[D66] Epidemie 'een non-event'

Sat May 16 10:21:39 CEST 2020

vk.nl:

Opinie

Essay

Schrijver Michel Houellebecq:
‘Deze epidemie is tegelijkertijd beangstigend en oersaai’

Hoe te schrijven over een pandemie die ‘banaal, oersaai en niet eens 
seksueel overdraagbaar’ is? De Franse schrijver Michel Houellebecq doet 
een poging in antwoord op e-mails van collega-schrijvers.

Michel Houellebecq
14 mei 2020, 12:16

Het valt niet te ontkennen: de meeste e-mails van de laatste weken waren 
vooral bedoeld om te controleren of de ander niet gestorven of stervende 
was. Maar was die controle eenmaal verricht, dan probeerden we toch 
interessante dingen te zeggen, wat niet makkelijk was, omdat deze 
epidemie het voor elkaar kreeg om tegelijkertijd beangstigend en oersaai 
te zijn. Een banaal virus, op weinig glorieuze wijze verwant met obscure 
griepvirussen, gedijend onder omstandigheden die we slecht kennen, met 
vage kenmerken, nu eens goedaardig dan weer dodelijk, niet eens seksueel 
overdraagbaar: kortom, een virus zonder eigenschappen. De epidemie mocht 
dan over de hele wereld elke dag duizenden slachtoffers maken, ze wekte 
toch de merkwaardige indruk een non-event te zijn. Trouwens, mijn 
gewaardeerde collega’s (ja, sommigen zijn dat inderdaad) hadden het niet 
zozeer over de epidemie zelf, als wel over de lockdown; en aan een 
aantal van hun observaties zou ik hier graag mijn bijdrage willen toevoegen.

Frédéric Beigbeder (uit Guéthary in de Pyrénées-Atlantiques). Een 
schrijver ziet toch al niet veel mensen, die leeft als kluizenaar met 
zijn boeken, de lockdown verandert daar niet veel aan. Helemaal mee eens 
Frédéric, qua sociaal leven verandert er bijna niks. Er is alleen één 
ding dat je vergeet (waarschijnlijk omdat je op het platteland woont en 
dus minder zwaar wordt getroffen door het verbod): een schrijver heeft 
behoefte om te lopen.
Oud meningsverschil

Deze lockdown lijkt me een buitenkans om een oud meningsverschil tussen 
Flaubert en Nietzsche te beslechten. Ergens (ik ben vergeten waar) 
beweert Flaubert dat je alleen zittend goed kunt denken en schrijven. 
Protesten en spotternijen van Nietzsche (ik ben ook vergeten waar), die 
hem zelfs voor nihilist uitmaakt (het is dus in de periode dat hij dat 
woord al te pas en te onpas is gaan gebruiken): hijzelf heeft al zijn 
boeken lopend geconcipieerd, alles wat niet lopend wordt geconcipieerd 
is waardeloos, hij is trouwens altijd een dionysische danser geweest 
enzovoort. Nu zal ik niet snel van overdreven sympathie voor Nietzsche 
worden verdacht, maar ik moet toch erkennen dat hij in dit geval degene 
is die gelijk heeft. Proberen te schrijven als je niet elke dag meerdere 
uren kunt wandelen in een constant ritme, moet sterk worden afgeraden: 
de opgehoopte zenuwspanning komt niet los, de gedachten en beelden 
blijven pijnlijk ronddraaien in het arme hoofd van de schrijver, die dan 
algauw prikkelbaar of zelfs gek wordt.

Het enige wat echt telt is het mechanische, machinale ritme van de 
wandeling, niet zozeer om nieuwe ideeën te krijgen (hoewel dat alsnog 
kan gebeuren) maar om de conflicten te sussen die aan de werktafel uit 
de botsing van opborrelende ideeën zijn ontstaan (en op dat punt heeft 
Flaubert niet helemaal ongelijk); wanneer hij vertelt over de 
denkbeelden die hij heeft uitgewerkt op de rotsige hellingen van het 
achterland van Nice en in de weilanden van Engadin enzovoort, raaskalt 
Nietzsche een beetje: behalve wanneer je een reisgids schrijft, hebben 
de landschappen waar je doorheen komt minder belang dan het innerlijk 
landschap.

Sciencefiction

Catherine Millet (die normaliter eerder in Parijs woont, maar zich 
toevallig in Estagel in de Pyrénées-Orientales bevond op het moment dat 
het reisverbod van kracht werd). De huidige situatie doet haar op een 
nare manier denken aan het sciencefiction-gedeelte van een van mijn 
boeken, Mogelijkheid van een eiland.

Het is toch wel echt goed om lezers te hebben, zei ik tegen mezelf toen 
ze me dat schreef. Want ik had zelf het verband niet gelegd, terwijl het 
toch overduidelijk is. En nu ik eraan terugdenk: dit was precies hoe ik 
het uitsterven van de mensheid destijds voor me zag. Het absolute 
tegendeel van een spektakelfilm. Iets tamelijk droefgeestigs. Individuen 
die ieder in hun eigen cel wonen zonder fysiek contact met hun 
soortgenoten, enkel wat uitwisselingen per computer, maar steeds minder.

Emmanuel Carrère (Parijs-Royan; hij lijkt een geldige reden te hebben 
gevonden om zich te verplaatsen). Zullen er interessante boeken 
ontstaan, geïnspireerd door deze periode? Dat vraagt hij zich af.

Dat vraag ik me ook af. Ik heb mezelf echt die vraag gesteld, maar 
eigenlijk denk ik van niet. Over de pest is in de loop der eeuwen een 
heleboel verschenen, schrijvers vonden de pest erg interessant. Maar nu 
weet ik het zo net nog niet. Sowieso geloof ik al geen halve seconde dat 
‘niets meer hetzelfde zal zijn als voorheen’, zoals je nu overal hoort 
beweren. Integendeel, alles zal precies zo blijven als het was. Het 
verloop van deze epidemie is zelfs opmerkelijk normaal. Er is geen 
goddelijk decreet op grond waarvan het Westen voor eeuwig de rijkste en 
meest ontwikkelde zone van de wereld zou moeten zijn; die periode is al 
een tijdje voorbij, en daarmee zeg ik niks nieuws. En als je op 
detailniveau kijkt, doet Frankrijk het iets beter dan Spanje en Italië, 
maar minder goed dan Duitsland; ook dat is geen grote verrassing.
Versnelling

Wat het coronavirus juist wel als voornaamste resultaat zou moeten 
hebben, is een versnelling van bepaalde historische processen die al aan 
de gang waren. Alle technologische veranderingen, of ze nu klein (video 
on demand, contactloos betalen) of groot (thuiswerken, online winkelen, 
sociale media) zijn, hebben al sinds een flink aantal jaren in de eerste 
plaats een afname van materiële en vooral menselijke contacten tot 
gevolg gehad. De corona-epidemie geeft aan die algemene tendens een 
prachtige bestaansreden: menselijke relaties lijken iets obsoleets te 
krijgen. Het doet me denken aan een verhelderende vergelijking die me 
opviel in een tekst tegen kunstmatige voortplanting, geschreven door een 
actiegroep die ‘De chimpanzees van de toekomst’ heet (ik heb ze op 
internet ontdekt; ik heb nooit beweerd dat internet alleen maar nadelen 
had). Dus ik citeer: ‘Binnenkort zal zelf kinderen verwekken, gratis en 
op goed geluk, net zo absurd lijken als liften zonder internetplatform.’ 
Carpoolen, woningdelen, we hebben de utopieën die we verdienen, nou ja, 
ander onderwerp.

Al even onjuist zou het zijn om te beweren dat we het tragische, de 
dood, de eindigheid enzovoort hebben herontdekt. De door Philippe Ariès 
mooi beschreven trend is nu al sinds meer dan een halve eeuw dat de dood 
zoveel mogelijk moet worden verhuld; nou, zo discreet als de afgelopen 
weken is de dood nog nooit geweest. De mensen sterven eenzaam op hun 
kamer in het ziekenhuis of in het verzorgingstehuis, ze worden meteen 
begraven (of gecremeerd? crematie past beter bij de tijdgeest), zonder 
genodigden, in het geheim. Deze slachtoffers, die zijn gestorven zonder 
dat iemand erover kan vertellen, zijn enkel nog een eenheid in de 
statistiek van het dagelijkse dodental, en de angst die zich onder de 
bevolking verbreidt naarmate dat aantal toeneemt heeft iets merkwaardig 
abstracts.

Een ander cijfer dat deze weken heel belangrijk is geworden, is de 
leeftijd van de zieken. Tot wanneer moeten ze worden gereanimeerd en 
behandeld? 70, 75, 80 jaar? Dat hangt kennelijk af van de vraag waar op 
de wereld je woont; maar in elk geval was nog nooit zo kalmpjes 
onbeschaamd het feit verwoord dat mensenlevens niet altijd en overal 
dezelfde waarde hebben; dat je vanaf een bepaalde leeftijd (70, 75, 80 
jaar?) eigenlijk al een beetje dood bent.

Al die tendenzen bestonden zoals gezegd al vóór het coronavirus; ze 
hebben zich alleen maar duidelijker gemanifesteerd. We zullen na de 
lockdown niet in een andere wereld wakker worden; het zal dezelfde 
wereld zijn, alleen wat erger.

Vertaling Martin de Haan

On 16-05-2020 10:12, Antid Oto wrote:
> (Inderdaad, doodsaai...)
> 
> trouw.nl:
> 
> Coronaroman
> EPHIMENCO
> 
> Zou het werkelijk zo zijn dat we nu historische tijden beleven? Dat 
> later van een wereld zal worden gesproken van vóór en na de 
> coronapandemie? Ik kan een geeuw net onderdrukken en samen met mij, 
> gelukkig, Michel Houellebecq. Gisteren publiceerde de Volkskrant een 
> vermakelijk essay van zijn hand. Volgens de schrijver valt niets over 
> deze pandemie te schrijven, die hij als 'oersaai en banaal' bestempelt, 
> met een virus dat 'op weinig glorieuze wijze verwant is met obscure 
> griepvirussen'. Ondanks de doden, schrijft hij, is de epidemie 'een 
> non-event'. Zelf kan ik me moeilijk voorstellen dat iemand de suïcidale 
> missie opvat om als eerste een roman over corona te schrijven.
> 
> Je kunt beter een oorlogsroman neerpennen waarin de herrie van 
> bombardementen of het fluiten van de kogels naast het gereutel van de 
> stervenden hoorbaar is. Of een novelle over de pest en de cholera waarin 
> de geur van de builen en de lichaamssappen de lezer zijn neus doet 
> dichtknijpen. Beeldende drama's te over, maar over corona? Ga eens die 
> dorre vergezichten beschrijven die door lege straten, afwezige terrasjes 
> en gesloten winkels de structuur van het boek moeten vormen. Of sluip 
> binnen in al die etagewoningen waarin verveelde gezinnen tussen tablet, 
> tv en monopoly elke vorm van opwinding hebben laten varen. Corona als 
> reusachtige doder van de menselijke creativiteit.
> 
> Een roman moet spannend zijn, maar coronafictie is als kijken naar het 
> groeiproces bij kunstgras. Wil je dan de rebellie van de gedwongen 
> opsluitingen rapporteren die soms democratieën in politiestaten hebben 
> veranderd? Maar die opstand is er nooit gekomen en je kunt hooguit 
> gekromde ruggen en neergeslagen blikken boven het mondkapje ontmoeten. 
> Of lange slingers van boodschappenkarretjes van welwillende slachtoffers 
> die voor de Jumbo-ingang over afgeprijsde aspergesoep fantaseren.
> 
> [knip]
> _______________________________________________
> D66 mailing list
> D66 at tuxtown.net
> http://www.tuxtown.net/mailman/listinfo/d66