[D66] Moet ook de rechtsstaat straks aan de beademing?

[R.O.]

(De rechtsstaat in hollandland is al overleden)


  * 10 Feb 2021
  * De Standaard
  * Xavier Van Gils, Paul Lefebvre en Peter Callens ©
  * Voorzitter van de Ordre des barreaux francophones et germanophone,
    stafhouder van de Orde van Advocaten bij het Hof van Cassatie,
    voorzitter van de Orde van Vlaamse Balies


  Moet ook de rechtsstaat straks aan de beademing?


    De rechtsstaat kampt met een acuut zuurstoftekort. De
    vertegenwoordigers van de Belgische advocaten vragen een
    democratisch debat over de vrijheidsbeperkende coronaregels.

De explosieve cocktail van coronanormen leidt tot een perceptie van 
rechteloosheid en willekeur, en vormt een kweekvijver voor populisme en 
complottheorieën

Naarmate de tijd vordert, wordt de maatschappelijke malaise over de 
vrijheidsbeperkende coronaregels er niet kleiner op. De zenuwachtigheid 
van de beleidsmakers, handhavers en burgers is groot. Deze ontwikkeling, 
bijna een jaar na het begin van de gezondheidscrisis, noopt ons tot 
enkele overwegingen over de plaats van die maatregelen in de 
rechtsstaat, en over de rol die de advocatuur daarin te spelen heeft.

Als vertegenwoordigers van de Belgische advocatuur kunnen wij er niet om 
heen dat de commotie over de uiteenlopende coronarechtspraak niet 
bijdraagt tot de algemene gemoedsrust. De ene rechter legt zware boetes 
op en zelfs gevangenisstraffen voor corona-inbreuken, soms met een 
stevige dosis moraliserende commentaar. Voor gelijkaardige feiten 
spreekt de andere rechter de verdachte vrij, omdat er naar zijn oordeel 
geen wettelijke grondslag bestaat voor bestraffing.

Juridische verwarring

In de rechtsstaat kan niemand bestraft worden, tenzij er een duidelijke 
wet is die het vergrijp strafbaar stelt en daarvoor ook een straf 
bepaalt. Als die wet er niet is, dan spreekt de rechter vrij. Zo 
eenvoudig is dat. Advocaten zijn er om hun cliënten te verdedigen. Als 
zij met overtuiging pleiten dat een ministerieel besluit geen wettelijke 
grondslag heeft, en dus niet kan leiden tot bestraffing, dan doen zij 
niet meer dan hun werk. Ze gaan voluit voor de belangen van hun cliënt, 
met alle juridische argumenten die voorhanden zijn. Advocaten behartigen 
de van hun cliënt, zo nodig tegen de uitvoerende macht in. Dat is wat de 
cliënt van zijn of haar advocaat verwacht, en dat is de rol van de 
advocaat in ons rechtsbestel.

Als de rechter vervolgens oordeelt dat de redenering van de advocaat 
klopt, en dat het ministerieel besluit geen rechtsgrond heeft, dan ligt 
de fout niet bij de rechter of bij de advocaat, maar bij de uitvoerende 
macht die de regelgeving zo opgezet heeft. Wij doen hier geen uitspraak 
over de vraag of rechters die corona-overtreders vrijspreken, gelijk of 
ongelijk hebben. Wij stellen aan de kaak dat die juridische verwarring 
kon ontstaan en voortduurt.

Spelregels volgen

Sommigen lijken nog te geloven dat je een maatschappelijke ordening kunt 
bijstellen, gewoon omdat wetenschappers of beleidsmakers vanuit hun 
perspectief dat als noodzakelijk of wenselijk beschouwen, of omdat de 
redelijkheid dat vraagt. Zij vergissen zich deerlijk. De 
maatschappelijke ordening is gebaseerd op juridische normen die zich 
ontwikkelen in een vooraf bestaand rechtskader, op basis van de grondwet 
en verdragsrechtelijke bepalingen. Die ordening kun je aanpassen, maar 
dan volgens de regels van datzelfde rechtskader. Wie dat anders ziet, 
betreedt het domein van willekeur en machtsmisbruik, die uiteindelijk 
kunnen uitmonden in tirannie.

Normen die de grondrechten en vrijheden van de burger beknotten, zijn in 
deze crisis onmiskenbaar tijdelijk nodig voor de volksgezondheid, maar 
zo’n vrijheidsbeperking zal alleen afdwingbaar zijn als die er komt 
volgens de juridische spelregels. In de democratische rechtsstaat moeten 
zulke tijdelijke vrijheidsbeperkingen tot stand komen in het parlement, 
of op grond van door het parlement vastgelegde, duidelijke en eenvormige 
criteria, nadat de nodige adviezen zijn ingewonnen bij de Raad van State 
en andere instanties. Dat kan dus niet in de wandelgangen van, 
bijvoorbeeld, het ministerie van Binnenlandse Zaken, hoe verstandig en 
geleerd de initiatiefnemers ook mogen zijn, en hoe goed hun bedoelingen 
ook mogen zijn.

Te wankele basis

Bij dit alles komt nog de vaststelling dat de coronanormen vaak 
veranderen en dus nauwelijks te volgen zijn. Ze sanctioneren gedrag, 
terwijl datzelfde gedrag korte tijd later als gevolg van voortschrijdend 
inzicht niet langer bestraft wordt. Ze vertonen symptomen van haastwerk 
en zijn niet zelden onduidelijk of incoherent. Ze geven aanleiding tot 
sancties die buiten elke normale verhouding staan tot het vergrijp dat 
zij beteugelen, en ze stellen de draagkracht van vooral jongeren en 
minder kapitaalkrachtige burgers disproportioneel op de proef. Tot slot 
kun je ze onmogelijk efficiënt en eenvormig handhaven. Deze explosieve 
cocktail leidt onvermijdelijk tot een perceptie van rechteloosheid en 
willekeur, en vormt een kweekvijver voor populisme en complottheorieën.

Wij zijn uitermate bezorgd over deze afbrokkeling van de rechtsstaat. De 
coronaregels wijzigen voortbelangen

durend en steunen op een te wankele juridische basis. Dit kan, bij 
inbreuken op die regels, aanleiding geven tot een ongelijke behandeling. 
Het ‘nieuwe normaal’ waarmee wij om de oren worden geslagen, kan nooit 
een reden zijn om de fundamenten van onze rechten en vrijheden uit te 
hollen.

In regeringskringen zou een noodwet of een pandemiewet – of beide? – in 
voorbereiding zijn. Dat zo’n wet uitgerekend nu, lange tijd na het 
ontstaan van de crisis, nodig zou zijn, versterkt het argument dat de 
huidige wet onvoldoende grondslag biedt voor de heersende maatregelen, 
in tegenstelling tot wat ons wordt voorgehouden. Dat is zeer zorgwekkend.

Vrijheidsbeperkende maatregelen over zo’n lange termijn kunnen alleen 
als zij het resultaat zijn van een behoorlijk en diepgaand, democratisch 
parlementair debat, waarin méér speelt dan alleen partijdiscipline. Het 
is de allerhoogste tijd om dit debat te voeren. De rechtsstaat kampt met 
een acuut zuurstoftekort.

-------------- next part --------------
An HTML attachment was scrubbed...
URL: <http://www.tuxtown.net/pipermail/d66/attachments/20210210/00c80314/attachment-0001.html>