Onleefbaar Nederland: populisme

[Henk Vreekamp]

REPLY TO: D66 at nic.surfnet.nl

Lijsters,

Vandaag werd bekend dat Leefbaar Utrecht wil coaleren met PvdA, CDA en een
lokale partij uit Vleuten. Met name D66-ers - ook uw mailer - hebben LU
menigmaal 'populistisch' genoemd. Wat houdt dat in?

Ik denk dat je drie modaliteiten kunt onderkennen: 1. populisme als stijl
van handelen, 2. naar inhoud, en 3. democratisch methoden.

1. Het meest komt het verwijt van populistisch handelen voor. Het is dan
synoniem voor je verlagen tot het peil van het publiek, de langzaamste
kameel, Joe-Sixpack als doelgroep. Ook voor bombastisch, retorisch. Het is
dan een beetje een elitistisch verwijt. Zelfs mij werd ooit door een
recensent van een leerboek 'populisme' verweten. Na lang piekeren begreep ik
dat de man mij het tutoyeren van de lezer verweet. Ik denk dat een
belangrijk deel van de verwijten richting LU refereren aan de stijl van
optreden: zuigen, schreeuwen, schelden, onparlementaire samenvattingen e.d.

Kwaliteitsmedia voeren trouwens vaak een anti-populisme mediabeleid: naar
stijl en onderwerpkeuze schroeft bijv. de BBC juist haar normen wat op
vanuit de stelling dat een divers publiek juist intellectueel wil worden
geprikkeld. Een soort niet-doelgroepen benadering.

2. Het inhoudelijk verwijt. Dit komt al veel minder voor. Het vergt een
nadere toelichting van de spreker die iemand 'populisme' verwijt. En die
ontbreekt meestal. Zo is D66 in het verleden populisme verweten omdat ze
nadruk legde op referenda en verkiezen. D66 was een Boerenpartij voor
Intellectuelen, want ze had geen 'inhoud'. Dit verwijt trof recent ook LU.
Vandaar dat ze als enige lokale club dit keer een boekwerk maakte van haar
verkiezingsprogram. De Tocqueville werd wegens z'n pro-Amerikagevoel ook
'radikaal populisme' verweten. Rinnooy Kan trof het verwijt omdat hij
ruecksichtlos de marktwerking predikte. Om dit verwijt te ontwijken is de
D66-top ook haar propaganda rond de 'middenpartij' aan het verlaten en zoekt
zij nieuwe posities rond republikanisme en anti-clericalisme e.d.

Het verwijt van 'geen inhoud' vormt een inleiding op het argument 'u
bedriegt de burger'. In de politieke geschiedenis werd op dit punt de trend
gezet door notabene Marx, Engels en Lenin die zich wilden onderscheiden van
opstandige maar niet-socialistische bewegingen uit middengroepen in Engeland
en kleinburgers plus middelgrote boeren (narodniki) in Rusland. Geen inhoud
staat dan voor 'spontane volkswil' contra progressief dogma. In wezen
streden twee heterodoxe stromingen om de macht van de vooruitgang. Er zijn
ook politicologen als Kees Brants en Philip van Praag die politici
populistisch noemen nu ze na de ontzuiling geen programmatische politiek
meer zouden bedrijven. (Wat miskent dat veel inhoud heden stamt van de
neo-liberale Chicago-economen)

Historisch verwant aan 'populisme' lijkt het 'corporatisme': het niet willen
onderscheiden van sociale lagen, tegengestelde belangen als politieke
eenheid zien. De sociaal-christelijke beweging is dit verweten: een hogere
macht plaatsen boven Arbeid en Kapitaal. Menigeen zag hier ook de wortel van
het 20e eeuwse fascisme van Mussolini, met als hogere macht de dictatuur
(volksmacht).

Ondanks de tientallen drukken van Daniel Bell's *End Of Ideology* heeft men
'inhoudsloosheid' nog steeds niet vervangen door 'pragmatisme'. Zelfs aan
dat laatste begrip wil D66 haar vingers niet branden.

3. Ook een hoofdaandacht voor bestuurlijke werkwijzen en democratische
methoden (verkiezen i.p.v. benoemen, referenda etc.) wordt vaak populisme
toegedicht. Hier springt het elitisme er toch wel uit: menig socialist en
conservatief vreest dan het onverstand van de massa. Men verwijt
'populisten' dan romanticisme, anti-etatisme. Betutteling verschuilt zich
achter 'dat lijkt wel anarchisme' of 'utopie' - plus variaties. Aan 'de
massa' wordt zelfreinigend vermogen en voortschrijdend inzicht onthouden.
Dit soort populisme-verwijt is naar mijn smaak zelf irritant zoniet reactionair.

Dus als er nog eens een Wijze Man van D66 op tv het verwijt opvoert van 'dit
is populisme' , dan hoor ik toch graag gelijk of dat slaat op ruwe stijl,
een programmatisch gebrek of angst voor democratische methoden. Dat laatste
kun je D66 en LU in ieder geval niet verwijten. Gezien de door LU in Utrecht
gewenste coalitie denk ik toch meer aan stijl en inhoud: eenvoudig
taalgebruik en zonder enige reflexie zoveel mogelijk toegeven aan elke wens
die langs komt. Daardoor liep het in Hilversum ook fout, meen ik me te
herinneren...

Henk Vreekamp, Utrecht

P.S. Voor alle duidelijkheid: ik handhaaf uiteraard de kritiek die ik eerder
uitte op de lokale D66.

**********
Dit bericht is verzonden via de informele D66 discussielijst (D66 at nic.surfnet.nl).
Aanmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SUBSCRIBE D66
Afmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SIGNOFF D66
Het on-line archief is te vinden op: http://listserv.surfnet.nl/archives/d66.html
**********