Verklaringen opkomst populisme

[Henk Vreekamp]

REPLY TO: D66 at nic.surfnet.nl

Democs en andere pessimisten,

De laatste maanden heb ik wat knipsels en prints bewaard met verklaringen
over het succes van Fortuyn.

Velen hopen inmiddels op een snelle neergang van LPF en het Grijze Kabinet
en vergeten gemakshalve een analyse. De PvdA probeert wat in haar recente
twee nota's, waarvan een in een Jacobse en Van Es stijl (Koot en Bie), een
nabootsing van de LPF en D66 op slechte momenten. Daar schiet je dus weinig
mee op.

Als ik de analyses (vorige week o.a. in De Volkskrant) overzie, dan traceer
ik vier typen verklaringen, die elkaar overigens niet uitsluiten.

1. Het gaat om nouveaux riches die nu eindelijk, welbewust en planmatig,
ook politiek en cultureel gewaardeerd willen worden zoals de bestaande
elites (voormalig hoofdred. Elsevier in NRC). Een aanvulling dus van de
bovenlagen.

2. Het gaat om een wisseling van elites; het poldermodel heeft haar eigen
graf gegraven, partijorganisaties zijn vermolmd en zo krijgen ook nouveaux
riches een bestuurlijke kans (politicoloog Van Praag e.a.). Een zekere
ontmanteling van de hegemonie.

3. Een politiek-economische benadering wijst enerzijds op de
maatschappelijke stijging van nouveaux riches die profiteerden van zo'n
twintig jaar neoliberalisme, en duidt verder op de knellende positie van de
lager geschoolde werknemers die de grootste concurrentie voelen van de
half- en ongeschoolde migranten en gelukszoekers (enkele academici).

4. En tenslotte bestaat er de idee dat de ideologie van de klassenloze
informatiesamenleving (cyborgs e.d.) een snelle sociale mobiliteit van
grote groepen mogelijk maakt, waarbij die groepen niet de tijd krijgen zich
politiek en cultureel in de grondverf te zetten.

Ik vind bovenstaande verklaringen in dagbladen en vakliteratuur te
sociologisch, te politicologisch, te macro en te eenzijdig. Teveel Pareto,
Marx, Schumpeter, C. Wright Mills of  Stuart Hall. Ze geven niet aan hoe en
waarom populistische bewegingen ontstaan. Het is niet voldoende om te
stellen dat een politiek systeem uit balans is, dat sociale veranderingen
zich op den duur ook bestuurlijk manifesteren.

Daarom veronderstel ik dat culturele en personalistische factoren op z'n
minst vorm maar toch ook inhoud geven aan het huidige populisme: het
cultivatieeffect van de mediacultuur met soaps (Meindert Fennema in VK),
charismatische persoonlijkheden (nog weinig ontleed als fenomeen), en het
eenzijdig, dogmatisch denken van de meeste politici en intellectuelen
(eergisteren de arrogante Verzorgingsstaat, gister het Paarse platte
Neoliberalisme, en nu weer de angsthazerij van het Communitarisme (waarden
waar ze normen bedoelen; veiligheid waar ze repressie beogen; geen
uitverkoop collectieve belangen meer).

De Verzuiling lijkt vervangen door de dictatuur van successieve dogma's.
Niet echt een vooruitgang.

Even praktisch: ik vind wel dat D66 haar standpunt t.a.v. actuele populisme
en ook dat CDA-gedoe grondig moet herzien dan wel moet formuleren. Dan kun
je gelijk het afschaffen van de multicult meenemen (wat meer is dan nu
alleen kiezen voor emancipatie zoals de radeloze Wouter Bos PvdA wil). Komt
er nog een rapport?

Henk Vreekamp, Utrecht.

**********
Dit bericht is verzonden via de informele D66 discussielijst (D66 at nic.surfnet.nl).
Aanmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SUBSCRIBE D66
Afmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SIGNOFF D66
Het on-line archief is te vinden op: http://listserv.surfnet.nl/archives/d66.html
**********