[Octrooi op biotech?]

Wed Jun 7 02:05:41 CEST 2000

Van octrooirecht weet ik niet zoveel af. Van biotechnologie en genetica des te
meer. Ik sta niet a priori afwijzend tegenover octrooien op 'biotechnologische
creaties', maar zie in de discussie wel een paar rare argumenten en fouten.
Allereerst wordt het wel/niet tegen biotechnologie zijn verward met het wel/niet
verstrekken van octrooien. Wij zijn, als D66, voor biotechnologisch onderzoek.
Prima. Maar da's heel wat anders dan voor het verstrekken van octrooien op
'biotechnologische creaties' zijn.
Ten tweede. Ik schrijf met opzet 'biotechnologische creaties', want afhankelijk
van wat er nu precies bedoeld wordt, is er toch wel wat meer aan de hand dan het
verstrekken van een octrooi op een antibioticum, gistsoort of een kippenras. Als
ik de mailtjes over dit onderwerp doorlees zie ik dat gesteld wordt dat er geen
verschil zou zijn met het via klassieke genetica/fokprogramma's verkregen
'product' en de octrooirechten daarop. Er worden vergelijkingen gemaakt met o.a.
het kwekersrecht en er wordt op gewezen dat het iedereen vrij staat om b.v.
muizen zonder een veranderd gen te kweken.

Deze vergelijkingen gaan mank. En wel hierom. Ze gaan er, zonder uitzondering,
van uit dat er geen onderscheid wordt gemaakt tussen de soort (het dier, het
individu) en het gen. Maar daar zit 'm volgens mij nou net de crux van het
octrooieren van 'biotechnologische creaties'. Er wordt geen octrooi gelegd op
een ras, soort of dier, maar op een individueel gen (verstopt in een organisme).
Bert Bakker vraagt naar het verschil met 3 producten. Da's heel simpel. Een
antibioticum is een levenloze stof die chemisch zeer exact te beschrijven valt
en een gistsoort (waarschijnlijk wordt een giststam bedoeld) en een kippenras
zijn (onder)soorten/rassen/stammen waarop het octrooi wordt verleend vanwege een
specifieke eigenschap van dat product. De gist wordt geoctrooieerd omdat 'ie een
bepaald kunstje (b.v suiker in alcohol omzetten) goed kan. Maar er zijn meer
giststammen die dat kunnen. Een kip wordt geoctrooieerd omdat 'ie bijvoorbeeld
veel eieren legt. Maar er zijn meer kippen die eieren leggen. Minder efficient
misschien, maar er zijn alternatieven voorhanden.
Bij het verlenen van een octrooi op een gen zal dat waarschijnlijk neerkomen op
de specifieke volgorde van baseparen in dat gen. En dan wordt het opeens heel
eng. Allereerst legt iemand dus beslag op iets waar geen alternatief voor is.
Dus hier wordt niet het product, maar de enige bron die er is beschermd (niet
het antibioticum, en daar zijn er meer van, maar die genen die ervoor zorgen dat
antibiotica worden gemaakt). Ten tweede wordt er beslag gelegd op iets dat niet
specifiek bij 1 organisme hoeft voor te komen. Diverse genen komen in bijna
ongewijzigde vorm in meerdere organismen voor. Ten derde wordt er gedaan alsof
dat ene specifieke gen niet in de natuur voor zou komen. Het is niet mogelijk om
een bepaald stukje DNA zo te marken dat het herkenbaar is als artificieel. Dat
kan eigenlijk alleen voor zogeheten markergenen en daar heb je niets aan want
die wil je niet. Als ik dat gen toch in de natuur zou vinden, dan zou ik er
niets mee mogen doen. (In de vergelijking met muziek [zie hieronder]: je kan aan
elk liedje een apart herkenningsdeuntje toevoegen, als je dat liedje nu zonder
deuntje hoort -want het gaat tenslotte om het liedje- is dat dan geoctrooieerd
of niet?)
Ten vierde. Als de octrooihouder niemand het recht geeft om 'zijn' gen te
gebruiken, maar er zelf ook niets mee doet dan zet dat de wetenschap ook op
enorme achterstand. Er kan geen onderzoek worden verricht (denk aan
'ziektegenen', 'medicijngenen') en als het gebruiksrecht o.i.d. wel wordt
verleend dan zal er ongetwijfeld zo geschokt moeten worden dat geen enkele
onderzoeksgroep dat zal kunnen betalen. Zeg maar dag tegen fundamenteel
onderzoek, of de overheid moet meer gaan betalen en dat zie ik nu ook zo 1,2,3
niet gebeuren.
Ten vijfde (en dit wordt ook een probleem voor de octrooi aanvrager) hoe
specifiek moet er beschreven worden? Er zijn 4 basen, die per set van 3 coderen
voor een aminozuur. 4x4x4 is 64 mogelijkheden voor (bij de mens) 20 aminozuren.
Maar de codering is min of meer universeel! Toch betekent dit grofweg dat er
zo'n 3 codes per aminozuur zijn. Een beetje gen dat voor wat nuttigs codeert is
toch al gauw enkele honderden baseparen lang. Zeg 300 bp (en da's een kleintje).
Da's 100 aminozuren. Dat betekent dat er zo'n 3 tot de 100ste verschillende
combinaties zijn voor een gen. Hoe ga je dat vastleggen? Je moet dan toch weer
terug naar het product, maar daar heb je als biotechnoloog nogal weinig aan
(want dat kan met bestaande wetgeving ook al).

Om een vergelijking te maken die misschien beter te begrijpen valt (maar
absoluut mank gaat): Er zijn vele programma's die kunnen tekstverwerken. Ze
gebruiken daar allemaal een bepaalde methode voor. Het programma als geheel, de
instructies, zorgen ervoor dat tekst verwerkt wordt. Op het programma kan
octrooi (of patent of hoe het ook heet) worden aangevraagd. Stel nu dat er een
bepaalde set instructies is, waar je eigenlijk niet aan ontkomt. Neem een IF
THEN opdracht. Wat nu als de eerste programma ontwerper had gezegd: Ik wil een
octrooi op het IF THEN principe? Iedereen had hem/haar waarschijnlijk
uitgelachen.
Of om nog een andere vergelijking te trekken: niet de (klinkende) muziek of de
transcriptie daarvan, maar de muzieknotatie zelf wordt geoctrooieerd.

KORTOM, ik zie geen problemen met het verlenen van octrooien op (levende)
producten, maar heb wel enorme bezwaren tegen het verlenen van octrooien op
genen. En dat dan nog los van de technische beren die ik op de weg zie. In
tegenstelling tot Bert Bakker zie ik dus wel degelijk principiele verschillen
met octrooien op producten. Ik heb geen angst voor de biotechnologie,
integendeel. Maar ik ben wel bang voor een wereld waarin bedrijven het
alleenrecht op de basis van het leven kunnen claimen.

Met vriendelijke groet,
Arjan Stoffels

----- Oorspronkelijk bericht -----
Van: Bert Bakker <bbakker at USA.NET>
Aan: <D66 at NIC.SURFNET.NL>
Verzonden: zaterdag 3 juni 2000 23:43
Onderwerp: Re: [D66] [Octrooi op biotech?]

> Ik ben weliswaar geen woordvoerder op dit terrein, maar de argumenten lijken
> me niet zo lastig.
> Als je niet a priori tegen biotechnologisch onderzoek bent (en dat zijn wij
> niet - binnen alle grenzen van zorgvuldigheid, ethische toetsing en wat dies
> meer zij), dan geldt voor biotechnologie evenzeer als voor alle andere
> wetenschappen: onderzoek is duur, en er is dus niemand die er in investeert
> als er niet mee te verdienen is.
> Kan iemand mij vertellen wat het verschil is met een nieuw antibioticum? Of
> een nieuwe gistsoort? Of een door een fokprogramma verkregen nieuw kippenras?
> Op al deze zaken wordt patent verleend.
> De methode verschilt wellicht, het principe niet.
> Voor biotechnologie geldt hetzelfde als voor alle andere wetenschap: geen
> overdreven vooruitgangsgeloof, maar ook geen overdreven en onredelijke angst.
> Groeten,
> Bert Bakker.
>
> ____________________________________________________________________
> Get free email and a permanent address at http://www.netaddress.com/?N=1
>
> **********
> Dit bericht is verzonden via de informele D66 discussielijst
(D66 at nic.surfnet.nl).
> Aanmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld
alleen: SUBSCRIBE D66
> Afmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld
alleen: SIGNOFF D66
> Het on-line archief is te vinden op:
http://listserv.surfnet.nl/archives/d66.html
> **********
>
-------------- next part --------------
An HTML attachment was scrubbed...
URL: <http://www.tuxtown.net/pipermail/d66/attachments/20000607/0f7605d4/attachment.html>