Artikel uit dagblad Trouw - VERDIEPING/ De vorst treedt in

[H. van Meeteren]

REPLY TO: D66 at nic.surfnet.nl

Beste D66 ,

Via de website van Trouw (http://www.trouw.nl) heeft H. van Meeteren je het onderstaande artikel toegestuurd. Dit verhaal is op de Trouw-site te lezen via http://www.trouw.nl/345025770.html :
================================================================

VERDIEPING/ De vorst treedt in





D66-fractievoorzitter Thom de Graaf veroorzaakte tumult door zijn pijlen te richten op de vermeende macht van het koningschap in Nederland. De Graaf concentreert zich ten onrechte op de staatsrechtelijke positie van de koning, zegt Willem Breedveld; het probleem is het groeiende ongemak en ongeloof in de omgang met de monarch, ook bij politici.

Monarchie, door Willem Breedveld

In vergelijking met de storm die hij ontketende is het een detail. Door het oog van de camera zagen we hoe Thom de Graaf verslaggever Frits Wester van RTL-4 op vrijdagavond ontving, zoals een koning zijn lakei. De fractievoorzitter van D66 gezeten in een barokke kamer aan het Binnenhof, een kamer die in een paleis niet zou hebben misstaan, met Wester in een wat lager stoeltje nederig aan zijn voeten.

Het is een veelzeggend detail, want Wester werd als door de Franse zonnekoning op pad gestuurd met de boodschap, dat het koningschap van de Oranjes gemoderniseerd moest worden: verwijderd uit de Raad van State, weg uit de regering en monddood gemaakt tijdens de kabinetsformatie.

Hoe en waarom bleef volstrekt onhelder. laat staan dat de voorgestelde ingrepen de belofte inhouden dat het koningschap zich op deze manier beter in de Lage Landen zou kunnen handhaven. Aan iedere andere burger zou gevraagd zijn: wat is eigenlijk het probleem en wat is de oplossing? Zonnekoning De Graaf kon volstaan met de boodschap.

Zoals te verwachten was werd De Graaf met dit verhaal in de daarop volgende dagen op alle fronten onderuit gehaald. Door links, dat zich verbaasd afvroeg waarom De Graaf niet gewoon voor de republiek had gepleit, en door rechts dat het koningschap gedegradeerd zag tot 'slechts' een ornament. Een gemiste kans van jewelste, want laten we wel wezen: met het koningschap is wel degelijk iets aan de hand.

Misschien is het een te groot woord om van een probleem te spreken, maar er is wel degelijk sprake van ongemak en ongeloof. Dat blijkt telkens als de koningin van zich doet spreken. Dat gebeurt de laatste jaren vaker dan in de eerste jaren van haar koningschap, toen er geen vuiltje aan de lucht was en haar alleen maar lofprijzingen ten deel vielen over haar vakbekwaamheid, haar perfectionisme en haar voortreffelijke ambtsuitoefening.

Het rijtje missers is bekend. Zo was daar de theevisite met Kamerleden, dat dankzij een reconstructie in de Volkskrant ontmaskerd kon worden als een donderpreek over de onveiligheid in Nederland. De zoons van Beatrix gingen uit in Brussel, omdat het in Amsterdam niet pluis meer was. Kortom, werd het niet de hoogste tijd voor de Kamer om de bezwaren tegen het gebruik van peperspray in te slikken? En op haar beurt was de koningin te gast op een ontvangst van het genootschap van hoofdredacteuren, waar zij van zich af beet met de inmiddels legendarisch geworden woorden: de leugen regeert het land. Overigens geheel in het midden latend of ze daarmee de (hele?) pers bedoelde, of het optreden van de gemiddelde Haagse politicus, die tegenwoordig moeiteloos zijn weg naar de kolommen weet te vinden.

Die laatste veronderstelling wint aan reliëf als we zien hoe het ongemak over het Oranjehuis vooral de anonieme discussie van de wandelgangen lijkt te beheersen. Het schijnt dat de koningin heeft aangedrongen op overplaatsing van een ambassadeur, zoals de koningin ook al de hand schijnt te hebben gehad in de oprichting van een ambassade in Aman. En alweer naar het schijnt, heeft de koningin de benoeming van kroonprins Willem-Alexander in het omstreden Olympisch Comité erdoor gedramd, en de premier voor het blok gezet met een skivakantie in Oostenrijk. En in de roddelbladen heet het steevast dat de koningin een op handen zijnde verloving met Emelie heeft gedwarsboomd.

Het is het soort ongemak waar best een boom over op te zetten valt, al is dat lastig omdat de koningin zich niet rechtstreeks in zo'n discussie kan of mag mengen. Je zou je echter kunnen voorstellen dat premier Kok wat minder krampachtig met dit soort zaken omgaat. Want waarom via je voorlichtingsdienst eerst ontkennen dat er van een vriendschap met Maxima sprake is en nog geen 24 uur later toegeven dat het wel degelijk om een 'echte' vriendschap gaat? Zo problematisch zijn dit soort zaken ook weer niet. Het komt in de beste families voor.

Maar tot mijn verbazing bedoelde Thom de Graaf dit allemaal niet. In plaats daarvan richtte hij zijn pijlen op de veronderstelde macht van de koningin. Als boodschap vertolkte hij de conclusies die de journalist Harry van Wijnen een week eerder in zijn boek over de macht van de kroon had getrokken, namelijk dat de koningin haar zetel in de Raad van State moet prijsgeven, dat zij geen deel meer mag uitmaken van de regering en in de kabinetsformatie geen rol meer mag spelen.

Dat klinkt geweldig gewichtig, dat is het probleem niet. Voor zover ik weet bezoekt de koningin de Raad van State zelden of ooit. Het is natuurlijk wel raar dat zij als hoofd van de regering adviezen krijgt van de Raad van State, die op haar naam gesteld zijn, zodat de koningin als het ware zichzelf adviseert. Maar met deze anomalie valt te leven. En om haar uit de regering te zetten is ook zo wat. Wetten dragen haar handtekening. De ministers zijn echter verantwoordelijk. Bovendien heeft ze geen deel aan het proces van wetgeving. Die handtekening moet daarom gezien worden als een toets. Er is iemand die er nog even naar kijkt. Wat is daar eigenlijk op tegen? Bij mijn weten zijn daar nooit problemen over geweest.

Die problemen lijken zich wel voor te doen bij kabinetsformaties. Soms komt er dan een (in)formateur als een duveltje uit een doosje. Maar moeten we dat de koningin kwalijk nemen? Probleem is hier dat de fractievoorzitters hun kaarten in het formatiespel zo lang mogelijk tegen de borst willen houden. Ze hebben behoefte aan spelletjes, zodat de koningin zich soms gedwongen ziet patstellingen te doorbreken. Maar zelfs dan blijft ze altijd binnen de omheining van de adviezen.

Zelfs toen in 1994 plotseling Kok tevoorschijn kwam, bleek de koningin zich keurig aan de adviezen te hebben gehouden. In een recent boek over Kok onthult de premier dat hij zich op die befaamde dag zelf had aangemeld. Iemand moest het initiatief nemen en laat hij nou toevallig de enige zijn die zijn nek wilde uitsteken. Vandaar dat de koningin hem de opdracht gaf. Pikant detail: ook Lubbers had haar dit advies gegeven.

Maar nog afgezien daarvan: zouden dit soort patstellingen zich niet meer voordoen als de rol van de koningin in de formatie wordt teruggedrongen? Ik geloof er niets van. Het probleem verplaatst zich dan gewoon naar de achterkamertjes van de Haagse politiek, waarmee het spel nog ondoorzichtiger wordt dan het nu al is. Hoe men ook tegen de rol van de koningin tijdens de formatie aankijkt: het is haar taak de constitutionele spelregels te bewaken. In een nieuwe opzet zal iemand anders die rol moeten overnemen en dat kan alleen maar met goed fatsoen door een president aan te stellen als staatshoofd. Dat is de consequentie van het betoog van De Graaf.

De crux is dat de monarchie het van een flintertje geloof moet hebben. Curieus genoeg werd dat alleen onder woorden gebracht door de vice-voorzitter van de Raad van State, de PvdA-er Herman Tjeenk Willink. Die verklaarde voor de NOS-camera's dat de koningin de ruimte moet hebben om haar rol als symbool van eenheid van de natie te kunnen vervullen. Die rol staat op dit moment onder druk omdat de macht zich verplaatst naar Brussel en er binnenslands nieuwe bevolkingsgroepen opkomen voor wie het koningshuis geen deel is van hun geschiedenis is.

Niemand, ook politici niet, weet goed raad met de plaats en de positie van het erfelijk koningschap in deze moderne tijd. Het ongeloof over dit instituut is voelbaar in de reactie van het VVD-Kamerlid Te Velthuis, die De Graaf het verwijt maakt geen warme gevoelens te koesteren jegens het Oranjehuis. Dat zegt hij op een toon waar de vrieskou voor de monarchie en voor Oranje vanaf straalt. De reactie van CDA-er De Hoop Scheffer getuigde evenmin van warmte. De koningin werkt hard, dus waar praten we over, zei de fractieleider van het CDA. Steunpilaren van de monarchie? Kom nou.

Het ware probleem is niet de macht, maar het ongemak. Dat ongemak doet zich stellig voor bij de huidige koningin. Maar ik kan me niet aan de indruk onttrekken dat dit vooral een probleem is van haar dienaren, de politiek verantwoordelijken. Het probleem is niet dat de koningin opvattingen heeft over het gebruik van peperspray of de veiligheid op straat. Het is zelfs geen probleem dat ze haar zoon in het Olympisch Comité benoemd wenst te zien. Probleem is hoe haar dienaren daarmee omgaan.

Als telkens weer blijkt dat in de wandelgangen geruchten de ronde doen dat deze of gene minister zich door haar heeft laten ompraten, dan wel door haar onder druk is gezet, ja dan heb je een probleem. Maar wie moet je dat in de schoenen schuiven? Of sterker nog, moet je dan met De Graaf zeggen: omdat die geruchten zich telkens voordoen moet de positie van de koningin maar herzien worden? Ik vind dat kras. Laat hij eerst de geruchten maar eens ontzenuwen, in alle openheid. Dan weten we tenminste uit welke hoek de wind waait.

In het debat over de toekomst van het koningschap zou de nadruk niet moeten liggen op een veronderstelde machtspositie van de koningin, maar op een minder krampachtige omgang met de Oranjes.

  Lees verder:

VVD-er:Beperk de rol van Beatrix (11 april 2000)

  Lees verder:

Storm over positie van staatshoofd (10 april 2000)

  Lees verder:

VERDIEPING/ Hypocrisie viert hoogtij in Oranje-debat (10 april 2000)

  Lees verder:

D66 wil macht van staatshoofd beperken (8 april 2000)



11 april 2000, copyright dagblad Trouw

internetredactie at trouw.nl

================================================================

Verzonden door: H. van Meeteren - mailto:heinwvm at palm.a2000.nl

**********
Dit bericht is verzonden via de informele D66 discussielijst (D66 at nic.surfnet.nl).
Aanmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SUBSCRIBE D66
Afmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SIGNOFF D66
Het on-line archief is te vinden op: http://listserv.surfnet.nl/archives/d66.html
**********