kenniseconomie

[Maarten Bessem]

REPLY TO: D66 at nic.surfnet.nl

Onderstaand artikel verscheen vandaag in het FD.

Mijn inziens een verdere ondersteuning van de verwachting dat we collectief
nog veel meer stapjes terug zullen moeten.

Maarten Bessem


Nog even en de kenniseconomie is alweer voorbij
Publicatiedatum: 9/5/2003
Harrie Verbon


Mijn vader was kleermaker. Op zijn sterfbed - het jaar was 1956, hij was 55
jaar oud, ik was 5 - bezwoer hij mijn moeder dat ik niet, zoals mijn ruim
tien jaar oudere broers, naar de lokale parochieschool moest, maar naar de
fraterschool. Aldus toog ik, inmiddels zonder vader, maar met mijn moeder
op 1 september 1957 voor het eerst naar de fraterschool in het oude centrum
van Utrecht. Op die lagere school gebeurde alles wat tegenwoordig niet meer
politiek correct wordt bevonden: er heerste orde en kinderen werden
geselecteerd en voorgesorteerd.


Zo kwam ik in een stroom terecht die voorbereidde voor de HBS. De HBS! Dat
was ongekend in mijn familie. Mijn moeder en ik konden toen niet weten dat
niet alleen ik, maar heel veel andere kinderen van arbeiders en kleine
middenstanders zich voorbereidden op een sprong uit hun milieu.


Veel vaders en moeders moeten in de jaren vijftig besloten hebben hun zonen
(de dochters kwamen pas later) beter onderwijs te laten volgen. De jaren
zestig braken aan; democratisering maakte het onderwijs massaal
toegankelijk voor de 'kleine luyden'. Ook de universiteiten werden
overstroomd door kinderen uit milieus die traditioneel de
universiteitspoorten alleen van de buitenkant kenden. Terwijl studenten in
grote aantallen naar de universiteiten stroomden, werden er ook met grote
haast docenten gerekruteerd en klaargestoomd voor het beroep van
wetenschapper.


Het was onder deze omstandigheden geen wonder dat sommigen vreesden
voor 'overscholing'. Het was een eenvoudig rekensommetje. Als zoveel meer
mensen met een academisch diploma op zak de arbeidsmarkt zouden betreden,
kon het niet anders of een groot deel van deze academici zou werkloos
raken. Het spookbeeld uit de crisisjaren voor de Tweede Wereldoorlog, de
ingenieur als conducteur op de tram, doemde weer op. Econoom en
Nobelprijswinnaar Jan Tinbergen, leeftijdgenoot van mijn vader, maar met
heel wat meer levensjaren op zijn naam, zag dat anders. Als het aantal
academici fors zou toenemen, zou de markt zijn werk doen en het loon van
hooggeschoolden doen dalen. De inkomensverdeling zou door de
democratisering van het onderwijsstelsel veel gelijker worden dan voorheen.
Voor Tinbergen leidde democratisering van het onderwijs tot Utopia.


Noch de voorspelling van massale werkloosheid onder academici, noch die van
verkleining van inkomensverschillen kwam uit. De vraag naar academisch
opgeleiden is de laatste decennia van de twintigste eeuw veel groter
geweest dan velen voor mogelijk hadden gehouden. Nog steeds is het
voltooien van een academische opleiding een behoorlijke garantie op een
bovenmodaal inkomen. We blijken te leven in een kennismaatschappij, waarin
kennis een van de meest gewaardeerde attributen van een individu is
geworden. Het is dus maar goed dat D66 investeren in kennis op de agenda
van het nieuw te vormen kabinet heeft gezet.


Of niet? Zijn we kennis schromelijk aan het overwaarderen? Gaan we naar een
maatschappij waarin kennis niet meer zo'n kostbaar goed is? Laat ik aan de
hand van een simpel voorbeeld mijn twijfel demonstreren. Stel, we wonen in
een maatschappij met tien jongeren en twee ouderen. Die tien jongeren
willen alleen K(ennis)-goederen consumeren, maar de twee ouderen hebben
alleen maar Zorg nodig. Eén jongere kan zonder enige scholing één oudere
voldoende Zorg bieden, maar om K-goederen te kunnen produceren, is scholing
nodig. In deze maatschappij kan tachtig procent van de jongeren zich
scholen, en twintig procent van de jongeren biedt alleen maar Zorg aan.


Maar stel nu dat deze maatschappij vergrijst. Op zeker moment zijn er nog
steeds tien jongeren, maar in plaats van twee zijn er nu vier ouderen. Om
deze vier ouderen voldoende Zorg te bieden, zijn er dus vier jongeren
nodig. Met andere woorden, in de vergrijzende maatschappij zal het minder
nodig zijn om scholing te volgen: de optimale scholingsgraad daalt van
tachtig naar zestig procent.


Dit voorbeeld maakt ook duidelijk waarom in de afgelopen decennia kennis en
scholing zulke gewaardeerde attributen waren. We leefden niet in een
vergrijzende, maar in een vergroenende maatschappij. Vanaf de jaren zestig
groeide de babyboomgeneratie op. Een grote, koopkrachtige generatie die
steeds weer nieuwe K-producten kreeg voorgeschoteld: eerst
kleurentelevisie, later video, cd-speler, het nieuwste automodel.


Er is nu een nieuwe jonge generatie die ook behoefte aan K-producten
schijnt te hebben, zoals laptops en mobiele telefoons, en nog steeds het
laatste model auto, maar deze generatie heeft te maken met een cohort
ouderen - de babyboomers - die binnen twintig jaar twee keer zo groot is
als de huidige groep ouderen.


De eerste babyboomers zijn al met pensioen. De vraag van deze groep richt
zich nu nog op vakanties naar exotische oorden, maar binnen tien jaar zal
hun zorgvraag gaan toenemen. Wat moeten we dan met een generatie van
werkenden die is toegerust met de nieuwste kennis? Zal deze generatie dan
nog in staat zijn de gevraagde zorg te leveren? Kunnen we, met andere
woorden, de investeringen in kennis niet beter een stukje terugdraaien?


We zijn op weg naar een economie waar minstens twee keer zoveel vraag naar
zorg zal zijn als nu. We zien nu al de eerste tekenen van explosies in de
zorguitgaven. In zo'n economie kan het beeld van de ingenieur als
conducteur op de tram in de kast met curiosa worden opgeborgen. Het kan
vervangen worden door het beeld van de ingenieur als helpende hand aan het
bed.


Harrie Verbon is hoogleraar Openbare Financiën aan de Universiteit van
Tilburg. Zie www.fd.nl/kenniseconomie


Copyright (c) 2003 Het Financieele Dagblad

**********
Dit bericht is verzonden via de informele D66 discussielijst (D66 at nic.surfnet.nl).
Aanmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SUBSCRIBE D66
Afmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SIGNOFF D66
Het on-line archief is te vinden op: http://listserv.surfnet.nl/archives/d66.html
**********