Lekker theoretisch leuteren

[Chido Houbraken]

Lijstleden,

LET OP: dit is een vrij lange reactie.

Onderstaand mijn reactie op de bijdragen van Lodder en Stolp:

*****************************
Pieter Lodder schreef:

(>> Chido Houbraken
> Pieter Lodder
  Chido Houbraken)

>>Max Kok schreef:
>>>Vanuit je theorie leidt je een hypothese af die je toetst middels een
experiment. Theorie¬n
>>>waaruit geen toetsbare hypotheses kunnen worden afgeleid (Yomanda en
consorten) >>>worden niet beschouwd als >>>geldige kennis.

>> Als de theorie luidt: 'mensen met een zwarte huidskleur zijn over het
>> algemeen minder intelligent dan mensen met een witte  huidskleur', dan
>>kun je daar de volgende hypothese uit halen: Nederlanders met een Surinaamse
>> achtergrond hebben, vergeleken met 'autochtone' Nederlanders, een laag IQ.
>> Prima te toetsen, ook. Laat 400 van de 400.000 (een representatieve
>> steekproef) Surinaamse Nederlanders een IQ-test (het experiment) doen en
>> bekijk de uitslag. Stel dat het gemiddelde onder de 100 ligt,
>> dan is de hypothese toetsbaar waar gebleken. Maar betekent dit nu ook
>> dat *alle* zwarte mensen gemiddeld minder intelligent zijn dan witte
>>mensen? Is dit dus, zoals jij zegt, geldige kennis? Nog los van het feit
dat er
>>genoeg discussie mogelijk is over het gebruik van een IQ-test.

>Je voorbeeld rammelt aan alle kantenen.

Natuurlijk rammelt het aan alle kanten. Dat is ook precies de bedoeling. Het
gaat me erom dat de implicatie van de stelling van Max Kok (Alleen theorie¼n
waaruit toetsbare hypothesen af te leiden zijn, kunnen beschouwd worden als
geldige kennis) wat nauw is en niet geheel bruikbaar buiten de
beta-wetenschappen..

>Ten eerste het experiment: lang niet iedereen in de "wetenschap" vindt de
>IQ-test werkelijk betrouwbaar. In ieder geval is het zo dat wanneer je de
>algemene intelligentie van iemand wil testen, je verschillende testen moet
>doen, op verschillende tijden. Dus als experiment een 400 tal mensen een
>IQ-test te laten doen, voldoet niet voor het toesten van de hypthese.

Zoals Arjan Stoffels al zei:
**Grappig, dat je juist dat constateert, maar volstrekt voorbijgaat aan het
feit dat Chido het geloof in de wetenschap, of beter de wetenschappelijke
methode (de wetenschapscyclus), aanpakt.**
Het gaat me niet om het (onuitgewerkte) voorbeeld, maar om de gevolgen van
de stelling dat theorieen alleen als geldige kennis worden beschouwd als er
toetsbare hypotheses uit voort kunnen komen. Verder wordt een IQ-test, dacht
ik, over het algemeen wel aanvaardt voor het meten van (analytische en
algemene) intelligentie sec. En ik ga er vanuit dat een a-selecte steekproef
van 1 promille op een onderzoeksgroep van deze afmeting voldoende is (laat
het 2,3 of 4 promille zijn; soit). Het doet verder niet af aan de reden
waarom ik dit voorbeeld gebruik.

>Ten tweede de hypothese. In de theorie staat een belangrijke
>randvoorwaarde, nl dat "over het algemeen" iets is, die in de hypothese niet
terug komt.

Tiebvoudje. Voeg in de hypothese de zinssnede 'over het algemeen' in en het
blijkt voor deze discussie geen noemenswaardige verandering op te leveren.

>Dan over de conclusie die jij trekt wanneer je uitgaat van het feit dat 400
>van 400.000 voldoende is voor een steekproef, het experiment betrouwbaar
>is, en de uitslag is dat het gemiddelde van de getesten onder de 100 ligt. De
>theorie luidde dat "over het algemeen" allochtonen een lager IQ hebben dan
>autochtonen. Je conclusie dat dus blijkbaar "alle allochtonen/alle
>surinamers" een lager IQ hebben, klopt niet daar de theorie geen absolute
>uitspraak is maar een relatieve.

Ok, als we dan toch op het voorbeeld zelf ingaan:
De theorie stelt (met opzet) dat 'mensen met een zwarte huidskleur over het
algemeen minder intelligent zijn dan mensen met een witte  huidskleur'. Ik
heb het in de theorie niet over allochtonen / autochtonen; het is bedoeld als
universele theorie. Veel zwarte mensen in Afrika schijnen daar niet
allochtoon te zijn en veel witte mensen in Australie wel.
Waar het me meer om gaat is of het doen 'aantonen' van de hypothese als
gevolg heeft of de theorie dus geldig is, of dat dat alleen geldt voor de
situatie waarvoor de hypothese is opgesteld.
Verder zou de uitkomst van mijn *hypothese* zijn dat de de intelligentie
GEMIDDELD lager is. Ik denk dat je hier, gezien het doel van de discussie,
het er op mag houden dat 'over het algemeen' en 'gemiddeld' als gelijk aan
elkaar mag worden beschouwd.

Punten als de geldigheid van een IQ-test e.d. gaan in op het probleem van de
aannames die je doet bij een theorie/hypothese. Die discussie wil ik ook wel
aangaan (kan een bijzonder beeld opleveren van de wetenschappelijkheid van de
aannames in de beta-wetenschap), maar niet in dit verband.

>> Daar komt nog het volgende bij: hoe zet je een experiment op
>> om aan te tonen dat het Romeins Rijk gevallen is door externe invloeden
>>(of door interne factoren)? In welk laboratorium wil je dat doen? Wat is in
>> zo'n geval een toetsbare hypothese, m.a.w. hoe definieer je toetsbaar?
>>Het is de betere historici van deze wereld niet gelukt het op deze
>>beta-wetenschappelijke manier aan te tonen. Betekent dat het daarom geen
geldige
>> kennis is (de laatste theorie zegt dat het - uiteraard - een combinatie
van factoren is)?

>Geschiedenis is geen wetenschap, hoe graag ze het zouden willen.

Eh, geen *beta-wetenschap* , nee. Historici willen beslist niet (allemaal)
op beta's lijken, trust me on that one. Betrekkelijk arrogante houding,
mijnheer Lodder! ;-)
Ik begrijp het wel, al die gamma-wetenschappers brengen U een beetje van de
wijs. Maar die zijn op dit punt niet over een kam te scheren met historici.
Nog steeds doet dit niets af aan mijn idee dat het wat beperkt is om te
stellen dat alleen theorieen met een toetsbare hypothese dus geldige kennis
opleveren. Dit hangt natuurlijk ook af van de ruimte die je laat voor de term
'toetsbaar' .

>Het is geen wetenschap juist vanwege het feit dat er niets te testen valt.

Zoiets heet een beschrijvende wetenschap. Grappig dat je stelling de
para-psychologie wel tot een wetenschap maakt en geschiedenis niet.

>De wijze van interpretatie van het verleden zegt dan ook meer over het
heden, dan over
>het verleden.

De wijze les die hier voor gamma- maar ook voor beta-wetenschappers uit te
trekken valt, is dat gegevens uit het verleden (hoe dicht bij ook) die
gebruikt worden voor het opstellen van een model/theorie, meer zeggen over
het heden, dan over de toekomst die het meent te 'berekenen'.
Alhoewel wat ongenuanceerd, geeft je laatste conclusie kernachtig de basis
van deze vorm van geschiedwetenschap weer:
Het enige wat er van de geschiedenis te leren valt, is dat er niets van te
leren valt (mooie paradox, niet?).
Wat ik bedoel te zeggen is dat deze geschiedwetenschap er vanuit gaat dat
iedere gebeurtenis uniek is, omdat het door tijd en plaats bepaald is. Er
kunnen geen algemene of universele regels uit getrokken worden. Het gebruik
van geschiedkundige feiten en conclusies voor persoonlijke motivatie of voor
rethoriek is mogelijk, maar beslist niet geschikt als basis voor modellen of
theorieen om de maatschappij in te richten. Daar komt bij dat er binnen de
geschiedenis vaak geen mono-causale verbanden bestaan, waaruit conclusies te
trekken vallen. De verbanden zijn hoogstens correlatief. Er bestaat op dit
gebied een interessante briefwisseling tussen Leopold von Ranke (grondlegger
van de 'moderne' geschiedwetenschap) en Sigmund Freud (ze waren tijdgenoten),
waarbij de eerste de laatste erop wil wijzen dat gedrag van mensen nooit
geheel aan 1 oorzaak te wijten is. Dus niet de relatie met de moeder als *de*
oorzaak duiden. Ook in de 'persoonlijk geschiedenis' bestaan geen echte
mono-causale verbanden, volgens Von Ranke. Maar dit terzijde.
Een voorbeeld:
Over de Russische Revolutie (A) wordt vaak gezegd dat het dezelfde
ontwikkeling heeft als de Franse Revolutie (B), namelijk het ontstaan van
dezelfde sociaal-maatschappelijke situatie (C). Echter, de revolutionairen
van A waren sterk beinvloed door de kennis die men toen over B had (zoals
heel Europa daar door beinvloed is), waardoor A zowel door B als C beinvloed
is. Dit maakt A tot een fundamenteel andere ontwikkeling dan B en levert geen
algemene theorie op over revoluties; niet eens over revoluties in Europa in
het laatste kwart van dit millennium.
Voor de beta's onder ons:

Franse Revolutie:
C --> B

Russische Revolutie:
C --> A <-- B

Tot slot: het feit dat veel beta-wetenschappers geschiedenis niet als
wetenschap beschouwen, komt voornamelijk door het feit dat de
geschiedwetenschap geen *progressieve* ontwikkeling kent, zeg maar het
ontbreken van een vooruitgangsgedachte. En dat terwijl wetenschap primair
inhoudt het verkrijgen van kennis ('zuivere wetenschap' noemen we dat). Dat
wetenschap 'vooruitgang' moet inhouden is een idee dat voortkomt uit de
*toegepaste* wetenschap, de techneuten/ingenieurs, dus. Dat past ook helemaal
in hun maatschappelijke taak. Maar het maakt ze niet de *enige* wetenschappers.

(Ok, vooruit. Je kunt toch iets van de geschiedwetenschap leren: iedere
ontwikkeling kan alleen in zijn context (tijd en plaats) begrepen worden en
ook alleen in die context plaatsvinden. Dit is overigens niets anders dan het
positief formuleren van wat ik hierboven gesteld heb.)
********************************

********************************
Emiel Stolp schreef:

(> Emiel Stolp
  Chido Houbraken)

>De aardigheid is nu dat het westerse wetenschapsmodel juist door
>zijn strenge inperking universele kennis oplevert. De wetten van
>Newton doen het overal op aarde en zelfs ver daarbuiten. In
>India vallen de stenen echt niet om hoog terwijl ze daar toch
>een heel andere kultuur hebben dan hier.
>Door experimenten en wiskundige formuleringen te gebruiken zijn
>de natuurwetenschappen in staat om onderscheid te maken tussen
>geloof en vooroordelen in het hoofd van de waarnemer, en de
>werkelijkheid daarbuiten.

Hm. Een van de belangrijkste beperkingen van de natuurwetenschappen is dat er
altijd ergens aannames moeten worden gedaan. Menig wetenschappelijke carriere
is door toedoen van andere wetenschappers gesneuveld omdat er getornd werd
aan zo'n aanname. Leuke theorie, dat onderscheid tussen 'het hoofd v/d
waarnemer' en de 'werkelijkheid', maar de praktijk blijkt wel eens anders...

>Daarom is er in de natuurwetenschappen
>ook vooruitgang. We weten nu echt meer dan vroeger en de
>produkten die we met die kennis maken hebben een betere
>prijs/prestatie verhouding dan de producten uit vroeger tijden.
>Dit in tegenstelling tot andere disciplines. De toneelstukken
>van hedendaagse schrijvers zijn niet beter dan die van de oude
>grieken. Moderne muziek is niet beter dan de klassieke. Onze
>wetgeving is niet beter dan die van de romeinen.

Grote denkfout. Betere prijs/prestatie verhouding heeft puur met *technische*
vooruitgang te maken, waarbij er vanuit gegaan wordt dat dat 'goed is voor de
mensen'. Typische ingenieuren-denktrant. Hieruit volgt dat er ook vooruitgang
is bij toneelstukken, muziek en wetgeving. De 'techniek' van het
toneelschrijven en toneelspel heeft sinds de Grieken een grote ontwikkeling
doorgemaakt. De maatschappelijke impact is alleen niet zo groot. Moderne en
klassieke muziek is niet goed met elkaar vergelijkbaar. Echter, binnen de
klassieke muziek worden de composities van Mahler en Wagner als technische
hoogtepunten gezien. Binnen het (westerse) tonale kader zijn alle technieken
dan wel uitgeprobeerd en/of geperfectioneerd. Daarna(ast) krijg je de
a-tonale muziek. Of het 'goed' of 'beter' is dan een kwestie van smaak, maar
technisch is er wel degelijk vooruitgang. Wetgeving heeft een enorme
ontwikkeling doorgemaakt, met een enorme maatschappelijke impact. Onze
wetgeving is voor ons beter, alleen al omdat het is toegesneden op onze tijd.
Vooruitgang in de mehoden en technieken van wetgeving (of rechtspraak) is
makkelijk aan te tonen.

>In de andere vakgebieden houdt men zich voornamelijk bezig met
>het zo mooi mogelijk opschrijven van de op dat moment in de mode
>zijnde opvattingen. In de alfa vakken zijn alle resultaten dan
>ook tijd- en cultuur gebonden.

Leuk dat je jezelf nu tegenspreekt: doordat er 'vooruitgang' in de
natuurwetenschappen bestaat, is ieder resultaat per definitie tijdgebonden.
Als ik even zoek, lukt het me ook wel om een voorbeeld van
cultuurgebondenheid te vinden. Zeker als het gaat om de interpretatie van
gegevens (dan blijken er ineens meerdere mogelijk, zonder dat er 1 als de
enige juiste is aan te wijzen).

>Daar is niets mis mee, kunst en
>literatuur zijn ook tijd en cultuur gebonden en toch waardevol.
>Ze hebben alleen niet zoveel met wetenschap te maken.

Niet direct met *beta-wetenschap*, nee.

>Het westerse natuurwetenschappelijke model houdt zich bezig met
>ware uitspraken over het kenbare deel van de werkelijkheid. Het
>is daar buitengewoon suksesvol in en iedereen die een praktisch
>doel wil bereiken gebruikt dan ook de resultaten uit dit
>vakgebied.

Twee dingen:
Ten eerste hebben we het dan vaak over een beperkt praktisch doel of het
praktisch doel op korte termijn. Ten tweede heeft het doen van ware
uitspraken ('waar' volgens de regels van de (toegepaste) natuurwetenschappen)
over kenbare deel van de werkelijkheid vaak als gevolg dat het kenbare deel
vergroot wordt, waardoor eerdere ware uitspraken ineens niet meer zo waar
blijken te zijn. Allemaal erg betrekkelijk.

>De zogenaamde "andere 'wetenschapssystemen' elders in de wereld"
>, richten zich vaak op niet kenbare zaken ( goden, geesten,
>engelen, andere werelden etc), of ze bekommeren zich absoluut
>niet om het waarheidsgehalte van uitspraken. Dat heeft heel veel
>voordelen: iedereen kan meepraten, je hoeft geen moeilijke
>wiskunde te doen, vooroordelen, fantasien en wensdromen zijn
>goed bruikbaar, etc.

Blijkbaar vallen filosofische (of metafysische) oefeningen niet onder
wetenschap over kenbare zaken. Weer zo'n voorbeeld van de toegepaste
natuurwetenschap verheffen tot *de* wetenschap. (Trouwens, een beetje
(zen)boeddhistische filosofische discussie is niet voor iedereen om zomaar
over mee te praten...)

>Om het op de broeikas diskussie toe te passen: Als je vindt dat
>de mens de natuur niet mag verstoren en de eindige grondstoffen
>op aarde niet mag opmaken dan is gas boren in de waddenzee
>helemaal fout. De vraag of boren het wad schaadt is dan niet
>niet meer belangrijk. De sommetjes van Fluks over het
>broeikaseffect hoef je ook niet meer na te rekenen. Met een
>stevig principieel uitgangspunt hoef je niet meer te na te
>denken over wat er werkelijk aan de hand is.
>Als het over de feiten gaat kan je gedwongen worden je mening te
>herzien. Als het over principes gaat heeft iedereen altijd
>onwrikbaar gelijk.

Stel je bent D66-politicus en je wil je standpunt over maatregelen m.b.t.
'broeikaseffect-vermindering' op wetenschappelijke basis schoeien. Je volgt
deze lijst en dan wordt je geconfronteerd met William Oosterwijk en Marc
Fluks. Beiden zijn het goed onderbouwd, op voor jou nauwelijks te staven
argumenten, fundamenteel met elkaar oneens. *De* wetenschap is niet eens in
staat om *de* 'waarheid' eensgezind uit te dragen. Dan is het toch geen gekke
houding om dan maar bepaalde principiele uitgangspunten als referentiekader
te nemen? In het geval van de D66-politicus dus Duurzaamheid en Individuele
Verantwoordelijkheid.

>Vandaar dat men in de politiek het liefste over principes praat.

Vandaar dat men in de politiek wel over principes *moet* praten.

Met vriendelijke groet,

Chido Houbraken
C.Houbraken at Hilversum.nl

Dit bericht wordt door de opsteller beschouwd als persoonlijke
correspondentie en dient als zodanig behandeld te worden.