(fwd) Van gelul kunnen we niet eten

[Erik van den Muijzenberg]

Voor steeds meer Amsterdammers wordt de Algemene Bijstandswet het
eindstation. Terwijl de werkloosheid landelijk nog steeds daalt en ook
in Amsterdam met drie procent is afgenomen, neemt het aantal langdurig
werklozen in Amsterdam steeds verder toe. (Het Parool van 28 juli)
Door falend overheidsbeleid is in Amsterdam een onderklasse ontstaan.



        V a n   g e l u l   k u n n e n   w e   n i e t   e t e n

                        door Erik van den Muijzenberg



De Algemene Bijstandswet dateert uit de jaren zestig en werd ingevoerd
om korte perioden van werkloosheid te overbruggen. De wet is sindsdien
ingrijpend herzien en heet per 1 januari 1996 nieuwe Algemene Bij-
standswet (nABW).
Nog meer dan onder de ABW al het geval was wordt onder de nABW de ge-
meente geacht rekening te houden met individuele omstandigheden van
werklozen. En nog meer dan voorheen kwam in de nABW het accent te lig-
gen op begeleiding richting arbeidsmarkt.

De gemeentelijke sociale diensten in ons land hadden grote moeite met
deze omschakeling. Met uitzondering van de Amsterdamse GSD. Toenmalig
directeur Hans Denijs verklaarde in het tijdschrift Binnenlands Bestuur
van 24 mei 1996: 'Wij hebben geen achterstanden. Wij kunnen de nieuwe
bijstandswet aan.' In het personeelsblad van zijn eigen dienst werd de
directeur prompt vergeleken met een jokkend schooljongetje.

Enkele maanden later bleek hoe de directeur had gedacht de problemen
aan te kunnen. Gelden die door de Amsterdamse gemeenteraad waren ge-
reserveerd om langdurig werklozen naar de arbeidsmarkt te begeleiden,
waren door Denijs ingezet om de hercontrole op tijd af te krijgen.
Feitelijk schond de GSD-directeur daarmee het budgetrecht van de Am-
sterdamse raad. De verantwoordelijke wethouder Sociale Zaken, Jaap van
der Aa, wilde deze bizarre praktijk zelfs tot beleid verheffen. Geluk-
kig stak de raad daar een stokje voor.

De noodgreep van Denijs hielp overigens onvoldoende. Ook na het inzet-
ten van de gelden die voor de arbeidsmarkttoeleiding waren bestemd kreeg
Amsterdam de hercontrole niet op tijd af. Zelfs het volledig verwaar-
lozen van nagenoeg alle overige GSD-taken mocht niet baten. Wel was het
resultaat dat de arbeid van de Amsterdamse GSD opnieuw niet werd goed-
gekeurd door de rijksconsulent, zodat Amsterdam opnieuw een miljoenen-
boete boven het hoofd hing.

Daarom verzon wethouder Van der Aa een list. Hij ging praten met de mi-
nister van Sociale Zaken, zijn partijgenoot Ad Melkert, en kwam over-
een dat Amsterdam nog jaren de nABW niet zou uitvoeren en desondanks
geen boetes meer zou krijgen opgelegd. Voorwaarde was slechts dat Am-
sterdam een plan zou indienen waarin zou worden beschreven hoe men het
in de toekomst beter dacht te gaan doen.

Zo is de situatie nog steeds. In een gesprek met mij verklaarde de
huidige wethouder voor Sociale Zaken, Frank Köhler, enkele maanden
geleden onomwonden dat Amsterdam de wet niet uitvoert. Sterker nog:
volgens de wethouder is het nog steeds zo dat de Amsterdamse GSD in
het laatste kwartaal nagenoeg alle werkzaamheden opschort om de her-
controle af te krijgen. Hetgeen ook onder zijn voorganger al het ge-
val was. Het toen geldende motto 'Werk, werk, werk' was slechts een
praatje voor de buitenwereld. In werkelijkheid heeft in Amsterdam de
prioriteit van Sociale Zaken nooit gelegen bij het aan een baan hel-
pen van werklozen, aldus Köhler.

Die werklozen, zo hield ik de raadsleden reeds op 3 oktober 1996 in
de commissie van bijstand voor de Sociale Zaken voor, krijgen op deze
manier last van wat psychologen learned helplessness noemen. Het aan-
geleerde besef dat het er niet toe doet wat je onderneemt omdat je
toch niet kunt ontsnappen aan de onaangename situatie waarin je ver-
keert. Door falend overheidsoptreden veroorzaakte apathie kortom.
Eenmaal ontstaan kun je learned helplessness overigens wel bestrijden,
maar dat is een zeer kostbare geschiedenis. Preventie valt hier in al-
le gevallen te verkiezen.

Amsterdam heeft daar niet voor gekozen. De bestuurderen hielden de
schijn op dat er voor langdurig werklozen van alles werd ondernomen.
In de praktijk gebeurde er voor hen vrijwel niets. De toename van de
werkgelegenheid kwam ten goede aan schoolverlaters en Amsterdammers die
slechts korte tijd werkloos waren. Zelfs de normale uitvoering bij de
GSD bleef te wensen over laten. Een goede voedingsbodem voor learned
helplessness. Het gevolg is dat een grote groep langdurig werklozen
thans als afgeschreven wordt beschouwd.

Een bijkomende gevolg is dat de Amsterdamse GSD weinig benul heeft van
het richting arbeidsmarkt begeleiden van langdurig werklozen. Men heeft
daarmee immers niet veel ervaring kunnen opdoen. Dergelijke begeleiding
is de afgelopen jaren uitbesteed aan allerlei schimmige stichtingen en
bedrijfjes. Er gaan enige miljoenen om in die wereld, nagenoeg zonder
controle, en met enige regelmaat komt de sector dan ook in het nieuws
wegens een al dan niet frauduleus faillissement. De output is veelal
verwaarloosbaar en sowieso slechts een druppel op een gloeiende plaat.

Omdat de expertise bij de GSD ontbreekt ziet de wethouder zich nu zelfs
genoodzaakt externe krachten in te huren voor zijn experiment in de
Bijlmer hoogbouw, waar 800 mensen aan het werk moeten worden geholpen.
Toch telt de Amsterdamse GSD nog steeds zo'n 200 boventalligen, bijna
een zevende deel van het totale personeelsbestand. Deels heeft dit te
maken met de nog altijd voortsukkelende automatisering van de GSD, het
mislukken waarvan door mij een aantal jaren geleden in Het Parool werd
voorspeld. Deels blijkt hier toch ook uit dat het met de productiviteit
van het GSD-personeel pover is gesteld.

Dat heeft veel te maken met een gebrekkige opleiding. Maar het is ook
een cultuurprobleem. Al sinds jaar en dag gaat veel energie van het
GSD-personeel zitten in het tot in het absurde najagen van een door-
gaans niet bestaand gelijk, het vermijden van de schuldvraag bij evi-
dente blunders, of het zo bekrompen mogelijk herstellen van grove uit-
voeringsfouten.

Ik kan daar uit eigen ervaring van meepraten. Vrijwel geen van de be-
slissingen die in mijn dossier door de GSD zijn genomen waren in aan-
vang juridisch correct. Vrijwel steeds was een bezwaarprocedure of aan-
zienlijke druk van de gemeentelijke Ombudsman nodig om een juiste be-
slissing alsnog af te dwingen. En zo'n bezwaarprocedure begon de ge-
meente Amsterdam meestal met de mededeling dat men zich niet zou hou-
den aan de wettelijk voorgeschreven termijn. (Dat moest je overigens
als cliënt eens proberen!)
Een en ander moet de gemeenschap tienduizenden guldens hebben gekost.
Opgelost is er echter niets. Hoewel ik inmiddels meer dan drie jaar
geleden een aanvraag indiende voor een zogeheten trajectplan, moet de
eerste zin daarvan nog altijd op papier worden gezet. Toezeggingen van
de wethouder en de GSD-directie, en een onder het toeziend oog van de
bestuursrechter afgesloten overeenkomst ten spijt.

Op zichzelf is de nABW een zeer humane wet. In aanzienlijke mate wordt
er rekening gehouden met de individuele omstandigheden van de cliënt.
Niet de kosten staan voorop, maar het belang van de cliënt. Op papier.
Maar papier is geduldig. Als de gemeente Amsterdam met goedkeuring van
het ministerie van Sociale Zaken de wet niet uitvoert blijft er van die
humane bedoelingen niets over.

Hans Denijs is tegenwoordig consultant. Enkele jaren geleden echter
sprak hij nog de taal van de sociaal-democraten. Hij werd toen niet moe
zijn oude leermeester Jan Schaefer aan te halen. Deze volkshuisvester
zou ooit hebben gezegd dat je in gelul niet kunt wonen. Het is jammer
dat de Amsterdamse gemeenteraad indertijd Denijs en zijn wethouder niet
heeft durven voorhouden dat de Amsterdamse werklozen van gelul niet
konden eten.
Nu is het voor tienduizenden van hen te laat.


Erik van den Muijzenberg is zelf langdurig werkloos.


------------------------------------------------------------------------
   E.P. van den Muijzenberg / Amsterdam / http://www.ernst.vuurwerk.nl
------------------------------------------------------------------------