[D66] [JD: 19] Buitenaards

[R.O.]

trouw 13/3/21:


  'En toch versnelde ze!'


  Sterrenkunde  recensie

Avi Loeb kreeg de hele wetenschap over zich heen toen hij beweerde dat 
het object dat in 2017 het zonnestelsel had doorkruist, van buitenaardse 
makelij was. In zijn repliek noemt hij zijn collega's kortzichtig.
JOEP ENGELS

Op 19 oktober 2017 ontdekten astronomen op Hawaï tussen de gegevens van 
hun telescoop een lichtpuntje dat zich met grote snelheid langs het 
hemelgewelf had bewogen. Al snel werd duidelijk dat ze de eersten waren 
geweest die een object hadden waargenomen dat vanuit de interstellaire 
ruimte een bezoek had gebracht aan het zonnestelsel. En wat voor een object!

'Oumuamua werd de bezoeker gedoopt (de apostrof is onderdeel van de 
naam), Hawaïaans voor 'verkenner'. Hij stelde de wetenschap voor tal van 
raadsels. Hij weerkaatste het zonlicht alsof hij van glimmend metaal 
was. De weerspiegeling varieerde zo enorm dat hij geen gladde bol kon 
zijn, maar een zeer asymmetrisch object dat snel om zijn as tolde. Een 
sigaar of een pannenkoek.

En er was iets geks met zijn baan. 'Oumuamua was het vlak van het 
zonnestelsel vrijwel loodrecht genaderd, had dicht langs de zon 
gescheerd en was toen weer vertrokken (de meeste sterrenkundigen hebben 
alleen het staartje van het bezoek gezien, in de wetenschap dat we 
'Oumuamua nooit meer zullen kunnen bestuderen). Zo'n traject wordt 
gedefinieerd door eenvoudige formules die meer dan drie eeuwen geleden 
door Isaac Newton zijn opgesteld. Maar 'Oumuamua week van die baan af. 
Terwijl het object zich van de zon verwijderde, versnelde het, tegen de 
zwaartekracht van de zon in. Alsof het werd voortgestuwd.

Dan moet het een soort komeet zijn geweest, luidde de conclusie. Als een 
komeet in de buurt van de zon komt, verdampt zijn ijsachtige kern. Als 
die gassen er aan één kant uitkomen, fungeren ze als een straalmotor. Er 
was één probleem: 'Oumuamua had geen kometenstaart. Sterrenkundigen 
moesten zich in allerlei bochten wringen om hier een verklaring voor te 
vinden. Wellicht bestond zijn kern enkel uit waterstof; dat gas zien de 
infraroodcamera's van de telescopen niet.

Flinterdun scherm

Ho eens even, moet de Amerikaanse astrofysicus Avi Loeb op een gegeven 
moment hebben gedacht. Voor elke curiositeit van 'Oumuamua is wel een 
verklaring te bedenken, maar de kans dat een willekeurig ruimteobject al 
die eigenaardigheden in zich verenigt is één op quadriljoen (een 
quadriljoen is een biljoen maal een biljoen). Als de wetenschap zoiets 
buitenissigs een geloofwaardige hypothese vond, dan wist Loeb er ook nog 
wel een: 'Oumuamua is een zonnezeil, vervaardigd door intelligente 
buitenaardse wezens.

Een flinterdun scherm, ultralicht, dat wordt voortgestuwd door het licht 
van de zon. Dat verklaart de versnelling, én de vreemde reflecties. Het 
hoeft geen compleet ruimteschip te zijn geweest. Misschien is het gewoon 
een brokstuk ervan, dat al millennialang door de ruimte zweeft terwijl 
de beschaving die het voortbracht allang is uitgestorven. Of misschien 
was het een baken in de kosmos, ooit neergezet door zo'n zelfde 
intelligente beschaving.

Want dat was nog zo'n curiositeit aan 'Oumuamua: vergeleken met alle 
andere sterren aan het firmament stond het stil. 'Oumuamua vloog niet 
door het zonnestelsel, het zonnestelsel botste op een boei die daar 
sinds tijden hing. Hoogst onwaarschijnlijk dat het eerste interstellaire 
object dat wij waarnemen, een natuurlijke oorsprong heeft en deze 
gemiddelde snelheid per toeval heeft gekregen.

Dat heeft hij geweten. De academische gemeenschap viel over Loeb, een 
gerenommeerde hoogleraar van de universiteit van Harvard, heen. Zijn 
hypothese werd niet transparant genoemd, misleidend, gevaarlijk zelfs. 
Een jaar na de publicatie van Loeb rekenden ze met hem af. In het 
vakblad Nature Astronomy liepen ze alle curiositeiten nog eens langs en 
concludeerden ze dat de bezoeker een natuurlijke oorsprong had gehad.

Maar Loeb laat zich niet uit het veld slaan. In het boek Buitenaards zet 
hij zijn gedachtengang nog eens uiteen. In een prettig leesbare stijl 
legt hij uit hoe vergezocht hij de wetenschappelijke verklaringen voor 
een natuurlijke oorsprong vindt. Zijn redenering is een exercitie in de 
traditie van Sherlock Holmes, schrijft hij: 'Wat er na eliminatie van 
het onmogelijke nog overblijft moet, hoe onwaarschijnlijk ook, wel de 
waarheid zijn'. De lezer kan zich laten overtuigen. Of niet, en toch 
concluderen dat Loebs sprong naar een laten we zeggen minder gangbare 
hypothese net zo onmogelijk is.

Nieuwe hypothese

Daar gaat het hem niet eens om. In de wetenschap zoek je volgens Loeb 
een verklaring voor de dingen die je waarneemt. En als zich iets 
voordoet wat zich niet door die verklaring laat beschrijven, moet je 
haar verwerpen en een nieuwe hypothese opstellen. Bij zo'n nieuwe, 
onverwachte gebeurtenis zou elke wetenschapper moeten opveren, vindt hij.

''Oumuamua heeft ons geconfronteerd met feiten die we niet goed kunnen 
verklaren', schrijft hij. 'Over die feiten is iedereen het eens. En dus 
is het onze taak om hypotheses op te stellen die een zo volledig 
mogelijke verklaring leveren voor de gegevens waar we over beschikken. 
Helaas is dat niet wat de meeste wetenschappers lijken te hebben 
besloten. Er is niets aan de hand, beweren zij. We hebben ervan geleerd 
wat we ervan konden leren en we kunnen nu allemaal het best maar weer 
gewoon verdergaan met waar we eerder mee bezig waren.'

In zijn enthousiasme spiegelt hij zich soms aan Galilei. De Italiaanse 
wetenschapper moest ook opboksen tegen een gevestigde orde die weigerde 
afstand te doen van het dogmatische idee dat de aarde het middelpunt van 
het heelal was. Kijk dan toch door mijn telescoop, moet Galilei 
regelmatig hebben uitgeroepen, en zie dat de aarde beweegt. Kijk dan 
toch naar de baan van 'Oumuamua, roept Loeb hem na, en zie dat ze versnelt.

Het conservatisme in de wetenschap ergert hem. Hoe vaak heeft hij niet 
gezien dat jonge studenten de kans ontnomen wordt om hun 
nieuwsgierigheid de vrije loop te gunnen en ze het advies krijgen om op 
de gebaande paden te blijven. Om vooral geen grootse, dwarse vragen te 
willen beantwoorden.

Heliocentrisme

Is de grootste vraag van allemaal niet of wij alleen zijn in dit 
universum, gaat Loeb verder. Het antwoord - of het nu ja of nee is - zou 
onze kijk op onze positie in het heelal drastisch veranderen. Het zou 
een grotere schok zijn dan het heliocentrisme van Copernicus en Galilei, 
of de evolutie van Darwin. Het besef dat er wezens bestaan, veel 
intelligenter dan wij, of veel verder in hun ontwikkeling, zou ons pas 
echt op onze plaats wijzen, schrijft Loeb. Maar de vraag is eerst: zijn 
wij, gezien onze houding ten opzichte van 'Oumuamua, wel in staat om een 
buitenaardse intelligentie te herkennen?

Waarom zijn we zo huiverig voor een hypothese over buitenaards leven? 
Aan het eind van zijn boek haalt Loeb de weddenschap van de 
zeventiende-eeuwse filosoof en wiskundige Blaise Pascal aan. Moet je als 
mens ervan uitgaan dat God bestaat of kun je gokken van niet. Het is 
verstandiger om te leven met het perspectief dat God bestaat, betoogt 
Pascal. De genoegens en ondeugden die je je daarvoor in dit korte leven 
moet ontzeggen, wegen niet op tegen het eeuwigdurende branden in de hel 
als er toch een Laatste Oordeel komt.

Het Grote Filter

Zoiets geldt ook voor buitenaards leven, vindt Loeb. Het is niet 
ondenkbaar dat onze beschaving zichzelf de komende vijf eeuwen 
vernietigt. Door klimaatverandering of een nucleaire oorlog. Het is wat 
hij 'het Grote Filter' noemt. Beschavingen die grote technologische 
vooruitgang boeken, lopen grote kans daarmee hun eigen einde in te 
luiden. Dat zou verklaren waarom we nooit door intelligente wezens zijn 
bezocht. Als we nu zelf op zoek gaan naar zulke (uitgestorven) 
beschavingen leren we misschien hoe we dat Grote Filter kunnen vermijden.

Het is een wat wild slot van zijn betoog. Zoals gezegd, je hoeft het 
niet met hem eens te zijn. Als je je maar blijft openstellen voor 
verklaringen die buiten je vertrouwde zone vallen. Loeb heeft die 
boodschap 250 bladzijden lang met zoveel overtuigingskracht gebracht, 
dat je het in dat laatste hoofdstuk niet meer waagt een 'Ho eens even!' 
te slaken.

Avi Loeb: Buitenaards. Uitgeverij Prometheus, 272 pag. Prijs: € 21,99 
ISBN: 978 90 446 4326 8

Een getekende impressie van het interstellaire object 'Oumuamua, dat in 
het Hawaïaans verkenner betekent. foto afp

-------------- next part --------------
An HTML attachment was scrubbed...
URL: <http://www.tuxtown.net/pipermail/d66/attachments/20210313/47a8a4a0/attachment.html>