[D66] Filosofe: Wie kritisch is, zit niet meteen in een kamp met Trump of Engel (Wuhan Coronavirus 2019-nCoV #373)

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   Volkskrant
Datum:  16 oktober 2020
Auteur: Ianthe Sahadat
URL:    
https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/wie-kritisch-is-zit-niet-meteen-in-een-kamp-met-trump-of-willem-engel~bb77f40f/


'Wie kritisch is, zit niet meteen in een kamp met Trump of
Willem Engel'
----------------------------------------------------------

Al in april plaatste filosoof en oud arts Marli Huijer vraagtekens bij 
de 'intelligente lockdown'. Ze werd een van de gezichten van het 
'tegengeluid', en belandde daarmee - ongevraagd - in het kamp der 
virusontkenners en complotdenkers. Toch is haar kritiek nog altijd 
onverminderd groot: 'Misschien duurt het nog jaren, weten wij veel.'

Tijdens de persconferentie afgelopen dinsdag bleef voormalig Denker des 
Vaderlands Marli Huijer (65) hangen bij de spreekwoordelijke hamer. 
Omdat Nietzsche, 'de filosoof met de hamer', juist gruwde van het 
menselijk - lees: christelijk - onvermogen om te gaan met het noodlot, 
de dood, pijn en gebreken. Ironisch dus, vond Huijer, dat Rutte net die 
metafoor koos voor het tegenovergestelde.


De hamer leek bedoeld als metafoor om het virus plat te slaan.

'Er zit natuurlijk een krachtige heroiek in het slaan met een 
sloophamer. Heel masculien. Even met de hamer slaan en dan komt het weer 
goed. Maar dat weten we helemaal niet. Bovendien: je kan een virus niet 
met een hamer platslaan.'


Het doet pijn, maar het is de enige manier, zei de premier over de 
nieuwe gedeeltelijke lockdown. Wat dacht u?

'Het is een keuze. Geen keuze op basis van een visie, of de lange 
termijn. Er ligt geen overweging aan ten grondslag over de vraag wat een 
goed leven is. De maatregelen komen voort uit praktische afwegingen: wat 
kan het zorgsysteem aan. Getallen, data: hoeveel besmettingen, hoeveel 
ic-bedden. Alsof data ons alles vertellen. Data en feiten zijn neutraal, 
het is de interpretatie die maakt welke waarde we eraan toekennen. Met 
de cijfers van nu waren we in mei juist opgelucht, toen hadden we geen 
testcijfers. De hoeveelheid bezette ic-bedden was gelijk.

'Ik vraag me echt af of dit de goede manier is om te reageren op een 
virus. Wie zegt dat het virus niet nog jarenlang onder ons zal zijn. 
Misschien gaat het wel nooit weg. Stel dat het nog drie jaar rondgaat, 
dan kunnen we deze maatregelen toch niet volhouden?

'Het RIVM is pas in 2009 begonnen de sterftecijfers in kaart te brengen, 
zodat we weten of de sterftecijfers binnen onze zelfgestelde grenzen van 
'normaal' vallen. Het zou ons leven onbezorgder moeten maken. Het 
omgekeerde is gebeurd.

'De paradox van het onbezorgde leven is: hoe minder gevaar het leven 
kent en hoe meer zorgen er zijn weggenomen, des te slechter we met de 
dreiging van gevaar kunnen omgaan. Dat is wat je nu ziet, de onzekerheid 
maakt ons angstig, panisch.'


Huijer werd, nadat ze begin april, kort na het sluiten van de scholen, 
in diverse media haar kritiek had geuit op het Nederlandse 
overheidsbeleid: het tegengeluid van de 'intelligente lockdown'. Ze wees 
op de culturele en geestelijke kaalslag, op hoe de sociale cohesie te 
lijden zou krijgen en de impact van de maatregelen op het leven van 
jonge mensen.

'Uiteindelijk kunnen we er niet omheen dat doodgaan bij het leven hoort. 
Het lijkt alsof we dat niet langer accepteren', zei ze in de Volkskrant. 
In haar ogen sloeg de overheid een belangrijke vraag over: de vraag op 
hoeveel levensjaren we recht menen te hebben, en welke offers we 
daarvoor bereid zijn te brengen.


U werd een boegbeeld voor aanhangers van Viruswaanzin of De Andere 
Krant. Hoe vindt u dat u in de complothoek belandde?

'Filosofie is niets anders dan kritisch denken. De filosoof is de luis 
in de pels, die moet blijven jeuken - dat was in de tijd van Socrates al 
zo. Ik vertegenwoordig niet een bepaalde groep. Dat is het grote 
verschil tussen een politicus en filosoof. Ik spreek met andere 
filosofen, om te reflecteren op mijn denken en argumentatie. Daarom zeg 
ik tegen vrijwel geen enkel medium nee. Behalve als ik het idee heb dat 
ik gebruikt word voor het standpunt van een ander.

'Ik heb wel moeten uitkijken dat ik niet zou stoppen met het kritische 
geluid, omdat ik in een bepaalde hoek werd gedrukt. Als filosoof en 
schrijver weet ik ook: zodra jij je woorden loslaat en ze de wereld 
ingaan, heb je er geen controle meer over. Dan kan het gebeuren dat 
mensen ze gebruiken op een manier die jij nooit hebt gewild. Er wordt 
een politiek frame gelegd over iets wat eigenlijk een zoektocht naar 
kennis is. Dat vertroebelt het gesprek over wat we willen als 
samenleving.'


Mensen die kritiek op de overheidsmaatregelen hebben, zeggen soms: maar 
ik ben geen Willem Engel, hoor. Heeft u die neiging ook?

'Het is funest om mensen weg te zetten als gek, irrationeel of dom. 
Alsof we niet naar de dansleraar of de influencer zouden hoeven 
luisteren. Daarmee demp je het kritische geluid, maak je de 
pluriformiteit monddood. Rationaliteit kan alleen overwinnen bij gunste 
van vragen - alle vragen. Kritisch denken is iets wat iedereen moet 
doen. Wie kritisch is, zit niet meteen in een kamp met Trump of Willem 
Engel. Ik veronderstel dat Rutte ook kritisch is.

'Dat er complottheorieen rondgaan, is niet nieuw, dat er mensen zijn met 
een ongelooflijke hoeveelheid volgers die dat geluid onmiddellijk kunnen 
horen, wel. Juist nu moeten er uit het gematigde midden meer kritische 
geluiden komen.

'Overigens vind ik de onderliggende verlangens van de jongere die zegt 
'ik doe niet meer mee', heel begrijpelijk en legitiem. Dat is van alle 
tijden. Waarom probeert de overheid niet op een creatieve manier meer 
ruimte te geven aan die verlangens, aan de behoefte om van het leven te 
genieten? Ik maak me zorgen over de generatie tussen de 15 en 25 jaar. 
Hun hele leven wordt platgelegd, geen aanrakingen, geen 
bewegingsvrijheid - voor een virus waarvan zij zelf niet ziek worden.'


Uit solidariteit. Om zij die er wel ziek van worden te beschermen.

'De formulering: we moeten de ouderen beschermen tegen de 
virusverspreidende jongeren vind ik niet getuigen van gemeenschapszin. 
Alsof het belangen zijn die tegenover elkaar staan. Terwijl je zou 
moeten kijken wat ons gezamenlijk belang is. Wat vinden wij, met elkaar, 
dat een goed leven is?

'Is 75 misschien ook een mooie leeftijd om te sterven, een leeftijd 
waarop we niet nog alles uit de kast moeten halen om het te verlengen? 
Dat Rutte jongeren uitnodigt om hun eigen belang te verdedigen vind ik 
niet slim, de vraag die je hun moet stellen is juist: hoe kunnen we 
ervoor zorgen dat we ouderen en andere mensen met een kwetsbare 
gezondheid niet besmetten? Neem een metapositie in, denk vanuit een 
gemeenschappelijk goed.

'Op zich is het helemaal niet erg dat jonge mensen besmet raken en zo 
een zekere immuniteit creeren. Het grootste probleem is dat ze ouderen 
kunnen besmetten. Daar kun je toch creatieve oplossingen voor bedenken? 
Met quarantaine na een feestje of blokkenschema's, een signaal waardoor 
je weet: bij die persoon moet ik niet in de buurt komen. Daar moeten we 
echt langer over nadenken.'


We zitten wel met het probleem dat de zorg overbelast raakt. Veel 
zorgpersoneel is nu al wanhopig.

'Een jaar geleden stond in de Volkskrant een verhaal over de horrorgriep 
van 2017-2018 die het zorgsysteem op de knieen dwong. Toen was er geen 
corona en in alle ziekenhuizen riep men: help, wij kunnen dit niet aan.

'Al in de jaren zeventig beseften we dat er grenzen zitten aan de zorg. 
We hebben het geld en de mensen niet voor zorg op zo'n hoog niveau. Ook 
zonder corona is er een probleem: het aantal oudere mensen neemt alleen 
maar toe. Ondanks vaccins velt ook een gewone griep meer mensen.

'Je moet dus constateren dat wij niet meer de zorg kunnen bieden die we 
willen bieden. Dat medewerkers in acute situaties mensen willen redden 
en die vraag niet stellen is logisch. Dat is ook niet aan hen. Daar 
moeten wij als maatschappij over praten. De vraag hoe kun je de zorg zo 
efficient en rechtvaardig mogelijk gebruiken - dat is een 
ethisch-medisch en politiek probleem.'


Zijn er landen waar het in uw ogen beter gaat?

'We kijken continu naar het buitenland, maar het is meer van hetzelfde. 
Ik sluit niet uit dat historici zich over 100 jaar afvragen hoe het kon 
dat de wereld zo in de greep raakte van biopolitiek, van het idee dat we 
zo lang en gezond mogelijk moeten leven, en andere waarden niet meer aan 
de orde waren. '


U zegt eigenlijk, ook met een lockdown redden we het niet? Met de eerste 
lockdown hebben we het virus eronder gekregen, zei minister De Jonge.

'We denken dat alles maakbaar is en dat alles het resultaat is van 
menselijk handelen, maar dat weten we natuurlijk niet.

'Het is pas oktober. Stel dat dit voortduurt tot maart, april en dat er 
pas in de zomer weer bewegingsruimte ontstaat - dat is voor veel mensen 
niet te overzien. Voor jong en oud. Wat denk je van de mensen die bang 
zijn om naar buiten te gaan? Je kan denken dat insluiting goed is voor 
de gezondheid, maar de maatregelen die nu genomen worden hebben ook 
grote gevolgen voor de gezondheid.

'Ik zou het reeel vinden als de regering meer zou uitdragen dat we voor 
een probleem staan dat niet zomaar op te lossen is. Ook niet met een 
lockdown. De zorg gaat overbelast raken, mensen gaan overlijden. De 
economische crisis waar we nu op af denderen is zo groot, dat heeft 
zoveel consequenties, daar moet je vanuit een parapluvisie over 
nadenken. Want onvrede en machteloosheid zijn een dankbare bodem voor 
populistische leiders.

'Dat we nadenken over vragen die dieper gaan dan de praktische vragen 
zoals hoe kunnen we de zorg op orde houden. Maar de vraag: hoe kun je 
omgaan met een onzekerheid en oncontroleerbaarheid waar we helemaal niet 
meer aan gewend zijn, hoe ga je om met het noodlot, pech en geluk. En 
weet je wat de tragiek is: juist nu zouden we bij elkaar moeten komen om 
daarover te praten.'


Filosofie als remedie tegen het virus?

'Een samenleving wordt gedragen door sociale cohesie. De maatregelen en 
de polarisatie tussen voor- en tegenstanders maakt dat we opgesloten 
zitten in ons individuele bestaan. Mensen vallen terug op: als ik en 
mijn naasten het maar overleven. De basis om ons te verplaatsen in die 
ander verdwijnt. Terwijl we als individu juist floreren bij interactie 
en het bestaan met de ander.

'In de afgelopen zeventig jaar tijd hebben we er tien jaar extra 
levensverwachting bij gekregen. Het zorgt voor een rare paradox, hoe 
meer levensjaren we erbij krijgen, hoe groter het verlangen om nog 
langer te leven. Zonder te beseffen dat het ook een paar decennia weer 
minder kan zijn. In 2040 is twintig procent van de bevolking 70 plus. 
Elke virusuitbraak in die groep zal grote gevolgen hebben. Na corona 
zullen andere virussen volgen.'


Wat is volgens u een goed leven?

'Het leven is een voortdurende waarde-afweging die maakt dat we niet in 
ons huis blijven zitten maar de wereld vol risico's betreden, je kan 
onder een auto komen, van de trap vallen. We gaan relaties aan, terwijl 
we weten: het kan verdriet veroorzaken. Een risicovrij leven is totaal 
oninteressant. Niet alleen op individueel maar ook op collectief niveau. 
Ik ben 65, door mijn werk aan de universiteit begeef ik me grote delen 
van de tijd onder jonge mensen. Ik vind dat zij er bekaaid vanaf komen. 
Ze leven een schraal bestaan, alles waar zij fysiek en geestelijk toe in 
staat zijn, wordt in de kiem gesmoord, dat laat levenslange sporen na. 
Want het is nog maar de vraag of dit over een aantal maanden voorbij is. 
Misschien duurt het nog jaren, weten wij veel. Ik vind dat dat niet kan, 
dat is geen goed leven.'

--------
(c) 2020 DPG Media B.V.