Inspraak: legitimatie versus pragmatisme (lang)

[Henk Vreekamp]

REPLY TO: D66 at nic.surfnet.nl

Beste lijsters,

Ik denk dat de goegemeente het er mee eens is dat de referenda als middel
tot raadpleging en correctie langzamerhand behoorlijk worden uitgehold. Met
name de voor het gezag gevaarlijke correctieve versie verdwijnt als sneeuw
voor de zon - de hoge opkomstdrempel moedigt potentiele voor-stemmers aan
thuis te blijven.

Nu kun je als D66 drie dingen doen of laten: fulmineren tegen dit
ontmantelen of kritisch iets nieuws verzinnen of beiden. Zelf kies ik de
laatste optie.

Laat ik nu het toekomstige, belangrijke referendum in Utrecht over het
commerciele hart van de stad nemen als aanleiding. Stapsgewijs doen zich
enkele beslisfasen voor.

1. Keuze decentralisatie versus deconcentratie.

Bij decentralisatie denk je aan extra bestuurslagen zoals kleine provincies
en deelraden in steden als Amsterdam. Probleem hier is steeds dat de burgers
decentralisatie van dienstverlening wel prettig vinden (schoonhouden,
bouwvergunning, veiligheid, paspoort en andere papieren halen e.d.), maar
totaal geen idee hebben van de decentralisatie van bestuur. Door de
kleinschaligheid en eventuele overmaat aan informatie verdwijnt de interesse
alras. Kortom, decentralisatie dient het gemak maar heeft weinig te maken
met democratie. Je kunt stellen dat elke bestuurslaag erbij de politieke
participatie mindert en aan autoritaire figuren als beroepspolitici en het
conservatieve middenveld extra kansen biedt.

Deconcentratie betekent decentralisatie van de dienstverlening zonder extra
bestuurslagen. Het Utrechtse model. Deze deconcentratie wordt dan
pragmatisch 'aangevuld' met allerlei participatievormen vanuit de wijken,
terwijl de gemeenteraad aparte commissies gaat inrichten per wijk. Deze
territoriale wijkcommissies worden gevoed vanuit de wijken, en komen naast
de bestaande functionele raadscommissies. Het voorspelbare gekissebis zal
natuurlijk weer gaan over de legitimiteit van de wensen van onderop. Nu
zullen velen denken: volg dan het decentrale model. Maar dat heft het
organische probleem niet op: ook een deelraad wordt in principe
geconfronteerd met ongestructureerde maar niet minder reeele wensen van onderop.

Kortom een pragmatisch model als de deconcentratie kent voordelen: net als
deelraden blijft de worsteling met het inlijven van nieuwe wensen en ideeen,
maar omdat een nieuwe bestuurslaag afwezig blijft wordt de participatie niet
gedempt door verlenging van de trapsgewijze besluitvorming. Als je dan
informele wijkraden instelt, verhoog je misschien juist participatie en
concrete inbreng van onderop.

Historisch zijn er ook wel enkele opmerkingen te plaatsen tegen ver-gaande
decentralisatie. Gedurende de eerste helft van de 20e eeuw hebben
uiteenlopende politieke bewegingen als christelijke corporatisten, Duitse
raden-communisten 1918 en Italiaanse fascisten onder leiding van de
ex-hoofdredacteur Mussolini van het socialistisch dagblad ge-experimenteerd
met vormen van territoriale en functionele decentralisatie. Het regende
wijkraden, bedrijfsraden, gezinsraden, bedrijfstakraden etc. gevuld met
echte mensen uit de lagere echelons. Voorwaarde was wel dat zij lid waren
van de juiste partij. Anderen kwamen niet aan de trog. De
ontstaansgeschiedenis van de meeste decentralisaties behelsde dus de verdere
fundering van een dictatuur aan de basis. Terwijl de uitvinders, de
Communards van Parijs 1870, er toch oorspronkelijk zulke goede bedoelingen
mee hadden.

Vanwege deze voorgeschiedenis bestaan er bij met name de VVD, maar ook delen
van de PvdA grote vrezen tegen een decentralisatiestelsel. In de praktijk
komt het immers vaak neer op manipulatie van het volk, een strakke
bevelsstructuur, een informatief inkapselen, en een extra kans voor
beroepspolitici om sociale controle uit te oefenen op afwijkende meningen.
Dit laatste is heel voelbaar. Politici moeten dan niet alleen hun ambtenaren
pacificeren maar ook steeds meer burgers. Zij zoeken dan de oplossing in het
vergroten van het aantal politici, iets wat je trouwens ook krijgt bij
decentralisatie.

2. Verbreding van de raadpleging.

Hier kun je op twee manieren werken: legalistisch of pragmatisch. De meeste
discussie gaat over de legitimiteit van inbreng van onderop. Zoals het
bereik van referenda en de voorwaarden wanneer het geldig is. Dit wordt een
eindeloos welles-nietes spel waarin met name VVD maar ook PvdA en CDA steeds
babbelen over een onsje meer of minder of absoluut teugen zijn (maar toch
meedoen). Nogal wat D66-ers laten zich verleiden tot zulk debat. Maar hoe
meer je erover babbelt, des te minder mensen het interesseert. Ontmoedigd
leggen zij zich neer bij het alom aanwezige, herkenbare en luiheid of
vertrouwen bevorderende stelsel van delegatie en stemmen om de zoveel jaren.
Een minimummodel. Op zich niet zo gek mits de inbreng van onderop wordt
verbeterd (iets waar de VVD ook tegen is).

En dan beland je in de pragmatiek: vergroot het aantal mogelijkheden tot
inbreng via uitbreiding en systematisering van de raadpleging. Van inloop,
enquete tot referendum.

Merkwaardig genoeg wordt hier weinig over gedacht, waarschijnlijk omdat
vergroting van het aantal raden meer baantjes en status en c.v. oplevert,
raadpleging niet. Ook de nieuwe Utrechtse plannen tot wijkraden plus
wijkcommissies in de gemeenteraad maken deze fundamentele misser. Leefbaar
Utrecht, en haar constructeur de welzijnswerker Gispen, ontsnapt kennelijk
niet aan de politieke conventies. LU laat slim genoeg wel het eindresultaat
open, maar begint intussen via wijkbureaus toch alvast aan de vorming van
wijkraden. Verder lijken de praatjes bij anderen zoals PvdA en D66 over
'informatiemaatschappij' e.d. voos omdat men in wezen het delegatiestelsel
wil legitimeren via informatie uit het plebs. Een combinatie van veelvormige
raadpleging plus open legitieme delegatie zijn kennelijk te confronterend
(met de burgers), sluit ook te weinig aan bij de aspiraties van de (would
be) bestuurders.

Maar, waarom zou je voor een grotere participatie steeds het zwaartepunt
moeten leggen op
of a. bestuurlijke decentralisatie in extra bestuurslagen (PvdA),
of b. een vorm van raadpleging, met name de moeizame legitimatie van het
referendum (D66),
of c. een wijkraad als zogenaamd maar door welzijnswerk en enkele partijen
gestuurd open forum dat haar boodschappen neerlegt bij een speciale,
territoriale commissie binnen een bestaande bestuurslaag die daarmee
conventioneel verder gaat?

Dat gekissebis over decentralisatie en de legitimiteit van slechts *een*
bepaalde raadpleging (referenda) komt bij mij vrij autoritair over. Geleuter
binnen de bestaande kaders, romantiek van goedbedoelende of gevaarlijke
warhoofden, naast machtsaspiraties die zich verbergen achter technocratisch
gemeier. Een militaire metafoor: achter dit rookgordijn marcheren we gewoon
door.

3. Nadenken over vormen raadpleging.

Hierbij denken sommige romantici dat ze kunnen terugvallen op technieken uit
de marketing. Helaas, marketeers en andere communicatietypes hebben slechts
kennis en ervaring in positionering van een reeds geformuleerd, product,
doel of de ambities van een bestuurspersoon. Veel van zulke top-down
communicatie mislukt, en dat is nou juist de enige overeenkomst met het
politieke veld dat werft om draagvlak. Louter en alleen leunen op enquetes
is ook ineffectief, maar mogelijk win je op den duur het vertrouwen van de
respondenten en vergroot je de respons als men ziet dat er wat gebeurt met
een mening (op kleine schaal zijn in bijv. Utrecht ervaringen opgedaan).

Recent kwam het ministerie BiZa met een overzicht van electronische vormen
van raadpleging. Dat vormt een begin. Ik denk echter dat je pluriforme
raadpleging moet nastreven om zo het eindeloze en daarmee vervreemdende
debat over legitimatie van inspraak en decentralisatie kunt beknotten.

Raadpleging wil ik dan omschrijven als elke manier van reageren van burgers
richting bestuur met uitsluiting van de vormen van politiek geweld
(gijzelen, schieten, meppen, inbreken e.d.) en de reeds bestaande, zoals
stemmen.

Kom op, mensen. Verzin es wat!

Henk Vreekamp, Utrecht

**********
Dit bericht is verzonden via de informele D66 discussielijst (D66 at nic.surfnet.nl).
Aanmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SUBSCRIBE D66
Afmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SIGNOFF D66
Het on-line archief is te vinden op: http://listserv.surfnet.nl/archives/d66.html
**********