Stuk in NRC over werkwijze Donner

[Bart Meerdink]

REPLY TO: D66 at nic.surfnet.nl

Zaterdag 19-03-2005 in het NRC (blz 19) een stuk over hoe Donner te werk
gaat bij het afbreken van onze rechtsstaat.

Als Lousewies het niet kan opbrengen om tegenwicht te bieden, dan moet
Boris I het maar doen (of laten ze allebei dit werk liggen?).

Bart Meerdink

===
De stelling van Tom Schalken: Donner is bezig de rechterlijke macht van
zich te vervreemden

Dit zijn bijzondere tijden voor een strafrechtjurist.

Zelden is er zo op het scherp van de snede gedebatteerd over rechtsstaat
en veiligheid. ,,Nou, het debat wordt veel te abstract gevoerd. En het
wordt gevoed door angst. Er wordt een tegenstelling gesuggereerd tussen
de ‘veiligheidssamenleving’ aan de ene kant en de ‘rechtsstaat’ aan de
andere kant. Alsof dat tegengestelde begrippen zijn. Als je een
kritische opmerking maakt, loop je het risico meteen te worden
doodgegooid met vreselijke argumenten.

‘Wilt u soms ook dat de treinen in Nederland gaan ontploffen’. Dat zijn
verbale bombardementen. Dat wil niemand en...’’ ...dus maakt de politiek
gebruik van de ontstane ruimte. Eindelijk daadkracht! ,,Het gaat zó
ontzettend snel. Donner krijgt het ook allemaal voor elkaar, omdat hij
met abstracties komt waar niemand een weerwoord op heeft. Bij nieuwe
wetgeving slaat hij de Raad van State soms gewoon over. Hij vraagt de
Kamer meteen eindverslag uit te brengen. Consultaties met de
rechterlijke macht worden niet meer afgewacht, of krijgen zó weinig tijd
dat het nog maar heel summier kan. Dat is echt heel slecht en
onzorgvuldig.’’

Ik kan me de minister wel voorstellen. Die denkt ook, daar komen de
juristen weer met hun eeuwige bezwaren. Nu even doorpakken. ,,Ja, maar
er is veel meer consensus dan men denkt. Ook de van oudsher kritische
strafrechtjuristen bagatelliseren de dreiging helemaal niet. Die wordt
ronduit erkend. Er móét ook iets gebeuren.

Maar maak dan noodwetgeving, met een geldigheid tot een jaar of twee.
Beperk het tot terreur, net als in Noord-Ierland.

Of ga evalueren na een jaar, zoals in het Verenigd Koninkrijk. Maar
breng geen permanente wijzigingen aan in het hele systeem. De
basiswaarden worden nu aangetast. Dat verbaast mij van Donner.

Hij is een wetgevingsman. Dat zijn toch systeemdenkers.’’

Maar ligt het niet voor de hand om terreurdreiging als permanente factor
in de Nederlandse samenleving in te calculeren? ,,Daar kun je geen
zinnig woord over zeggen. Het zijn abstracties die zo geladen worden.
Maar we weten helemaal niet hoe serieus het is voor Nederland.

Het politieke debat over de bestrijding van terreur wordt verkeerd
gevoerd. Justitie dreigt daardoor de rechterlijke macht van zich te
vervreemden. Dat zegt hoogleraar strafrecht Tom Schalken, tevens rechter
bij het Hof Amsterdam en de rechtbank Maastricht, in een debat met
Folkert Jensma.

Mijn punt is: zoek naar een minimumconsensus.

Die is er namelijk wel.’’

De Kamer heeft weinig belangstelling.

Verhagen van het CDA spreekt laatdunkend over de bekende ,,heilige
huisjes’’ en de ,,juridische beren op de weg’’ die mensen zoals u wel
weer zullen opwerpen. ,,We zijn geen hobbyisten, of zo. Dit zijn wel
basiswaarden. Eén daarvan is dat je iemand niet mag opsluiten als er
niet een hele serieuze verdenking is. Die persoon moet na niet al te
lange tijd weten waarvan hij wordt beschuldigd. Die moet een raadsman
krijgen en inzage in de processtukken. De rechter moet in beginsel op de
zitting al het bewijsmateriaal kunnen toetsen. Als daar binnen het
reguliere systeem aan wordt getornd...

Ik zeg tegen m’n studenten altijd, wacht maar tot het jezelf overkomt.

En het komt nu allemaal griezelig dichtbij.’’

Daar gaan we – de rechtsstaat staat op instorten, neem ik aan? ,,Nee,
dat roep ik niet. Daar moet meer voor gebeuren. Er sluipt nu een virus
binnen, waar te weinig kritische kanttekeningen bij geplaatst worden.
Ook de tegenstanders bedienen zich van abstracties.

Er wordt langs elkaar heen gepraat.

Donner moet meer gebruikmaken van de punten waar men het over eens is.
Niemand in ons wereldje ontkent de ernst van de problematiek.’’

Maar als de minister zich ergert aan kritiek van de rechterlijke macht,
dan is dat toch wel te begrijpen? ,,Ik vind dat nu nogal flauw. We
hebben een zeer keurige rechterlijke macht, buitengewoon loyaal. Die
gaat heus niet op de barricaden. Wees blij dat ze meedenken.

Donner moet ze binnenboord houden, ze uitnodigen voor een debat. Hij zet
z’n hakken in het zand en maakt ze nu verwijten – die polarisatie is ten
onrechte.

Er zal blijken dat rechters helemaal niet dwars liggen. Dat is hun
cultuur niet. Dit is wel een heel belangrijk debat, over beginselen, de
waarden en normen van ons rechtssysteem. Wat is er mis mee als ook
rechters daaraan deelnemen?’’

Nu jaagt hij ze de gordijnen in? ,,Ik vind dat hij nu bezig is om de
rechterlijke macht van zich te vervreemden.

Het heeft de publiciteit niet gehaald, maar er zou een debat
plaatsvinden met Justitie, de Orde van Advocaten en de Vereniging voor
Rechtspraak over een voorstel om de opsporingsbevoegdheden te verruimen.
Dat maakt een voorarrest van twee jaar mogelijk. Dat is onder druk van
Justitie geannuleerd, met als argument dat het nog maar een concept was
– Justitie moest er nog over nadenken. De bijeenkomst was nog niet
geannuleerd of het werd goedgekeurd door de ministerraad. Waarom toch
die haast? Zorg nou voor draagvlak. Rechters gaan echt niet dwarsliggen.
Maar ze hebben wel hun beroepsattitude. Ze zullen echt niet zo gauw
iemand zonder fatsoenlijke verdenking opsluiten. Ze moeten wetgeving
toetsen aan het Europese verdrag voor de rechten van de mens.

Dat dwingt tot kritisch nadenken.’’

De ruimte voor rechters om eigenwijs te zijn is wel afgenomen. Zie de
Rotterdamse rechtbank die ‘terroristen’ zou hebben vrijgelaten, waarop
er een storm van kritiek in politiek en media opstak. ,,Dit is een
onzekere, nerveuze periode.

Rechters weten nog niet wat ze straks moeten gaan toepassen. Die
Rotterdamse rechters namen een hele moedige beslissing.

Rechters willen weten waar informatie vandaan komt – die willen toetsen.
Nu komt er dan een regel aan die inlichtingen van de AIVD in het
strafproces toelaat – dan kan je wel zeggen dat de rechter zich daaraan
moet houden. Dat zal hij ook doen, maar daar zal het niet bij blijven.
De rechter zal z’n twijfels houden. Hij zal niet overtuigd zijn en er
minder bewijskracht aan toekennen.

Dat is geen rechterlijke ongehoorzaamheid, maar zoiets komt in strijd
met z’n beroepsattitude. De rechter wil niet met minder genoegen nemen.’’

U wil dat het debat minder met abstracties, met spookbeelden in mijn
woorden, wordt gevoerd. Maar het gaat toch juist om hele praktische
kwesties? Zachte informatie, ook van buitenlandse geheime agenten, mag
het dossier in. Geheime documenten van de AIVD wegen straks na summiere
toetsing door een rechter-commissaris mee op de zitting. Voorarrest mag
twee jaar duren. Processtukken kunnen geheim blijven. Doet even pijn
allemaal, maar het is voor een goede zaak. ,,Nou, het debat mag van mij
nog praktischer.

Meer met de voeten in de modder van de dagelijkse praktijk. Het effect
van wetgeving is heel beperkt. Terroristen zijn altijd creatiever. Nog
afgezien van het feit dat er juridisch al zoveel nieuwe bevoegdheden
zijn ingevoerd. Er gaat zoveel fout door onnozele dingen.

Waarom sluiten hier de politiecomputers nog steeds niet op elkaar aan?
Zittingsroosters mislukken omdat de verdachte in een file zit. Het
bestuur van de politie is nog steeds niet goed geregeld.

Al die efficiëntie-verhogende wetgeving levert niks op. De politiek
heeft geen aandacht voor kwesties waar het rechtsbedrijf echt aan
kapotgaat. Wetgeving helpt daar echt niet tegen.’’

Worden de jaren zeventig niet weer eens met u afgerekend? Irritatie en
onbehagen met de liberale strafrechtgemeente. Die eeuwige mensenrechten.
Nú is er een kans om repressief te worden, met terreur als excuus. ,,Ik
sluit niet uit dat er irritatie is tussen Justitie en de
strafrechtwereld. Dat is al decennia zo. Zodra de politiek iets
voorstelt, zeggen strafrechtjuristen altijd nee. Maar nu schrijven zelfs
erkende iconen van links als Ties Prakken hele genuanceerde stukken in
het Juristenblad.

Ik zeg dan tegen Donner: maak daar gebruik van. Maar nee, de hakken gaan
in het zand. Terwijl je van die consensus ook gebruik kunt maken om te
voorkomen dat de rechter straks vluchtwegen zoekt. De rechter is best
bereid te accepteren dat de rechter-commissaris als enige inzage heeft
in geheime stukken, mits op basis van een noodwet voor een beperkte
periode.’’

Maar enig wantrouwen tegen deze nieuwe behulpzaamheid is toch wel op z’n
plaats? ,,In het verleden zijn er situaties geweest waarin
strafrechtjuristen te makkelijk de kont tegen de krib hebben gegooid.

Maar laten we in een tijd van verwarring onze fundamenten niet
aantasten. We hoeven niet dramatisch te doen, er kan hier en daar best
wat af. Dat gebeurt ook, meestal in het kader van efficiencymaatregelen.

Het is ook niet meer te verdedigen dat een RaRa-verdachte wordt
vrijgesproken van die brandstichtingen destijds in de Macro’s, enkel
omdat de rechter-commissaris niet bij de huiszoeking was. Er was een
tijd dat er vanwege formaliteiten verkrachters en moordenaars vrijuit
gingen. Maar die tijd is allang voorbij.’’

Waarom horen we niet meer uit de rechterlijke macht? ,,Het is een
fatsoenlijk wereldje. En: men werd ook moe van de kritiek van Justitie.
‘Laat maar, met jullie valt niet te praten, want jullie zeggen altijd nee.’

Vergeet ook niet dat de stemming in de pers is gekenterd. Voor kritische
tegengeluiden is weinig aandacht meer. Sterker, je wordt zelf in het
verdachtenbankje gezet. Daar heb je dan geen zin meer in. Voor mij lag
het omslagpunt eerder dan 11 september 2001. In 1997 deden we een
onderzoek naar de arrestatie van 300 demonstranten bij de top van Amsterdam.

De officier had ze aangemerkt als verdachten van een ‘criminele
organisatie’.

Daar bleek geen enkele grond voor.

Wij concludeerden dat de politie dus onrechtmatig 300 mensen had opgepakt.

Ik heb toen bij de presentatie nog nooit zo’n vijandige pers voor me
gehad. Men vond het gezeur. Dat was ontluisterend.

Wat heeft het voor zin om nog kritische stukken te blijven schrijven,
dacht ik. Ik heb echt jaren m’n mond gehouden.’’

(Foto’s NRC Handelsblad, Leo van Velzen)

**********
Dit bericht is verzonden via de informele D66 discussielijst (D66 at nic.surfnet.nl).
Aanmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SUBSCRIBE D66 uwvoornaam uwachternaam
Afmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SIGNOFF D66
Het on-line archief is te vinden op: http://listserv.surfnet.nl/archives/d66.html
**********