[D66] Het Nationaal AI-Plan – Een Monument van Optimisme Zonder Fundament

[René Oudeweg]

Het Nationaal AI-Plan – Een Monument van Optimisme Zonder Fundament

Het Nederlandse Nationaal AI-plan is een zeldzaam fenomeen: een 
beleidsdocument dat tegelijkertijd pretendeert de toekomst te begrijpen 
én laat zien dat die toekomst volledig verkeerd wordt ingeschat. Het is 
alsof de overheid een glazen bol heeft gekocht op Bol.com, die 
vervolgens vrolijk “AI!” begon te roepen bij iedere vraag, en men 
besloot dat dát wel voldoende onderbouwing was voor nationaal beleid.

AI als Universele Smoes voor Onvermogen

Nederland lijkt AI vooral te gebruiken om te verbergen dat men al jaren 
geen structureel beleid meer weet te formuleren. Want waarom echte 
oplossingen bedenken voor problemen als woningnood, vergrijzing of 
onderwijskwaliteit, als je kunt doen alsof een algoritme dat later wel 
oplost?

AI is het nieuwste lid van het kabinet, maar dan eentje dat nooit ter 
verantwoording wordt geroepen. Ideaal: je schuift alle 
verantwoordelijkheden door naar systemen die niet klagen, niet staken en 
als het misgaat gewoon “foutje in de dataset” fluisteren.

Weer Een Nieuwe Digitale Redding — Wat Kan Er Misgaan?

Nederland heeft een rijke traditie in het enthousiast omarmen van 
technologie die vervolgens volledig ontspoort. Maar dit keer, zo 
verzekert het AI-plan ons, dit keer wordt het anders. Natuurlijk. Want 
deze keer hebben we commissies, taskforces én een ethisch kader. Niets 
straalt vertrouwen uit zoals een ethisch kader dat je pas opstelt nadat 
de technologie al overal wordt uitgerold.

Waarom AI Misschien Helemaal Niet Zo’n Goed Idee Is

De overheid behandelt AI alsof het een soort digitale verzorger is die 
voor ons gaat koken, wassen en denken, maar vergeet dat AI vooral heel 
goed is in het onthouden en exploiteren van alles wat we ooit verkeerd 
deden.

1. AI is vooral een spiegel—en ons gezicht is niet zo flatterend

AI leert van onze data. Dus als je denkt dat AI objectief, neutraal en 
verstandig wordt… gefeliciteerd, dan heb je onze samenleving niet 
gevolgd. AI wordt simpelweg een geautomatiseerde versie van al onze 
fouten, maar dan sneller, consistenter en met een USB-poort.

2. Big Tech ziet Nederland als een lunchhapje

Het plan doet alsof Nederland een wereldspeler kan worden. In 
werkelijkheid zijn we een gezellig Europees landje dat denkt dat het 
invloed heeft, terwijl techreuzen met miljardenbudgetten vooral 
glimlachen, knikken en daarna precies doen wat ze al wilden doen.

3. AI maakt ons lui, afhankelijk en makkelijk te sturen

Het is knap hoe een technologie die zogenaamd onze creativiteit moet 
stimuleren er vooral voor zorgt dat mensen stoppen met denken zodra hun 
prompt klaar is. Over een paar jaar kunnen we collectief geen e-mail 
meer schrijven zonder dat een taalmodel ons vertelt welke toon “gepast” is.

4. De ecologische kosten worden weggemoffeld alsof ze gênant zijn

Datacenters zuigen energie alsof het gratis is (wat het voor hen vaak 
bijna ís). Maar in het AI-plan worden energieverbruik en milieubelasting 
behandeld als voetnoten bij een feestje. “Oh ja, er is een kans dat we 
een paar provincies moeten ombouwen tot koelinstallaties. Maar hé, 
innovatie!”

5. Automatisering wordt verkocht als vooruitgang, maar het is vooral 
bezuiniging met marketing

AI wordt gepresenteerd als “ondersteunend”. In werkelijkheid is het 
vooral een nette manier om banen te schrappen zonder dat iemand zich 
schuldig hoeft te voelen. “Het systeem doet meer werk dan jij.” Ja, dat 
klopt — maar het systeem stuurt geen brieven, betaalt geen huur en koopt 
geen brood.

Conclusie: Een Plan voor de Toekomst dat Vandaag Al Cynisch Klinkt

Het Nationaal AI-plan is een optimistisch kunstwerk aan luchtkastelen, 
geschreven door mensen die nog steeds denken dat een digitale 
samenleving vooral “slim” wordt, en niet vooral gestuurd, gemeten, 
geanalyseerd en geautomatiseerd. Het is een technologisch sprookje dat 
eindigt met “en toen leefden ze gelukkig onder toezicht van een 
goedgekeurd algoritme”.

Nederland wil vooroplopen, maar kijkt te weinig naar de prijs — niet 
alleen financieel, maar maatschappelijk, menselijk en cultureel. Want AI 
komt niet om ons slimmer te maken. AI komt om ons efficiënter te maken. 
En efficiëntie is zelden mensvriendelijk.