen. '32 procent minder ziekenhuisopnames dan vorige week 
Jaap!', zegt hij. Van Dissel veert op. 'Het daalt dus fors door.'


Is de crisis al bijna voorbij?

'Dat zou ik niet willen zeggen. Door het vaccineren zitten we in een 
nieuwe, belangrijke fase. Maar er is nog een grote groep mensen niet 
gevaccineerd, daar blijft sprake van een besmettingsrisico. Je wil een 
stuk verder zijn met vaccineren voordat je het sein 'brand meester' 
geeft.'


Nederland versoepelt snel, net als vorig jaar voor de zomer, waarna het 
virus weer opleefde. Dreigen we dezelfde fout te maken?

'Ik denk dat de situatie nu echt anders is. Aan de afname van de eerste 
golf lagen de strenge maatregelen ten grondslag en kwamen we qua 
infecties heel laag. Wel was nog bijna iedereen gevoelig voor 
besmetting. Nu zien we een daling door de opbouw van immuniteit, dat is 
echt het effect van vaccinaties. Daardoor krijg je niet makkelijk een 
nieuwe piek in de ziekenhuizen, dat zou raar zijn. Tenzij de immuniteit 
na een vaccinatie heel kort duurt, maar dat lijkt zeker niet het geval.'


Welke risico's zijn er nog, vreest u een vierde golf?

'We moeten niet denken dat we er al zijn, of dat het niet nodig is om 
ons nog te laten vaccineren. Als we erin slagen begin juli het merendeel 
van de bevolking te hebben gevaccineerd, zoals het kabinet wil, dan 
hebben we een mijlpaal bereikt. Dat neemt een groot deel van de 
kwetsbaarheid weg en maakt een vierde golf onwaarschijnlijk.'


Zijn we in het najaar van alle maatregelen af?

'Covid zal onder ons blijven, dat kan bijna niet anders. Voor het 
opheffen van de basisregels kan ik nu geen datum noemen, dat zou echt 
uit de lucht gegrepen zijn. Grote vragen zijn nog: hoe lang werken de 
vaccins, werken ze tegen alle varianten? Hoe lang is het virus in staat 
varianten te maken? Dat is allemaal nog onbekend. Als de vaccinatiegraad 
niet homogeen verdeeld is over het land, zullen er gebieden zijn waar 
nog infectiehaarden kunnen ontstaan. Als die bij de meesten alleen tot 
een neusverkoudheid of stevige griep leiden, en niet meer tot een 
ziekenhuisopname, dan is overbelasting van de zorg en de IC-capaciteit 
niet langer de grens.'

'We moeten dan een nieuw doel helder krijgen: wat willen we voorkomen? 
Hoeveel besmettingen en welke ziektelast vinden we acceptabel? Griep 
voorkomen we ook niet volledig elk jaar. Maar als de groep met 
langdurige Covid-19-klachten te groot wordt, kan dat een extra reden 
zijn de ziektelast omlaag te willen brengen.'


U krijgt maandag de Akademiepenning voor uw adviezen tijdens de crisis. 
Knalde u thuis een flesje open om het te vieren?

'Nee (glimlacht). Ik heb 'm nog niet he? Dat neemt niet weg dat ik er 
wel door geraakt ben. Ik krijg de prijs persoonlijk uitgereikt, maar ik 
sta daar maandag echt als voorzitter van het OMT als geheel. Het is een 
hele eer, want er is ook allerlei kritiek geweest.'


Voelt u eenzelfde waardering uit de samenleving?

'Nou, ik krijg allerlei reacties, van hele positieve tot werkelijk 
bagger.'


Wat krijgt u aan positieve reacties?

'We krijgen bij het RIVM van alles toegestuurd, soms hele kunstwerken – 
ik kreeg onlangs letterlijk 'een hart onder de riem', en een prachtig 
stripboek. Of schoolklassen sturen ons tekeningen. Dat is leuk. Tegelijk 
krijg ik ook heel vervelende mails.'


U krijgt allerlei verwensingen, bent lastiggevallen thuis, u wordt 
bedreigd. Had u dat ooit zien aankomen?

'Nee, natuurlijk niet. Het gaat om een hele kleine groep waar ik liever 
niet te veel over wil praten. Die koppelt het aan allerlei dingen die 
helemaal niks met corona te maken hebben.'


Snapt u waar de vijandigheid vandaan komt?

'Covid-19 grijpt in op ieders persoonlijke leven, ik snap goed dat 
mensen zich afvragen: zijn de maatregelen allemaal nodig? Maar de 
personen die mij bedreigen begrijpen is voor mij niet mogelijk. Ze 
pikken mij eruit omdat ik bekend ben, vermoed ik. Maar hun verhaal kan 
ik niet volgen en vind ik waanzin.'


Kunt u nog veilig over straat?

'Je gaat geen situaties opzoeken. Even de fiets pakken is er niet meer 
bij. Het is buitengewoon vervelend, ik hoop maar dat het tijdelijk is.'


Wat doet u nu om te ontspannen?

'Dan maar binnen fietsen op de hometrainer. Of met mijn zoon naar de 
Formule 1 kijken.'


Uw Belgische collega Marc Van Ranst zit ondergedoken omdat een militair 
hem iets wil aandoen. Bent u dan bang dat zo iemand doorrijdt naar 
Nederland?

'Ik betrek dat niet op mezelf, ik vind het wel een zeer trieste situatie 
voor hem. Dit kan natuurlijk niet in een democratie, dat bedreigen is zo 
ondermijnend.'


Ligt u er wel eens wakker van?

'Nee, helemaal niet. Laat helder zijn: het is niet leuk. Ik kan wel 
woedend worden, maar op de personen die mij bedreigen kan ik dat niet 
richten. Als ik het tegen mezelf uit, word ik daar waarschijnlijk alleen 
maar depressief van. Ik laat het over aan de mensen die erover gaan: de 
recherche, het OM en de rechterlijke macht. Ik doe mijn werk nog steeds 
met energie en enthousiasme, het heeft immers ook iets buitengewoon 
interessants hoe het zich allemaal ontwikkelt. Ook dit waanzinnig 
bizarre aspect.'


De Akademiepenning is een erkenning voor uw werk voor de bestrijding van 
de pandemie. Wat zijn de belangrijkste lessen voor u?

'Er zijn er een heleboel. Een paar concrete: de bevoorrading van 
beschermingsmiddelen wil je natuurlijk gewoon anders geregeld hebben in 
Nederland of in Europa bij een volgende pandemie. Op het moment dat we 
ze nodig hadden, waren die schaars. Hetzelfde geldt voor geneesmiddelen, 
antibiotica bijvoorbeeld, en vaccins. Voor veel daarvan zijn we 
uiteindelijk afhankelijk van China en India. Je zou faciliteiten moeten 
hebben waar je voldoende kunt produceren voor Europa.'


Bent u tevreden over hoe de bestrijding is verlopen in Nederland?

'We hebben de doelen die gesteld zijn deels gehaald en deels niet. De IC 
is overbelast geweest, de verpleeghuizen, de reguliere zorg. Maar het is 
echt nog te vroeg om er veel over te zeggen. Je zult een vergelijking 
moeten maken met andere landen, op economisch, maatschappelijk, 
epidemiologisch en virologisch terrein. Een ander punt: in de zomer is 
overgegaan van een centrale aanpak naar een regionale aanpak. Dat was 
achteraf een minder gelukkige keuze en die is teruggedraaid.'


Critici zeggen: Nederland heeft vaak te laat en niet hard genoeg 
ingegrepen, we hebben daardoor relatief veel doden en zieken gehad.

'Qua sterfgevallen moet ik dat toch ontkennen, dat is gewoon niet zo. We 
staan in de ranglijst met het aantal doden per miljoen inwoners op 
nummer 48, in Belgie is het geschat op ruim 2.000 per miljoen, het 
dubbele.'

'Het is complex. Wij hebben bijvoorbeeld met Kerst strengere maatregelen 
genomen, landen als Belgie, Portugal en Engeland niet, en zij hebben 
daarna op het randje van de zorgcapaciteit gebalanceerd. Wij hebben niet 
die extreme piek gehad. Dan zou je zeggen: dat hebben we aardig 
aangepakt. Maar juist omdat die landen dan heftiger maatregelen moeten 
treffen om het tij te keren, dalen hun cijfers daarna weer dieper dan 
die van ons. Dat is een beetje de paradox.'


De naleving van de regels verslechterde bij de tweede en derde golf. 
Heeft u daar voldoende op ingespeeld?

'We hebben in het najaar de maatregelen ingesteld gebaseerd op wat in 
het voorjaar werkte. Dat was naief, die bleken toen minder te doen.'


Critici vinden dat nieuwe wetenschappelijke inzichten soms te langzaam 
doordringen in de adviezen van het OMT. Afgelopen week noemde fysicus 
Daniel Bonn het RIVM dat 'ene kleine Gallische dorpje' dat eindelijk 
zijn verzet heeft gestaakt tegen de aerosolenhypothese, de verspreiding 
van het virus via kleine druppeltjes. Wat zegt u daarop?

'Er is een verschil tussen de mogelijke achterliggende fysica en wat je 
moet doen. De vraag voor het OMT is: welke maatregelen moet je nemen om 
de infectie te bestrijden? We hebben gezien dat anderhalve meter afstand 
en maatregelen tegen de grote druppels effectief zijn, in ziekenhuizen, 
thuis, in allerlei situaties. De eerste uitbraak is daarmee snel omlaag 
gebracht.'

'Met de fysici zijn we het eens over wat er gebeurt als je zingt of 
schreeuwt of niest. Hoe dat zich vertaalt naar de medische 
werkelijkheid, is nog onzeker. Grote druppels bevatten al snel duizenden 
keren meer virus dan kleine. Er zijn altijd situaties te bedenken 
waarbij overdracht via fijne mistdruppeltjes een rol kan spelen, maar 
het gaat ons om praktisch bestrijden. Daarmee zul je niet alle gevallen 
voorkomen, het is niet zwart-wit. Daarin laveren wij.'


U zou ook uit kunnen gaan van het voorzorgsbeginsel: we weten het niet, 
dus laten we maar wel die mondkapjes adviseren, of die ventilatie 
benadrukken.

'Dat ventilatie belangrijk is, staat al ruim een half jaar steeds op 
mijn eerste slide in de technische briefing aan de Tweede Kamer. Het OMT 
heeft dit verschillende keren besproken en concludeert dat we voor de 
bestrijding deze aanpak moeten kiezen. Ik ben niet dogmatisch, ik denk 
niet dat nevels nooit een rol spelen, in bepaalde situaties zeker zoals 
bij bepaalde handelingen in het ziekenhuis of in kleine, drukke ruimtes, 
en daar kun je extra maatregelen treffen, maar in de brede aanpak niet.


Wilt u geen twijfel tonen?

'We benoemen continu dat er onzekerheden zijn. Maar je moet wel tot een 
duidelijk beleidsadvies komen: wat moet je doen om het overgrote deel 
van de infecties te voorkomen. Er zit een hierarchie in die basisregels. 
Thuisblijven bij klachten is het belangrijkst. Recent is weer 
geconcludeerd dat circa 88 procent van de besmettingen zich voordoet in 
de fase waarin iemand klachten heeft. Een minderheid, tot 12 procent, is 
pre- of asymptomatisch, die hebben nog geen klachten, dus hoeven niet 
thuis te blijven. Daarvoor zijn anderhalve meter afstand houden en 
persoonlijke hygiene de belangrijkste maatregelen. Vervolgens heb je 
maatregelen als het advies om drukte te vermijden, waarmee je 
ventilatieproblemen in gebouwen ook omzeilt. Als dat allemaal niet kan, 
kom je bij persoonlijke beschermingsmiddelen, zoals mondkapjes, voor de 
afdekking van een rest-risico. Maar als je erin slaagt om de 
besmettingsbron te isoleren, krijg je de R al onder de 1.'


Dat gaat uit van een ideale wereld, maar velen houden zich niet meer aan 
die regels. Dan moet je misschien toch meer nadruk leggen op algemene 
maatregelen als ventileren.

'Dat zou kunnen. Maar de essentie is: waarom houden we ons niet aan de 
basismaatregelen? Je brengt anderen in gevaar als je ziek bent en toch 
de deur uitgaat. Uit enquetes leren we dat bijna 40 procent dat doet, 
dat is gewoon te veel. Daar moeten we elkaar op aankijken. Ik denk toch, 
het blijven hameren op die maatregelen, hoe rigide het ook klinkt, dat 
is de essentie van de aanpak.'

--------
(c) 2021 Mediahuis