[D66] [JD: 31] De Machine Staat Stil

[R.O.]

https://libertaireorde.wordpress.com/2021/03/21/de-machine-staat-stil/


  De Machine Staat Stil

21/03/2021
tags: dystopie <https://libertaireorde.wordpress.com/tag/dystopie/>, machine 
<https://libertaireorde.wordpress.com/tag/machine/>, technologie 
<https://libertaireorde.wordpress.com/tag/technologie/>
<https://libertaireorde.files.wordpress.com/2021/03/forster-tekening.jpg>

/In 1909 publiceerde de Engelse schrijver E.M. Forster (1871-1970) een novelle met een dystopisch karakter. De 
novelle droeg de titel /The Machine Stops/: hoe de wereld eruit ziet, zoals we dat niet zouden willen. Het 
probleem is: onze wereld heeft er inmiddels heel wat trekken van. De Franse vertaling van het boek verscheen 
in 2020, met een voorwoord van de Franse journalist Pierre Thiesset. De titel luidt /La Machine s’arrête/. 
Onlangs verscheen er een Nederlandse vertaling van, getiteld /De Machine staat stil/. Johny Lenaerts vertaalde 
het boek van Forster evenals het voorwoord van Thiesset. Hieronder treft u dat voorwoord aan/. [ThH]

De novelle /De Machine staat stil/ die E.M. Forster (1879-1970) meer dan een eeuw geleden geschreven heeft, 
lijkt een reusachtige voorafschaduwing van onze hedendaagse technologische maatschappij, een duidelijke 
waarschuwing tegenover het verval van het menselijke in een wereld van machines. Het valt op hoezeer de 
novelle verwant is met wat wij momenteel beleven. Tussen de beschaving die de auteur uitbeeldt, waarin de 
geïsoleerde individuen zich in de greep van een almachtige Machine bevinden, en onze hedendaagse wereld die 
door schermen overwoekerd wordt.

<https://libertaireorde.files.wordpress.com/2021/03/voorkant.forster.nederlands.jpg>

Maar indien /De Machine staat stil/ momenteel bewonderd wordt als een meesterwerk van de 
sciencefictionliteratuur, dan riep het bij het begin van de twintigste eeuw geen algemene bijval op. Toen ze 
in 1928 in de bundel /The Eternal Moment/verscheen – negentien jaar na haar eerste publicatie in /The Oxford 
and Cambridge Review/ –, vonden verschillende critici deze novelle ‘weinig overtuigend’. Een beschaving die in 
zo’n grote mate geautomatiseerd zou zijn, dat konden ze zich niet voorstellen en stond veel te ver van de 
toenmalige levensomstandigheden af. Door de industriële ontwikkeling op de spits te drijven had E.M. Forster 
een voorsprong op zijn tijd genomen. De realiteit heeft zich sedertdien in verregaande mate bij de fictie 
aangesloten.

De voorgevoelens van de schrijver zijn evenwel niet het product van een geïsoleerd genie: in die tijd waarin 
de toepassingen van de wetenschap de levenswijze van de mensen overhoop haalden, beeldden vele 
sciencefictionteksten zeer artificiële maatschappijen uit. Het is als tegenwicht voor optimistische 
voorspellingen die de Vooruitgang prijzen, dat Forster /De Machine staat stil/ schrijft. Want hij meent dat de 
groei van  de productiekrachten niet naar het hoogste geluk leidt maar naar een ontmenselijking: ‘Voor een 
deel omwille van de technische uitvindingen, zijn alle dingen waar ik gehecht aan ben in verval. De kunsten – 
meer bepaald de kunst der letteren – gaan achteruit, het platteland wordt vernietigd, de intermenselijke 
contacten verslechteren, en wij zijn daartegenover getuige van de triomf – door shockmethodes van de reclame 
en psychische letsels – van datgene wat men ooit de Mammon noemde en wat men momenteel de Britse Handel noemt’.

De triomf van de Mammon laat zijn sporen na op de Engelse middenklassen, die calculerende kleinburgers die de 
auteur ‘hypocrieten’ met een ‘onontwikkeld’ hart noemt. Dezen profiteren van de economische evolutie en van de 
opkomst van het machinesysteem, terwijl Forster een ‘afkeer’ heeft voor dit industriesysteem dat leidt naar de 
uitschakeling van de landbouwers en de rurale gemeenschappen, naar de centralisering, naar de bureaucratische 
organisatie van de maatschappij, naar de machtsovername door een kaste van technocraten. Hij betreurt 
hartgrondig de verdwijning van het platteland, de transformatie van de landschappen en het onomkeerbaar 
verlies van de biologische diversiteit. Zijn twee toneelstukken over de geschiedenis van het rurale Engeland 
lopen uit op een oproep om het te beschermen tegenover het oprukken van eentonige voorsteden en van de 
wildgroei van vermorzelende auto’s.

Dit gevoelen voor de natuur en deze opvatting van de mens als ‘maat van alle dingen’ is steeds een van de 
centrale bekommernissen van Forster geweest. In heel zijn oeuvre, zowel in zijn romans, zijn essays, zijn 
krantenartikelen als in zijn bijdrages voor de BBC en in zijn publieke stellingnames, heeft deze grote stem 
van het humanisme de hoogste waarde van het individu en van de menselijke relaties verdedigd. Tegenover de 
opkomst van de totalitarismen is hij steeds de vrijheid, de tolerantie en de waardigheid van de mens blijven 
verdedigen.

<https://libertaireorde.files.wordpress.com/2021/03/voorkant.forster.engels.jpg>

Maar de ‘universele mechanisering’ en de ongebreidelde zucht naar wetenschappelijk bepaald comfort staan haaks 
op dit ideaal van een vrij en waardig leven, in harmonie met het milieu, in een wereld op menselijke maat en 
met authentieke relaties, van aangezicht tot aangezicht. /De Machine staat stil/ toont ons een bevolking die 
totaal afhankelijk is van een reusachtige technische infrastructuur, waar ze geen greep op heeft. Al haar 
behoeften – voedsel, kleding, huisvesting, ontspanning, onderwijs, tot aan de sociale relaties – worden ter 
hand genomen door de Machine. Het volstaat op een knop te drukken. Gereduceerd tot een bestaan waarin de druk 
op een knop centraal komt te staan, worden de lichamen achterhaald, de spieren en de zintuigen verzwakken, de 
kracht om iets te doen sterft af. Teruggetrokken in hun kamers ontmoeten de individuen elkaar niet meer en 
hebben ze geen contact meer met een extreem uitgebuite natuur. Ze sluiten zich op in cerebrale activiteiten en 
worden overgeleverd aan de apparatuur, die ze vereren.

Hoe kunnen we niet de vergelijking maken met onze hedendaagse toestand? In onze steeds meer vertechniseerde 
wereld levert het industrieel syteem ons alles: elektriciteit 24 uur op 24, verwarming, water, in plastic 
verpakt voedsel uit de andere kant van de wereld, aan huis geleverde ontspanning, gemotoriseerde rijtuigen om 
ons zonder inspanning te vervoeren, draagbare schermpjes waarop we vanop afstand kunnen communiceren, 
informatie uit heel de wereld kunnen consulteren, beelden zien voorbijtrekken… Vooral internet is die 
almachtige Machine geworden waar we een ware cultus aan wijden. ‘Wie brengt momenteel de nodige waardering op 
voor de universele toegankelijkheid, /in real time/, op elke plaats, voor iedereen, van elke informatie, voor 
de onmiddellijkheid van elke communicatie en soms van de verzadiging?’ vraagt een filosoof van de /Académie 
française/ zich af. Volgens deze geestdriftige voorstander van technologische innovaties levert de Machine ons 
alle kennis in onze broekzak en brengt ze de nieuwe mens voort die veel meer ontwikkeld zou zijn dan de mens 
van de vorige generaties.

Deze nieuwe mens wordt zodanig door deze digitale machinerie gekneveld dat hij momenteel een groot gedeelte 
van zijn tijd doorbrengt voor een scherm en steeds minder slaapt. Een dergelijke greep transformeert op een 
diepgaande manier het individu en de menselijke relaties. Het sedentair leven is zo ingrijpend dat de fysieke 
capaciteiten afnemen en dat de overheid regelmatig berichten uitstuurt waarin ze de mensen aanraden hun 
spieren minstens een half uur per dag te gebruiken. Dokters constateren ook een verarming van het gehoor en 
een ontwikkeling van de bijzienheid. De intellectuele functies gaan achteruit: versnippering van de aandacht, 
concentratieverlies, beperkte taalcapaciteit, verzwakking van het geheugen, leermoeilijkheden en beperkte 
capaciteiten om gedachten te formuleren. De onophoudelijke prikkeling van de schermen en het 
informatiebombardement belegeren de hersenen.

<https://libertaireorde.files.wordpress.com/2021/03/voorkant.forster.frans_.png>

Studies onthullen bij de steeds talrijker wordende afhankelijke personen ontregelingen van het gedrag, 
agressiviteit, angst, verlies van empathie, onmachtsgevoelens, impulsiviteit, intolerantie tegenover de 
frustratie. Maar ook een algemene wilsverzwakking, een afname van de levensdrift, een toegenomen passiviteit, 
een aangetaste geest… Wanneer de tijd voor het scherm verkwist wordt, dan worden andere, veel verrijkender 
activiteiten verwaarloosd, en de menselijke relaties kwijnen weg door de centrale rol van deze technologieën, 
die het anders-zijn ondermijnen. Het geconnecteerde leven, dat steeds meer aan de Machine onderworpen wordt, 
is een geslonken leven. Het volstaat op straat even te kijken naar die spookgestalten die voor de anderen en 
voor wat hen omringt niet bestaan, opgeslorpt als ze worden door het scherm van hun mobieltje, om zich daar 
bewust van te worden. ‘Ongetwijfeld werd er in de geschiedenis van de mensheid nooit eerder op zo’n grote 
schaal een dergelijke ervaring van onthersening doorgevoerd,’ stelt de neurowetenschapper Michel Desmurget.

Deze tendens naar een geatomiseerde en gecomputeriseerde wereld heeft zich  enkel maar versterkt in het jaar 
2020, dat gekenmerkt werd door de integrale afzondering van de bevolking, opgelegd om de epidemie van het 
coronavirus te beperken. Iedereen in zijn eigen huis, met een internetconnectie bij wijze van sociale band. 
Gedurende de weken van lockdown was alles gericht op de Machine: veralgemening van het telewerk, vergaderingen 
via videoconferentie, digitale school, toegenomen consumptie van series, van videospelletjes, van een 
massacultuur die aan huis geleverd wordt, ontwikkeling van een elektronisch bestuur, van de online medische 
raadpleging, van de online handel, van de communicatie op afstand /via/ de zogenaamde ‘sociale’ netwerken. 
Alles verwijdert zich in een voorstelling. Verbod op samenkomsten en op bezoek van vrienden, iedereen wordt 
aangemaand op te passen voor de anderen en contacten te beperken, terwijl op straat drones voorbijvliegen en 
de mensen bevelen terug naar huis te gaan. Lijkt dat niet sprekend op die tegen-utopie van E.M. Forster?

Tegenover deze technologische nachtmerrie, die enkel maar groter wordt, hebben wij besloten deze novelle te 
vertalen en uit te geven. In de hoop dat de lezer zich identificeert met Kuno. Dat ieder van ons, zoals de 
hoofdfiguur in dit verhaal, ernaar zou streven zich van deze verstikkende Machine te bevrijden. In de hoop dat 
men de blik zou afwenden van de schermen en dat men met volle teugen van de buitenlucht zou gaan genieten. Om 
terug in contact te treden met de anderen, met de natuur, met de realiteit, met het leven… en terug mens te 
worden, van aangezicht tot aangezicht.

*Pierre Thiesset* (Vertaling: Johny Lenaerts.)

[De Franse uitgever is Éditions L’échappée 
<https://www.lechappee.org/collections/le-pas-de-cote/la-machine-arrete>, Paris; de Nederlandse editie is te 
bestellen bij Kelderuitgeverij <http://kelderuitgeverij.nl/?p=f> te Utrecht.]

-------------- next part --------------
An HTML attachment was scrubbed...
URL: <http://www.tuxtown.net/pipermail/d66/attachments/20210325/c85372c7/attachment-0001.html>