[D66] 'Weglopen van het heden lukt niet meer'

[R.O.]

  * Article rank
  * 13 Oct 2020
  * De Standaard
  * Ignaas Devisch


  Weglopen van het heden lukt niet meer

De pandemie is het grootste existentiële experiment uit de geschiedenis

Een groot deel van ons ongemak met de pandemie is dat de alweer 
strengere maatregelen het vertier sterk inperken. Normaal slagen we erin 
van de diepe emoties of grote vragen weg te lopen door te vermeien in 
wat Blaise Pascal omschrijft als divertissement – afleiding zeg maar. 
Aanhoudend plannen maken over hoe ons leven er ooit zal uitzien, is dan 
een van de vele strategieën om het heden te ontlopen. Daarom had Pascal 
een diep wantrouwen tegenover die neiging tot escapisme. Wanneer onze 
toestand werkelijk gelukkig was, schrijft hij, zouden we geen 
verstrooiing nodig hebben om er niet aan te denken.



Ignaas Devisch is hoogleraar medische filosofie en ethiek aan de UGent. 
Zijn column verschijnt tweewekelijks op dinsdag.

We wachten vandaag misschien niet langer op de Messias, maar de gedachte 
dat iets of iemand ons zal verlossen, blijft sterk aanwezig in onze 
culturele verbeelding. Wat in het Nieuwe Testament als parousie is 
aangeduid – de komst van de Heer – toont zich vandaag in allerlei 
gedaantes: de hoop op een volledige ontrafeling van ons DNA en de 
mogelijkheid om dat aan te passen aan onze voorkeur, het verlangen naar 
een technologisch bestaan dat de zwaarte van het leven zou wegnemen, of 
de gedachte dat we in een smetvrije toekomst het menselijke lijden 
volledig uit de wereld zullen helpen. Natuurlijk is het verlangen naar 
een beter bestaan de motor van vooruitgang en bracht dat ons veel goeds. 
Tegelijk is de exclusieve focus op de vaart der vooruitgang een manier 
om niet met onszelf bezig te moeten zijn.

Die eschatologische aandrift is sinds een halfjaar abrupt een halt 
toegeroepen. De mentale vluchtroutes zijn grotendeels afgesloten en de 
grote thema’s dienen zich in alle brutaliteit aan: de angst voor de 
dood, de zin van ons leven, de betekenis van werk in ons leven, het 
besef dat de grote liefde is uitgelopen op vervreemding en stilte. Er 
valt wel wat te overdenken, zodra de kelder en de zolder zijn opgeruimd.

We zijn dus noodgedwongen in het heden aanbeland, maar de verzuchting 
naar een nieuwe uitweg is voelbaar aanwezig. Bijvoorbeeld door 
nostalgisch terug te blikken op een zorgeloos precoronaverleden: wat was 
het fijn zonder covid-19. Zoals Schopenhauer ooit aanstipte: wij 
doorleven onze mooie dagen zonder ze op te merken en pas wanneer de 
slechte dagen zich aandienen, verlangen we terug naar die andere. 
Begrijpelijk, maar volstaat het om deze periode door te komen?

Het komt me voor dat we iets geheel anders nodig hebben. Tot voor de 
pandemie gingen we er doorgaans van uit dat het complexe rad van de 
geglobaliseerde wereld zou blijven draaien. Nu het raderwerk even stokt, 
slaat de angst ons om het hart en luidt de vraag of het ooit nog goed 
komt. Daarmee besteden we opnieuw het heden uit aan de verre toekomst, 
terwijl de uitdaging zich vandaag voordoet: slagen we erin ons staande 
te houden? Dat is tot nader order een hachelijke zaak, zeker voor mensen 
met een klein kot, die niet over het geld beschikken om er even uit te 
ontsnappen. ‘In het nu leven’ klinkt eerder als een duur betaald devies 
van een kudde zelfverklaarde coaches dan als een vorm van steun die 
velen hard nodig hebben. Het hic et nunc doorstaan is een zware opgave 
geworden en niets is evident tijdens deze beproeving.

De pandemie is in velerlei opzichten het grootste existentiële 
experiment uit de geschiedenis van de mensheid. Al een halfjaar lang 
vragen miljarden mensen zich tegelijk af hoe het verder moet met hun 
leven. Dat is vermoedelijk nooit eerder gebeurd en langzamerhand dringt 
het tot ons door dat we midden in een Griekse tragedie zijn beland. 
Telkens wanneer we denken van het probleem te kunnen weglopen, slaat het 
lot ongenadig toe. Voor laatmodernen die uitgaan van een volledige greep 
op het bestaan, is het schokkend om met die mislukking te moeten leven. 
We hebben blijkbaar niet alle grillen van het leven onder controle, 
ondanks of dankzij de vaart der vooruitgang. Misschien kunnen we leren 
van de oude Grieken, die op een lucide wijze doordrongen waren van 
lotsbestemmingen en van de menselijke feilbaarheid om in precaire 
situaties de verkeerde keuzes te maken. Natuurlijk moeten we niet 
deemoedig het hoofd buigen voor het onheil dat ons overkomt. En neen, 
dat hoeft niet te leiden tot diepdonkere conclusies alsof de mens zelf 
het virus zou zijn. Blindelings tegen het lot strijden of ervoor 
vluchten, maakt de situatie erger dan ze al is. De vraag luidt of er 
morgen een nieuwe Sophocles opstaat die ons aan dat inzicht herinnert. 
Of wachten we tot het te laat is om daarna in razernij onszelf de ogen 
uit te steken?

-------------- next part --------------
An HTML attachment was scrubbed...
URL: <http://www.tuxtown.net/pipermail/d66/attachments/20201013/2c2262df/attachment.html>