[D66] 'Onze beschaving is een nachtmerrie'

[R.O.]

Uit: Ravage #245 van 31 oktober 1997

*'Onze beschaving is een nachtmerrie'*

/Een gesprek met John Zerzan/

*,,Mijn zus dacht dat ik de Unabomber was'', zegt een glimlachende John 
Zerzan. Hij zit voor het raam van zijn kleine, helder verlichte woning 
in Eugene, Oregon. Met zijn donkere brilmontuur, omringd door grijze 
haren en een baard, lijkt hij nog het meest op een uil. Zijn bureau 
bestaat uit een oude deur, horizontaal gelegen op twee houten schagen, 
en volgepakt met stapels subversieve pamfletten, tijdschriften en 
boeken. Uit gestapelde melkkratten tegen de muren is een enorme 
boekenkast opgetrokken. Als je deze 52-jarige ziet fietsen verwacht je 
niet dat hij het correspondentievriendje is van Ted Kaczynski - de 
Unabomber. Als je hem tegen komt in de universiteitsbibliotheek denk je 
eerder dat hij hoogleraar in de geschiedenis is dan een anarchistische 
auteur. *

,,Ik ben geen type die brieven schrijft naar politici of iemand die 
bommen legt'', vervolgt Zerzan. Hij is een veelschrijver en zijn 
artikelen verschijnen in tijdschriften als /Anarchy. A Journal Of Desire 
Armed/, /Fifth Estate/ en /Green Anarchist/. Zerzan dankt zijn faam 
vooral aan twee essaybundels, /Elements of Refusal/ (1988) en /Future 
Primitive/ (1994) - door de /New York Times/ onlangs nog als 
"underground classics" getypeerd. Wat doet hij buiten het schrijven nog 
meer? "Niet veel, ik ben vrijwilliger bij de plaatselijke YMCA, doe wat 
aan tuinieren en verdien wat bij door op kinderen te passen".

Zerzan noemt zichzelf anarchist; het betekent voor hem een houding 
tegenover alle vormen van disciplinering en overheersing - of in zijn 
eigen woorden, tegen domesticatie. Zerzan wil de samenleving en de mens 
dekoloniseren. Zijn schrijfstijl is weliswaar doorwrocht en schier 
academisch, maar hij behoudt steeds een emotionele toon. De posities die 
hij inneemt zijn compromisloos: de beschaving zoals wij die vandaag de 
dag kennen is een ramp voor de mensheid en bedreigt de natuurlijke wereld.

De mensheid staat er slecht voor en technologische innovaties 
voorspoedigen de ellende alleen maar. In zijn essays kritiseert hij 
landbouw, technologie, kunst, wiskunde en zelfs de taal ontkomt niet aan 
zijn toorn. Tegenover de armoede en schaarste van de 'beschaafde' wereld 
plaatst hij - net als de Nederlandse cultuurfilosoof Ton Lemaire - de 
rijkdom en overvloed van de 'primitieve' samenleving, die van jagers en 
verzamelaars: "Voordat het proces van domesticatie werd ingezet 
kenmerkte het leven zich grotendeels door rust, intimiteit met de 
natuur, zintuiglijke wijsheid, sexuele gelijkheid en gezondheid. Dit was 
onze menselijke natuur, miljoenen jaren lang, voordat de slavernij werd 
ingevoerd door priesters, koningen en bazen", schrijft hij in /Future 
Primitive/.

Zijn anarchisme neemt geen halt bij de afschaffing van de staat, maar 
wordt doorgetrokken naar de wortels daarvan: de beschaving zelve. Het 
lijkt vooral een filosofische optie, een handreiking tot bewustwording, 
want het denken over alternatieven speelt in zijn werk nauwelijks een rol.

*Werkvloer*

Hoe kon een voormalig academicus uitgroeien tot spreekbuis van een 
technologie- en civilisatiekritisch milieu?

Zerzan: ,,Ik kwam uit Salem, Oregon, en studeerde geschiedenis aan de 
Stanford Universiteit bij San Francisco waar ik later ook ging werken. 
Daar kwam ik tot de conclusie dat ik geen academische carrière beoogde - 
ik kon me niet voorstellen de rest van mijn leven te moeten slijten met 
de professoren die ik er ontmoette. Ik gebruikte mijn aanstelling om 
onderzoek te doen naar allerlei ontwikkelingen die me bezig hielden.''

Zerzan brak zijn loopbaan af en koos voor een betrekking als 
maatschappelijk werker bij de sociale dienst van San Francisco. ,,In de 
jaren zestig hadden we het gevoel dat de dingen wel eens heel anders 
zouden kunnen zijn. Niet dat ik die tijd wil idealiseren, maar er 
heerste een zeker optimisme.''

Toen een collega werd ontslagen en hem zijn pensioen werd onthouden 
kwamen de maatschappelijk werkers in opstand. Zij braken met de door 
marxisten gedomineerde vakbond en richtten een eigen bedrijfsorganisatie 
op. Zerzan, nog geen vijfentwintig, werd gekozen tot voorzitter. Dat was 
echter geen rol waarin hij zich thuisvoelde. Hij was nerveus bij 
spreekbeurten en had borrels nodig om zichzelf de nodige moed in te 
spreken. Zerzan: ,,Onze club schoot zijn doel voorbij. Mensen kwamen op 
me af en vroegen: wat gaat de bond aan dit doen en wat gaat de bond aan 
dat doen? Wij stelden: wij zijn verdomme de bond, jij bent de bond. Kom 
met je dingen en laten we aan de slag gaan. Uiteindelijk besloten we 
alle officials af te schaffen. Hoe minder bemiddeling hoe beter. Hoe 
minder organisaties hoe sterker je bent. Die dingen verzwakken je alleen 
maar.''

Achteraf kijkt hij met gemengde gevoelens terug op de jaren zestig. ,,In 
die dagen geloofden we nog in een lange mars door de instituties - we 
geloofden in een soort alternatieve arbeidersbeweging. Later realiseerde 
ik me dat alle vormen die we kozen (geen vertegenwoordigers, geen 
bezoldigden, geen CAO's enzovoorts) gewoon reformistisch waren omdat de 
jaren 1971-1972 in de VS vooral in het teken stonden van een afkeer van 
werk en de werkvloer. Geleidelijk dreef ik daardoor weg van het idee dat 
je de samenleving dient te veranderen vanaf de werkvloer. We dienden 
ruimte te maken voor de opvatting dat de institutie werk in zichzelf al 
onderdrukkend is. Rond 1976 begon ik dan ook historisch onderzoek te 
doen met als doel een kritiek te formuleren op fenomenen als werk, 
produktivisme, industrialisme en technologie.''

*Links*

De universiteit keerde hij de rug toe, maar zo nu en dan houdt hij nog 
voordrachten. Begin dit jaar keerde hij naar Stanford terug voor een 
lezing over technologie - voor een gehoor van software-producenten en 
andere high-tech-liefhebbers. ,,Ik wil ze er flink van langs geven'', 
zegt hij terwijl hij op de aankondigingsfolder wijst. De titel van zijn 
referaat spreekt boekdelen: "Tegen technologie".

Zijn eerste belangrijke essay /Organized Labor versus The Revolt Against 
Work/ (1974) maakte wereldwijd veel indruk, ook in Nederland - een 
vertaling verscheen in het tijdschrift /Internationale Korrespondentie/.

Zerzan: ,,De positieve respons uit Nederland kwam vooral door mijn 
positieve beoordeling van het radencommunisme van Antonie Pannekoek. In 
de jaren zeventig schoof ik geleidelijk op in een anarchistische 
richting, dat wil zeggen, op praktisch gebied: ik had sympathie voor 
autonome, niet-hiërarchische strijdvormen, maar was niet geïnteresseerd 
in de anarchistische theorie. Theoretisch baseerde ik me meer op het 
situationisme - dat bood een uitstekende kritiek op links en stond 
sympathiek ten opzichte van een radencommunisme. Links heeft helaas 
nooit veel sympathie gehad voor spontaan en autonoom verzet.''

Zijn kritiek op werk en op links verscheen aanvankelijk in tijdschriften 
als /Telos/ en /Fifth Estate/. Artikelen vanuit een anti-werk-standpunt 
lagen echter niet goed in de linkse beweging, maar /Telos/ publiceerde 
ze desondanks. Enerzijds omdat de kritiek op werk nu eenmaal actueel 
was, en anderzijds om via kritische commentaren dergelijke gedachten als 
irrelevant te verwerpen.

Zerzan: ,,In de jaren zeventig en tachtig was het bijna onmogelijk die 
opvattingen te ventileren binnen de linkse beweging. Pas tegen het einde 
van de jaren tachtig wonnen deze denkbeelden aan populariteit - vooral 
in het anarchistische milieu. De anarchist Bob Black heeft deze 
verschuiving uitstekend beschreven in zijn laatste boek /Anarchy After 
Leftism/ (1997). Ik ben het met hem eens dat Murray Bookchin's /Social 
Anarchism or Lifestyle Anarchism/ (1995) de zwanenzang is van een ooit 
dominant links dat pro-werk, pro-industrie en pro-civilisatie was.''

*Absenteïsme*

Een van de weinige Nederlandse auteurs die de opvattingen van de jonge 
Zerzan serieus nam was Cajo Brendel, uitgever van het nog altijd 
bestaande tijdschrift /Daad & Gedachte/ dat is gewijd aan de 
onafhankelijke arbeidersstrijd. Zowel in zijn eigen blad als in het 
eveneens met het radencommunisme sympathiserende tijdschrift 
/Internationale Korrespondentie/ bracht hij de opvattingen van Zerzan in 
de jaren zeventig uitvoerig naar voren. Volgens Brendel verwoordde de 
Amerikaan een visie die ook de zijne was: ,,Al jarenlang was ik de 
mening toegedaan dat de vakbeweging allerminst een instituut van de 
kapitalistische samenleving is geworden, maar dat zij dat van het begin 
af aan is geweest.''

Kwam Brendel tot zijn oordeel vanuit het marxisme en de filosofie van 
Pannekoek, Zerzan baseerde zijn bevindingen op historisch onderzoek. 
Vooral Zerzans studie van de luddieten - de achttiende eeuwse 
machinevernietigers - maakte Brendel enthousiast. Zerzan liet zien op 
welke wijze het spontaan en autonoom verzet van arbeiders tegen de 
industrie de kop in werd gedrukt. Ook /De As/ ging in 1988 op deze 
denkbeelden in en Bas Moreel vertaalde daarvoor Zerzan's 
/Industrialization & Domestication/ - opnieuw een essay waarin Zerzan 
het autonoom verzet van arbeiders tegen de industrie en de vakbeweging 
in het Engeland van de achttiende en negentiende eeuw schetste.

Brendel had jaren eerder al kennis gemaakt met de Amerikaan. ,,Deze 
publicaties van Zerzan hebben ertoe geleid dat ik in de herfst van 1979 
met twee vrienden naar San Francisco ben gereisd om met hem kennis te 
maken en te discussiëren. Wat me bij is gebleven is, dat ik hem een 
betrekkelijk jonge en bijzonder intelligente man vond en uit het gesprek 
van die avond is ook tijdelijk een nauwer contact overgebleven.''

Een van Zerzans prikkelende stellingen was dat werkverzuim, het 
absenteïsme, in de context van de klassestrijd moest worden geplaatst. 
Ziekteverzuim, arbeidsverzuim, fraude, sabotage en dergelijke waren 
vormen van protest; niet alleen tegen de werkvloer, maar ook tegen alle 
vormen van vakorganisatie. Brendel deelde dat standpunt, maar het bracht 
hem terug in Europa in conflict met zijn medestanders.

Brendel ,,Die gedachte heeft in de groepen waarmee ik contact onderhoud, 
en in het bijzonder bij mijn Franse vrienden, hevig protest uitgelokt. 
Die vonden het 'onzin' om iets dergelijks te beweren. Ik heb het nooit 
onzin gevonden. Integendeel. Als het werkelijk onzin was, dan zou mijns 
inziens het absenteïsme door de ondernemers nooit zo serieus zijn 
genomen en zouden er geen beraadslagingen zijn geweest hoe men er paal 
en perk aan kon stellen.''

In 1988 heeft Brendel die opvattingen nog verdedigd tijdens een congres 
te Parijs en opnieuw barstte de kritiek los. ,,De kritiek kwam erop neer 
dat absenteïsme een volstrekt individuele houding was. Omdat het iets 
was dat gedaan werd door een individu, had het met de strijd van een 
klasse niets te maken. Maar uit een rapport dat destijds uitvoerig in 
/NRC-Handelsblad/ en /De Volkskrant/ werd besproken, viel af te leiden, 
dat ondernemers absenteïsme bepaald niet als een individuele daad zagen, 
maar wel degelijk - net als Zerzan en wij - als een sociaal 
verschijnsel, dat wil zeggen als een klasse-actie, ofschoon ze dat woord 
uiteraard niet gebruikten.''

Voor Zerzan zijn bedrijfsfenomenen als ondernemingsraden, fusies, 
reorganisaties, management-cursussen, motivatie-trainingen en wat al 
niet meer de uitdrukking van een werkvloer in crisis - het zijn reacties 
van ondernemingen het lijdzame verzet op de werkvloer verder te 
disciplineren.

*Beschaving*

Op zijn beurt bewaart ook Zerzan goede herinneringen aan het Nederlandse 
bezoek. ,,Ik kan me Cajo's bezoek nog levendig voor de geest halen - we 
hadden die avond een bijzonder warme ontmoeting. Het is spijtig dat mijn 
contacten met Nederlandse of Europese vrienden momenteel op een laag 
pitje staan. Ik werk wel samen met /Green Anarchist/ (Londen) en 
onderhoud nog contacten met het Echanges-netwerk. Henri Simon, lid van 
het netwerk, heeft me enkele jaren geleden aangespoord eindelijk eens 
een synthese te formuleren van mijn klassestrijd en 
anti-civilisatie-opvattingen. Ik vind die aansporing zeer plausibel en 
betreur het dat ik of iemand anders daartoe nog geen aanzet heeft 
gemaakt. Maar er is een belangrijke ontwikkeling gaande: groepen als 
Green Anarchist (Engeland) of Wildcat (Californië) verbinden beide 
opties al in hun bladen en activiteiten - de laatste restanten van links 
behouden echter een scheiding tussen beide terreinen.''

Het zijn vandaag juist deze groepen en tijdschriften die door justitie 
nauwlettend in de gaten worden gehouden. Van het tijdschrift waaraan 
Zerzan regelmatig meewerkt, /Green Anarchist/, werden januari 1996 zes 
redacteuren gearresteerd in het kader van het "lidmaatschap van een 
criminele organisatie" - een steeds populairder wordend fenomeen in de 
Verenigde Staten van Europa. Publiceren over acties is ook al een 
criminele activiteit geworden. Libertaire juristen als John Moore en Bob 
Black bezinnen zich momenteel op de wijze hoe de 'Gandalf Six' kan 
worden gesteund.

Zerzans eerste, door Left Bank (Seattle) uitgebrachte bundel /Elements 
of Refusal/, presenteerde beide opties - klassestrijd en 
anti-civilisatie - nog als gescheiden onderwerpen. Het boek opent met 
vijf 'origins essays' waarin de bouwstenen van de beschaving worden 
uiteengerafeld: tijd, taal, cijfers, kunst en landbouw. Alhoewel ieder 
hoofdstuk een eigen boek verdient (het gaat allemaal wel heel erg snel) 
was het toch wel even schrikken. Bedoelt Zerzan dat we moeten ophouden 
met klokkijken, praten, rekenen, werken en het beoefenen van kunst?

Zerzan: ,,Ik denk dat je gelijk hebt dat velen mijn boek zien als een 
deprimerende schets van onze beschaving. Ook denk ik dat velen moeite 
hebben met die benadering omdat ze denken dat er geen ontsnappen meer 
mogelijk is - ze vinden het fatalistisch. Toch denk ik dat de wortels 
van overheersing en domesticatie zeer diep liggen. Het zien en begrijpen 
van de wijze waarop de hedendaagse nachtmerrie zich meer en meer 
ontvouwt maakt je soms pessimistisch. Maar door het bewustzijn daarvan 
te bevorderen wil ik laten zien dat we een visioen nodig hebben dat zo 
ver gaat dat het mensen inspireert het virus van overheersing en 
uitbuiting te vernietigen.''

*Antropologie*

Het tweede deel van /Elements of Refusal/ centreert zich rond het 'The 
Revolt Against Work'-thema en kreeg in Nederland de meeste aandacht. 
Toch hebben Nederlandse anarchisten weinig aandacht besteed aan de 
opvattingen van Zerzan, behalve wellicht hen die actief waren rondom 
/Internationale Korrespondentie/. Er bestond in anarchistische bladen 
weliswaar een kritiek op het arbeidsethos, maar in die kritiek werd nog 
alle heil verwacht van werkvermindering dankzij technologische vooruitgang.

In /De Vrije Socialist/ bereikte de discussie over werk in 1979 een 
voorlopig hoogtepunt. Jan Bervoets meende dat "teveel arbeid wordt 
verspild. Niet het werk zelf is misdadig, maar de verspilling daarvan". 
Hij stelde, in navolging van Jan Romein en de anarcho-syndicalisten, dat 
een verdere rationalisatie van de productie tot werkvermindering zal 
leiden. De post-situationist René Sanders propageerde het recht op 
luiheid omdat ieder alternatief voor arbeid wordt verstikt door "de 
kolonisatie van het leven".

Ook hij meende dat een verdere rationalisatie wenselijk was - weliswaar 
ontdaan van "objektieve voorwaarden" en vervangen door "subjektieve 
wensen": "Men moet streven naar een volledig geautomatiseerde 
productie". De Belg Eric Sobrie deed in deze discussie een pleidooi voor 
totale werkloosheid en steunde de "beweging voor het recht op luiheid". 
Maar ook hij hoopte op verlossing dankzij technologie: "Ik geloof dat 
het na 2400 jaar hoog tijd wordt om van dit barbarisme af te stappen en 
de slaven (arbeiders) grotendeels te vervangen door machines".

Een eenzame uitzondering op deze pro-tech-verhalen vormde de 
anarcho-primitivist Han Kuijsten, zo laten de discussies in /De Vrije/ 
zien. Kuijsten zocht steun in de antropologische studies van Marshall 
Sahlins (waaronder /Stone Age Economics/) om te laten zien dat 
"zogenaamde primitieve volken" dankzij low-tech "niet in een permanente 
staat van schaarste leven".

Het gaat daarom niet om een vermindering van arbeidsuren door meer 
rationalisatie, vervolgt Kuijsten, maar om "de kwaliteit van ons 
bestaan" en om "ekologische vraagstukken". Met betrekking tot de 
Nederlandse discussies over de toekomst van werk vinden we in het werk 
van Zerzan een combinatie van de opties van Sanders en Kuijsten: een 
situationisme, maar ontdaan van haar technologisch fetisjisme, en een 
primitivisme, maar ontdaan van iedere romantiek.

*Unabomber*

De hernieuwde belangstelling voor Zerzan's denken komt dan ook niet 
alleen voort uit zijn anti-werk-essays, maar veel meer uit zijn recente, 
cultuurpessimistische essays. Bladen als /De Nar/ en /Buiten de Orde/ 
hebben vertalingen gepubliceerd en tonen een belangstelling voor zijn 
civilisatie- en technologie-kritiek. Zijn tweede bundel, /Future 
Primitive/, kon in deze kringen dan ook op meer belangstelling rekenen 
dan zijn eerste.

Ook in de discussies omtrent de Unabomber duikt Zerzan steeds weer op. 
De toon van het Unabomber-Manifest lijkt soms op die van Zerzan, al 
reduceert de Unabomber de problematiek van onze beschaving tot het 
vraagstuk van technologie en industrie. Zerzan's benadering is veel 
complexer - zie zijn 'origins essays' - maar desondanks vindt hij dat de 
Unabomber een overtuigende kritiek van de industriële samenleving heeft 
geschreven.

In Eugene heeft Zerzan samen met andere leden van Pro-Active (een 
plaatselijke info-shop voor anarchisten, punks en hippies) een forum 
opgericht om steun te verlenen aan de gearresteerde Ted Kaczynski. Zo 
deden ze enkele benefietshows om geld in te zamelen en media-aandacht te 
krijgen.

Zerzan: ,,Ik denk dat je me wel een 'primitivist' kunt noemen, want ik 
ben geïnteresseerd in de wortels van onze civilisatie en heb veel 
inspirerende aspecten gevonden in de wijze waarop de mensheid leefde in 
de twee miljoen jaren die aan onze beschaving vooraf gingen. Maar ook 
allerlei hedendaagse ontwikkelingen hebben mijn aandacht: van 
postmodernisme tot anti-werk fenomenen, van buurtactivisme tot steun aan 
Kaczynski.''

Inderdaad, /Future Primitive/ getuigt van een brede belangstelling: het 
leven van de pre-geciviliseerde mensheid; de bedreiging van onze 
psychische gesteldheid in een moderne samenleving; en een vernietigende 
kritiek op het postmodernisme.

John Zerzan houdt niet van schijnbewegingen en ziet niets in een 
ascetische houding. Hij scheidt zijn afval niet ("dat leidt alleen maar 
af van wezenlijke issues"), kijkt vaak naar zijn oude zwart-wit TV ("net 
als iedereen word ook ik gehypnotiseerd") en weigert een auto of 
computer aan te schaffen.

Zijn leven kent weinig kosten, met babysitten en tuinieren verdient hij 
een zakcentje en periodiek verkoopt hij zijn plasma aan de bloedbank. 
Ook levert zijn schrijfwerk niets op want het zijn 
nonprofit-collectieven die zijn werk uitbrengen. Zerzan is een 
onverbeterlijke raddraaier. Met anarchistische vrienden als Paul Z. 
Simons en Jason McQuinn heeft hij zijn laatste centen zojuist gestoken 
in de nieuwe uitgeverij CAL Press. De eerste uitgave was Bob Black's 
/Anarchy After Leftism/ - dit jaar nog volgt een herziene uitgave van 
/Elements of Refusal/ - sinds 1990 uitverkocht. ,,Ja, we gaan gekke, 
radicale boeken uitbrengen'' en hij wijst op zijn T-shirt: "Return to 
wild nature - Destroy the worldwide industrial system", staat erop.

*Media*

Zijn steun voor Kaczynski bracht Zerzan plotseling prominent in het 
nieuws. Hij verscheen in talloze radio-shows en zelfs de /New York 
Times/ deed een interview met hem. Alhoewel hij weigerde in tv-shows als 
Good Morning America en Dateline te verschijnen bracht het hem in 
conflict met radicale anti-tech-anarchisten die vonden dat hij de Grote 
Media had moeten mijden. In /Anarchy. A Journal Of Desire Armed/ #43 
verdedigt Zerzan zich door op te merken dat het niet willen verschijnen 
in de Grote Media slechts zal leiden tot isolement en tot het ontstaan 
van gespecialiseerde sub-elites.

"Als onze beweging ergens naar toe wil, dan is het zinloos de Grote 
Media te negeren. Zelf-marginalisering betekent het stopzetten van een 
dialoog - en ik denk dat het zinvol is de dialoog voort te zetten met 
iedereen die wil meedenken. Bovendien verschijnen veel van onze bladen 
maar een of twee keer per jaar - zij bieden onvoldoende mogelijkheden 
tot snelle interventies. Ik bepleit geen overgang naar de 
mainstream-media, maar het is zinvol dat we ons dit soort dingen afvragen".

Momenteel heeft Kaczynski's advocaat de alternatieve media verzocht alle 
steunbetuigingen met onmiddellijke ingang te beëindigen. Niemand weet 
nog waarom, maar Zerzan neemt aan dat de krachten dienen te worden 
gespaard: men verwacht dat de Unabomber de "death penalty" zal krijgen 
en dat een campagne tegen de doodstraf nog alle energie zal gaan vergen. 
Voor Zerzan gaat de Una-campagne verder dan het verdedigen van een 
bommenlegger - en bovendien een bommenlegger die zich liet inspireren 
door Al Gore's zweverige bestseller /Earth in the Balance/.

,,Ik wilde de kwestie gebruiken om de grondslagen van onze industriële 
beschaving ter discussie te stellen. Daarbij kon ik gebruik maken van 
voorbeelden uit de antropologie, maar ook van allerlei hedendaagse 
verschijnselen. Ook werd ik gedwongen na te denken over anarchisme; je 
moet niet vergeten dat niet alle anarchisten zich tegen de industriële 
beschaving keren. Vooral de radio-talkshows vond ik over het algemeen 
levendig en stimulerend, vooral omdat bijna niemand van de bellers zich 
verloor in speculaties over de Unabomber. Ik vond het verheugend te 
constateren dat veel bellers werkelijk begaan zijn met het lot van onze 
technologische, industriële samenleving. Veel meer mensen dan ik dacht 
wegen vandaag de dag wel degelijk de voors en tegens van onze 
technologische cultuur tegen elkaar af. Het is deze dialoog die ik wil 
stimuleren.''

/Jesse Harington & Siebe Thissen/

Dit artikel is gebaseerd op ongepubliceerde interviews van Jesse 
Harrington (27-2-1997) en Siebe Thissen (23-6-1997) met John Zerzan. In 
1998 zal BAAL-produkties te Sittard een Nederlandstalige bundel van zijn 
hand uitbrengen.

-------------- next part --------------
An HTML attachment was scrubbed...
URL: <http://www.tuxtown.net/pipermail/d66/attachments/20200910/93b8a21d/attachment-0001.html>