[D66] Culturele bloedarmoede

[A.OUT]

(Trek er maar de stekker uit, Willem)

Trouw.nl

Theologisch Elftal Zwartepietendiscussie
Waarom is Zwarte Piet zo’n onderdeel van onze identiteit geworden?

In de weken tussen de intocht en pakjesavond buigt het Theologisch
Elftal zich voor het allereerst over de zwartenpietendiscussie.
Sjoerd Mulder21 november 2019, 14:31

Bij de intocht van Sinterklaas, afgelopen zaterdag in Apeldoorn, waren
niet alleen 25.000 toeschouwers op de been, maar ook veel politie, en
zelfs de ME. Dat alles was natuurlijk nodig vanwege de ieder jaar weer
hoog oplopende zwartepietendiscussie. Die discussie gaat over tradities,
identiteit en het gevoel van miskenning daarvan door anderen. Het is in
dat licht opmerkelijk dat het Theologisch Elftal zich nog niet eerder
over deze vraag heeft gebogen. Want zijn het niet bij uitstek theologen
die iets kunnen zeggen over kwesties van identiteit, verhalen en
veranderende tradities? Daarom leggen we deze week de vraag aan ons
elftal voor: waarom is Zwarte Piet zo’n onderdeel van onze identiteit
geworden?

Voor Alain Verheij, schrijver en blogger, kun je deze discussie niet
begrijpen zonder het ook over de secularisatie te hebben. “De witte
Nederlander heeft de laatste decennia natuurlijk heel veel van de eigen
cultuur verspeeld.  Religie is helemaal verdwenen uit onze samenleving,
en we hebben er amper culturele gebruiken bijgekregen, behalve wat zooi
die via de televisie is overgewaaid uit Amerika. Eigenlijk is alleen het
sinterklaasfeest nog overgebleven. Dus dat er nu met vuurwerkbommen
wordt geprobeerd demonstraties tegen Zwarte Piet tegen te houden,
getuigt vooral van ongelooflijke culturele bloedarmoede.”

Wim van Vlastuin, hoogleraar theologie en spiritualiteit van het
gereformeerd protestantisme aan de Vrije Universiteit te Amsterdam,
vindt de discussie ook vooral een teken van culturele oppervlakkigheid.
“Ik vind het absurd dat er zoveel betogers naar Apeldoorn kwamen, en dat
er dan tassencontroles en de ME nodig zijn om dat allemaal in het gareel
te houden. Om aan zo’n kwestie je identiteit op te hangen, vind ik heel
ver gaan. Mijn identiteit zit toch echt wel dieper dan zulke tradities.
Ik denk dat de felheid van deze discussie alles te maken heeft met een
postmoderne emo-cultuur. De onmiddellijke emotie is de norm voor
waarheid geworden. Dat zie je terug in de heftige wijze waarop deze
discussie gevoerd wordt, door beide kanten. Mensen gaan door het lint
omdat Zwarte Piet wel of toch juist niet racistisch zou zijn, maar een
rustig gesprek lijkt niet meer mogelijk. Ik vraag me dan af: zijn er
geen belangrijkere dingen om je druk over te maken in deze wereld?”
‘Er wordt een ongemakkelijke racistische ondertoon zichtbaar’

Verheij vindt dat we het gesprek over racisme nu toch moeten aangaan.
“Het verzet tegen de roetveegpiet ontstaat niet alleen maar omdat
tradities nu eenmaal bij het oude zouden moeten blijven. Kijk maar naar
het Sinterklaasjournaal: dit jaar kwam de Sint opeens per trein ons land
binnen. Maar daar gaat niemand de straat voor op. Blijkbaar krijgen
sommige witte Nederlanders bij de zwartepietendiscussie het gevoel dat
er een minderheidsgroep is die te veel gaat eisen. En in die reacties
wordt toch een ongemakkelijke racistische onderstroom zichtbaar. Daar
moeten we echt kritisch naar kijken.”

Van Vlastuin: “Ik ben opgegroeid met een echte Zwarte Piet. En als ik
eerlijk ben, voelt het voor mij een beetje soft om daar dan een
roetveegpiet van te maken. Ik zie de link ook echt niet tussen racisme
of slavernij en de oude traditie van Zwarte Piet. Misschien is het wel
mijn naïviteit of gebrek aan inlevingsvermogen, maar ik begrijp gewoon
niet waarom mensen er zo’n last van hebben. Aan de andere kant, als zou
blijken dat ik mensen er echt pijn mee doe, dan zou ik vrij naar Paulus
zeggen: ‘Als ik mijn broeder zou ergeren door Zwarte Piet te zijn, dan
zou ik in eeuwigheid geen Zwarte Piet meer willen zijn’.  Ik ben er
absoluut niet voor om Zwarte Piet ten koste van alles en iedereen te
handhaven. Maar op dit moment wordt de discussie te heftig gevoerd. Wat
dat betreft zou ik weleens gedegen kwalitatief onderzoek willen zien
over deze kwestie: hoeveel mensen voelen zich daadwerkelijk gekwetst? En
vooral: laten we een echt gesprek voeren.”

Verheij: “Als een substantiële groep mensen in de maatschappij zich in
een hoek gezet voelt door dit jaarlijkse gebruik, is dat al veelzeggend.
Door mijn christelijke opvoeding heb ik van jongs af aan meegekregen dat
het altijd een mogelijkheid is dat je helemaal niet zo goed bent als je
dacht. Natuurlijk, in ons eigen levensverhaal willen we allemaal de good
guy zijn. Maar als christen leer je er niet van te schrikken als je
erachter komt dat je toch niet zo’n good guy was. We zijn allemaal
‘geboren in zonde’, zeggen we dan. We laden in ons leven allemaal schuld
op ons. Als individu, als land, en zéker als imperium, wat we toch
eeuwenlang zijn geweest. Collectieve bezinning op je verleden is dan ook
heel bijbels. Sterker nog: de Bijbel is in feite zelf zo’n dwarse
geschiedschrijving. De hele Bijbel door worden de eigen heiligen,
aartsvaders en koningen beschreven als mensen die het steeds fout deden.
Steeds weer wordt God woest op ze. Alsof de bijbelschrijvers zeggen: als
je naar je gekoesterde tradities kijkt, moet je kritisch zijn, want
anders bereik je dat beloofde land nooit.”

In het Theologisch Elftal reflecteren twee godgeleerden op de actualiteit.