[D66] Het Nederlandse politieke nihilisme

[René Oudeweg]

Het Nederlandse politieke nihilisme: een uitgeholde democratie in slow 
motion

Er is een nieuw soort leegte neergedaald over het Nederlandse politieke 
landschap. Geen storm, geen revolutie, geen grote ideologische schok. 
Nee—veel subtieler, veel sluipender. Wat Nederland vandaag treft is 
politiek nihilisme: de systematische uitholling van betekenis, richting 
en verantwoordelijkheid binnen het bestuur. Het is de kunst van niets 
willen en toch overal over meepraten; de vaardigheid om elke morele 
stelling te relativeren totdat alleen procedurele ruis overblijft.

1. De politiek van de vrijblijvende pose

Nederlandse politici lijken steeds vaker performance-acteurs die beleid 
verwarren met branding. Verkiezingsprogramma’s worden dichtgesmeerd met 
slogans die tegelijkertijd alles en niets betekenen: “zekerheid”, 
“normaal doen”, “vooruit kijken”, “nieuwe bestuurscultuur”. Het zijn 
woorden die zo doordrenkt zijn van vaagheid dat niemand zich eraan kan 
branden—en juist daarom ideaal zijn voor een nihilistische politiek.

Waar vroeger ideologieën frontaal botsten, staan nu partijen in een 
permanente staat van strategische verlegenheid. Ze weten dat elke 
duidelijke positie een risico vormt; dat elke keuze een polarisatiekaart 
kan triggeren. Dus kiezen ze voor het vacuüm, voor een gecontroleerde 
leegte waarin je niets fout kunt doen—maar ook niets goed.

2. Besturen als damage control

Het Nederlandse bestuur heeft zich ontwikkeld tot een technocratische 
managementmachine die vooral alert is op wat er mis kán gaan. Niet op 
wat er moet gebeuren. Daarom bestaat de politieke reflex primair uit 
risicobeperking, dossiers parkeren, aanvullende onderzoeken en het 
zoeken naar draagvlak totdat het draagvlak vanzelf wegrot.

In plaats van “beleid voeren” voeren we “beleidsvoorbehoud”—een 
permanente tussenstand. De overheid is daarmee geen richtinggevende 
kracht meer, maar een collectief dat zichzelf overeind probeert te 
houden onder het gewicht van zijn eigen uitstelgedrag.

3. De burger als rekwisiet

Het nihilisme uit zich ook in hoe over burgers wordt gesproken. Ze 
worden niet gezien als politieke subjecten met eigen belangen, maar als 
statistische entiteiten die gemanaged moeten worden: groepen, segmenten, 
doelgroepen, percepties. Politieke communicatie is verworden tot een 
bedrijfstak die voornamelijk moet voorkomen dat het publiek doorheeft 
dat er geen werkelijk verhaal meer is.

De burger verschijnt alleen nog bij verkiezingen—niet als stem die 
richting geeft, maar als prikkel die gemonitord moet worden. Een 
electorate als KPI.

4. De escalatie van de middelmaat

Nihilisme is niet luid. Het knettert niet. Het schuift. Het slijt. Het 
ontkleurt. Het is het proces waarin politieke verantwoordelijkheid 
langzaam corrodeert onder de zuren van strategisch gedrag en electorale 
angst. Daardoor stijgt niet de beste leider op, maar de minst 
aanstootgevende; niet de visionair, maar de risicomijdende manager.

Dit produceert een cultuur waarin alles wat ambitieus, visionair of 
structureel hervormend is bij voorbaat wordt weggezet als te duur, te 
groot, te polariserend, te vroeg, te laat, of gewoon te ingewikkeld.

5. De illusie van stabiliteit

Nederland koestert graag het idee dat we een stabiel land zijn. Maar 
stabiliteit zonder inhoud is gewoon stilstand. Wanneer politieke keuzes 
decennialang niet meer worden gemaakt, maar telkens worden uitgesteld 
tot “na de volgende formatie”, ontstaat een democratie die weliswaar 
institutioneel overeind staat, maar politiek uitgewoond is. Een huis met 
een perfecte gevel en rotte dragende balken.

6. Conclusie: nihilisme is geen eindpunt, maar een hellend vlak

Het Nederlandse politieke nihilisme is niet het resultaat van één 
partij, kabinet of incident. Het is het eindproduct van een cultuur die 
ideologie wantrouwt, visie ridiculiseert, compromissen verheerlijkt en 
risico’s obsessief vermijdt. En precies daardoor heeft niets-doen de 
status gekregen van politieke deugd.

Maar nihilisme is geen stabiele toestand. Het is een voorportaal. 
Wanneer richting, waarden en verantwoordelijkheid verdwijnen, ontstaat 
ruimte voor radicaliteit, cynisme of technocratie zonder democratische 
legitimiteit. De vraag is niet of Nederland iets krijgt ter vervanging 
van dit vacuüm—maar wat.

En of we het op tijd zullen herkennen.