[D66] Een Land van Verstilling: Over Nederland en de Tyrannie van de ‘Redelijke’ Mainstream

[René Oudeweg]

Een Land van Verstilling: Over Nederland en de Tyrannie van de 
‘Redelijke’ Mainstream

Nederland houdt van zijn eigen mythen. De mythe van de tolerantie. De 
mythe van het pragmatisme. De mythe van het polderen, dat bijna 
religieuze ritueel waarmee conflicten zogenaamd verdampen in consensus. 
Maar wie beter kijkt, ziet dat deze façade al lang scheuren vertoont. 
Het land dat zichzelf graag portretteert als beschaafd, ruimdenkend en 
harmonieus, is de laatste decennia getransformeerd tot een politieke 
serre: een afgesloten ruimte waarin enkel planten gedijen die binnen de 
juiste ideologische temperatuurzones vallen. Dissidente stemmen — of ze 
nu van links, radicaal-progressief, antikapitalistisch, antiracistisch 
of simpelweg non-conformistisch zijn — worden slechts getolereerd zolang 
ze decoratief zijn, niet zodra ze daadwerkelijk iets ontregelen.

Onder de oppervlakte van de keurige straten en de eindeloze bestuurlijke 
vergadercultuur ligt een diepgewortelde afkeer van frictie. Niet omdat 
conflict gevaarlijk zou zijn, maar omdat ware diversiteit van ideeën 
bedreigend is voor een samenleving die haar eigen gelijk als 
vanzelfsprekend beschouwt. Een afwijkende stem is geen onderdeel van het 
debat; het is een ruisbron die weggefilterd moet worden. De Nederlandse 
ideeënhuishouding is geen marktplaats maar een gated community.

En midden in die omheining heerst het gif van de rechtse mainstream — 
alomtegenwoordig, gepolijst, en vermomd als ‘gezond verstand’. Niet het 
schreeuwerige gif van harde extremen, maar de sluipende variant die zich 
nestelt in talkshowtafels, opiniestukken en beleidsnotities. Het gif dat 
zich presenteert als ‘nuance’, maar in feite de contouren vormt van een 
steeds nauwer wordend kader waarin serieuze alternatieven geen zuurstof 
krijgen. De politieke status quo houdt zichzelf in stand door alles wat 
daarbuiten valt te reduceren tot naïef, radicaal, of simpelweg 
on-Nederlands.

De dissident wordt niet vervolgd — dat zou te zichtbaar, te 
onwelvoeglijk zijn. Nee, de dissident wordt genegeerd, gemarginaliseerd 
of ingelijst als ongemakkelijk incident. De samenleving is niet 
repressief in het klassieke, brute zin; ze is verstikkend in haar 
zachtmoedige zelfgenoegzaamheid. Waar echte democratische vitaliteit 
vraagt om botsing, vragen in Nederland de culturele poortwachters om 
fatsoen. ‘Fatsoen’ betekent in de praktijk: conformisme. ‘Dialoog’ 
betekent: praten binnen vooraf afgebakende grenzen. ‘Vrijheid van 
meningsuiting’ betekent: zolang het maar past in het heersende frame.

Deze dynamiek wordt versterkt door een publieke sfeer die geobsedeerd is 
door beheersbaarheid. Alles moet meetbaar, bestuurbaar, dempend zijn. 
Ideeën die dit denkkader uitdagen worden gezien als risico’s, niet als 
noodzakelijke impulsen. En zo wordt Nederland een land waar afwijking 
niet verboden is, maar wel systematisch uitgefilterd. Waar radicale 
verbeelding niet illegaal is, maar wel onwelkom. Waar het intellectuele 
landschap verschraalt, omdat alleen de ‘redelijke middenstroming’ — een 
ironische benaming voor een politieke richting die steeds verder naar 
rechts is gekanteld — nog toegang krijgt tot het grote podium.

Het resultaat is een samenleving die haar eigen creativiteit ondermijnt. 
Een land dat zichzelf wijsmaakt dat het tolerant is, terwijl het in 
werkelijkheid vooral verdraagzaam is tegenover alles wat op zichzelf 
lijkt. Een land dat dissidentie niet bestrijdt, maar neutraliseert. Het 
is de meest Nederlandse vorm van onderdrukking denkbaar: subtiel, 
bureaucratisch, beleefd — en daardoor des te effectiever.

Nederland wordt niet verscheurd door extremen, maar verstild door 
consensus. Een consensus waarin de dominante rechtse denkbeelden 
moeiteloos kunnen circuleren als ‘normaal’, terwijl echte afwijking 
wordt weggeschoven in de coulissen van de cultuur. De tragiek is dat een 
land dat zo prat gaat op vrijheid, geen idee heeft wat het met echte 
vrijheid aan moet wanneer die zich aandient in ongemakkelijke gedaanten.

Het is een verstild land, ingepakt in het cellofaan van redelijkheid, 
waar echo’s van afwijkende ideeën snel weer verstommen. Niet omdat ze 
ongelijk hebben, maar omdat ze te luid klinken in een cultuur die 
fluistert en zich verschuilt achter de klank van haar eigen tevredenheid.