stroopt u de mouw maar op...

Tue Nov 21 15:43:30 CET 2000

Rubriek : Bio-ethiek
Titel: stroopt u de mouw maar op...
ondertitel: nieuw wetsvoorstel haalt euthanasie uit het strafrecht
Door: Jeroen Breekveldt medewerker NoGen/LAB (linkse analyse biopolitiek)
http://huizen.dds.nl/~lablab

stroopt u de mouw maar op...
Voor het eind van het jaar - waarschijnlijk eind november- vervolgt de
Tweede Kamer haar debat over het in 1999 ingediende wetsvoorstel om
euthanasie uit het strafrecht te halen. Tevens wil de regering dementen
euthanasie toe staan als ze voor hun dementie daartoe een wilsverklaring
hebben ondertekend.
Dit vergaande wetsvoorstel verbrak de consensus over euthanasie binnen de
smaakmakers in Nederland een beetje. Jarenlang was euthanasie een
stokpaardje van progressief en ontkerkelijkt Nederland, maar nu klinkt ook
uit deze hoek kritiek (1).

Bezorgd over de praktijk
Het nieuwe wetsvoorstel voor regeling van euthanasie haalt 'zorgvuldig
toegepaste euthanasie' uit het strafrecht. De euthanasie melden bij de
lijkschouwer is een van de voorwaarden. Niet melden geldt als onzorgvuldig
en blijft dus strafbaar. Vijf regionale toetsingscommissies beoordelen
aangemelde gevallen van euthanasie. De daarin zitting hebbende arts, jurist
en ethicus bekijken of de arts terecht en volgens de regels van een
zorgvuldigde procedure, een  patient gedood heeft. Zo niet, dan kan het
Openbaar Ministerie alsnog vervolging instellen.
Bij de laatste -geanonimiseerde- telling in 1995 bleek dat artsen slechts
40% van de >medische beslissingen rond het levenseinde= meldden (2). De
overheid hoopte dat door het instellen van de toetsingscommissies het
percentage meldingen zou stijgen Uit het eerste jaarverslag van de
toetsingscommissies blijkt dat het aantal meldingen niet is gestegen.
Weinigen vragen zich af hoe het OM niet gemelde euthanasie op het spoor zou
moeten komen. Allerlei artsen zeggen het melden te veel rompslomp te
vinden. De bekende Amsterdamse huisarts Van Oyen, die voor de camera
euthanasie pleegde -te zien in de internationaal opschudding wekkende
documentaire Dood op Verzoek - , zei enige jaren terug soms "geen tijd" te
hebben voor "dergelijke onzin". (3)
De vraag is of het model met toetsingscommissies euthanasie tot een gewone
medische handeling maakt -  waarin fouten erbijhoren - of dat euthanasie
een uitzonderlijke handeling blijft. Prof dr. G.A. den Hartogh, ethicus in
een van de vijf toetsingscommissies vindt het een geweldige vooruitgang dat
het in Nederland artsen juridisch is toegestaan euthanasie te verrichten,
mits ze zich aan de zorgvuldigheidseisen houden. Toch is Den Hartogh ook
bezorgd over de praktijk: >Maar nu dit al geruime tijd het geval is en
patienten vele duizenden malen per jaar om euthanasie vragen, dreigt het
gevaar dat het voor artsen een routine wordt om op dat verzoek in te gaan
Als lid van een toetsingscommissie krijg ik nu en dan meldingen onder ogen
die deze vrees tot op zekere hoogte voeden=. (4)

Wilsverklaring
Werd euthanasie in 1973 voor het eerst gedoogd als het in de stervensfase
werd uitgevoerd, inmiddels is euthanasie, onder voorwaarden, toegestaan op
mensen die daarom niet kunnen vragen (mensen in coma, wilsonbekwame
geestelijk gehandicapten en pasgeborenen). Sinds 1994, met het zogenaamde
Chabot-arrest van de Hoge Raad, wordt euthanasie ook gedoogd bij mensen die
psychisch lijden. Het nieuwe wetsvoorstel voor regeling van euthanasie is
toepasbaar op nieuwe categorien: kinderen van 1216 jaar zouden euthanasie
kunnen krijgen, zo werd door de Raad van State aan het wetsvoorstel
toegevoegd, en de geschreven wilsverklaring maakt euthanasie op demente
mensen mogelijk.
Door sterke reacties uit de maatschappij zag Borst zich gedwongen nog voor
de eerste behandeling in de Kamer toe te zeggen deze kinder-euthanasie uit
het wetsvoorstel te schrappen. Euthanasie op dementen is zeker zo dubieus.
Hoe stelt u zich dat eigenlijk voor, vroeg verpleeghuisarts Bert Keizer in
1995 aan minister Borst, toen zij tegen journalisten had gezegd dat ze
euthanasie zou willen als ze dement werd. Keizer, bepaald geen tegenstander
van euthanasie en een groot voorstander van versterving, vroeg Borst of hij
haar op een goede dag van de gang moest halen, kamertje in, deur dicht en
zeggen: U hebt jaren geleden deze wilsverklaring getekend en daar gaan we
nu gevolg aan geven. Stroopt u de mouw maar op...
Euthanasie bij dementen gaat echt te ver, vindt de Nederlandse Vereniging
van Verpleeghuis Artsen (NVVA). De NVVE (Nederlandse Vereniging voor
Vrijwillige Euthanasie) is daarentegen juist sterk voor de erkenning van de
wilsverklaring in de nieuwe wet: "ook al is die wilsverklaring twintig jaar
oud", aldus NVVE directeur Rob Jonquiere (5). Frank Koerselman, hoogleraar
Psychiatrie in Utrecht, vindt de wilsverklaring een onding: Je kunt niet
anticiperen op narigheid die je te wachten staat. Je weet nooit hoe je
zoiets later beleeft. En wat is vrijwillige euthanasie, als ouderen bang
zijn hun kinderen tot last te zijn? Koerselman bepleit dat er meer wordt
geinvesteerd in stervensbegeleiding, palliatieve zorg en pijnbestrijding.
Dan kan het natuurlijke proces vrijwel altijd zijn beloop hebben en is zo`n
dodelijk spuitje echt niet nodig, aldus de Utrechtse hoogleraar (6).

Leven bedreigd
De vrijwillige dood als 'oplossing= kan de draagkracht van de patient, maar
ook van de partner, familie, vrienden en de zorgverleners verminderen. Met
de mogelijkheid euthanasie te vragen zal de zieke zich meer
verantwoordelijk voelen voor het verdriet van hen die met hem meeleven. Zo
wordt de beslissing om er dan maar uit te stappen beinvloed door andere
motieven dan het lichamelijk lijden van de patient. Psychiater Koerselman
betreurt de hele klimaatverandering in de gezondheidszorg: >ik ben bang dat
de zorg en liefde waarmee patienten vroeger werden omringd verder worden
uitgehold. De motivatie van verpleegkundigen en artsen om mensen erbovenop
te helpen wordt ondergraven. Iedereen laat zich meeslepen door de
besmettelijkheid van de wanhoop= (7). De dood als oplossing vermindert
mogelijk ook de motivatie van het verplegend personeel, zo schreef
verpleeghuisarts Veelenturf in de Volkskrant (8). Als gewerkt moet worden
met te weinig middelen en menskracht is de motivatie een kwetsbaar goed.
Euthanasie wordt veelal in verband gebracht met zelfbeschikkingsrecht en
vrije keuze. Het is echter maar de vraag hoe vrij die keuze werkelijk is'.

Vaccinatie tegen vergrijzing?
Journalist Frits van Veen schreef in de Volkskrant (9) over het
wetsvoorstel: Door de vergrijzing wordt dementie een groeiend probleem. Om
vervolgens te vermelden dat het uitzicht op dementie volgens de NVVE  voor
veel mensen een reden is om een euthanasieverklaring te tekenen. Daarvan
zijn er zeker honderdduizend in omloop.
Laten we dit even op ons inwerken. Vergrijzing. Een telkens terugkerend
`probleem': of het gaat om de AOW of de gezondheidszorg die onbetaalbaar
wordt, of .... (vult u maar wat in).
Vergrijzing wordt nu in verband gebracht met het afschrikwekkend
geschildere fenomeen dementie en vervolgens komt de NVVE met een oplossing:
Vaccinatie tegen dementie. Overdreven! Maar hoe erg?
Is het aan de andere kant ook niet een gemis dat in de discussies over
vergrijzing en over euthanasie (op een enkele uitzondering na) genegeerd
wordt dat de vergrijzing steeds meer als een demografisch probleem te boek
staat, wat kan overgaan in het benoemen van >overbevolking=? En dat in de
beide discussies maar al te vaak genegeerd wordt dat onproductieve, demente
ouderen voor een kapitalistische economie objectief weinig van belang zijn?
En daardoor kwetsbaar zijn, dus dat een discussie die vergrijzing, dementie
en euthanasie samenbrengt objectief bedreigend is of op z`n minst kan zijn?
Verrassend is dan ook het redactioneel commentaar van de Volkskrant over
dementie, euthanasie en vergrijzing, op 19-6-1999. De Volkskrant kapittelt
psychiater Van Dantzig, die enthousiast was over het gedogen van euthanasie
op basis van een wilsverklaring van een 71-jarige man in het beginstadium
van dementie. >Het is een beangstigend vooruitzicht, een schatrijk land dat
niet genoeg over heeft voor de verzorging van kwetsbare ouderen. Van
burgers die dementie >mensonwaardig= vinden en aftakelende bejaarden liever
zien verdwijnen. En van bejaarden zelf die hun omgeving niet willen
ontrieven en massaal hun wilsverklaring tekenen. Een land kortom, waar
alles wordt geweerd wat ziek, lelijk en lastig is=.

makkelijke oplossing bestaat niet
De dramatische situaties waarin mensen om euthanasie vragen zijn zo
individueel, dat een wet -die immers voorschrijft hoe alle mensen in een
situatie moeten handelen - eigenlijk geen gepaste oplossing kan bieden. Er
kunnen situaties zijn dat euthanasie echt de enige mogelijkheid is voor een
persoon. Dit zal echter bij hoge uitzondering zijn, zo blijkt ook uit
gegevens over palliatieve zorg.  Artsen toestaan euthanasie op verzoek te
plegen lijkt mensen meer vrijheid en autonomie te geven. Het kan echter in
een steeds harder en individueler wordende samenleving uitpakken als een
bedreiging voor mensen die zich doodziek, zwaar depressief of alleen op de
wereld voelen. Als euthanasie normaal wordt en een van de medische
handelingen, zal de vanzelfsprekendheid afnemen om te blijven zoeken naar
een behandeling om uit de dramatische situatie - die leidde tot de vraag om
euthanasie- te geraken. Het gevaar is reeel dat lichtzinniger omgesprongen
zal worden met mensenlevens, met name van onproductieve mensen of lastige
patienten. Zonder strafbaarheid van euthanasie valt een extra bedenking weg
bij de arts: Ben ik bereid desnoods gevangenisstraf te ondergaan om deze
patient te helpen? De arts hoeft zonder strafbaarheid van euthanasie alleen
te denken: De patient heeft er zelf om gevraagd. Ook de 900 gevallen per
jaar waarin levensbeeindigend wordt gehandeld zonder dat de geeuthanaseerde
erom gevraagd heeft (10), - bijvoorbeeld geestelijk gehandicapten (11) of
mensen in coma waarover anderen besluiten dat behandeling geen zin heeft -,
geven te denken over het uit het strafrecht halen van euthanasie.
Een makkelijke oplossing is er niet. Echter, werken aan veel betere
toegankelijkheid van palliatieve en psychische zorg, pijnbestrijding (12)
en verbetering van verpleeghuis- en thuiszorg als concrete maatregelen en
het tegengaan van vervreemding en werken aan een gevoeligere opstelling bij
artsen tegenover gevoelens van 'uitzichtloos lijden' bij patienten zouden
het euthanasiasme in Nederland kunnen remmen.

Jeroen Breekveldt, medewerker NoGen

(1)     Trouw 23 -11-1999, 'GroenLinks worstelt met euthanasie'
(2)     Sdu uitgevers, 1996, 'Euthanasie en andere medische beslissingen
rond het levenseinde'
(3)     Zembla, 1997
(4)     Medisch Contact van 27-8-1999, 'Doodmaken is niet gewoon'
(5)     Trouw, 15-7-2000
(6)     Volkskrant 10-8-1999, 'wilsverklaring bij dementie wekt verwarring'
(7)     zie 6
(8)     Volkskrant 28-8-1999, 'Euthanasiewet drukt op patient'
(9)     zie 6
(10)    zie 2
(11)    Volkskrant 22-2-1997, 'Arts speelt rol bij dood helft zwakzinnigen'
(12)    GeldersDagblad 23-11-1999, 'Pijnbestrijding zou vraag om euthanasie
verminderen'
(13)

In het NoGen Archief zitten, naast enkele opnames van radio & TV, circa
duizend artikelen uit dag- vak- en opiniebladen over het euthanasiedebat in
Nederland.

=+=+=+=+=+=+=+=+=+=+=+=+=+=+=+=+=+=+=+=+=+=+=+=+=+=
AUTONOOM POLITIEK INFOCENTRUM

Burgtstraat 3
NL-6701 DA Wageningen
infocent at wnet.bos.nl
Giro 3464211
tel: 0317- 423 588
fax 0317- 450144

Autonoom Politiek Infocentrum is een kantoorruimte voor organisaties die
achtergronden van politieke besluitvorming belichten.
Het Infocentrum is gespecialiseerd in problematiek rond
* medische biotechnologie (NoGen en Werkgroep Xenotransplantatie Vraagstukken)
* Inheemse volken (documentatiecentrum De Ekster en De Olifant)
* illegaal verklaarde vluchtelingen (Vluchteling Onder Dak)

en verzet tegen vrijhandel.

=+=+=+=+=+=+=+=+=+=+=+=+=+=+=+=+=+=+=+=+=+=+=+=+=+=
++++ STOP THE EXECUTION OF MUMIA ABU-JAMAL! ++++
++++ if you agree copy these 3 sentences in your own sig ++++
++++ more info: http://www.xs4all.nl/~tank/spg-l/sigaction.htm ++++

=+=+=+=+=+=+=+=+=+=+=+=+=+=+=+=+=+=+=+=+=+=+=+=+=+=

-------------- next part --------------
An HTML attachment was scrubbed...
URL: <http://www.tuxtown.net/pipermail/d66/attachments/20001121/298831a4/attachment.html>