[D66] De Formatie als Schaduwkabinet: een loopgravenoorlog waarin dezelfde elites nooit geraakt worden

[René Oudeweg]

De Formatie als Schaduwkabinet: een loopgravenoorlog waarin dezelfde 
elites nooit geraakt worden

Het formatieproces in Nederland begint steeds meer te lijken op een 
slecht geregisseerde remake: je kent de cast, je kent de plot, en je 
weet precies wie er uiteindelijk weer met de pen van de eindredactie aan 
de haal gaat. Zodra de stemmen zijn geteld en de kiezer zijn plicht 
heeft gedaan, dribbelen dezelfde gezichten weer het Binnenhof binnen — 
de technocratische hogepriesters, de CEO’s op sokken, de zelfverklaarde 
“redders van de economie”.

Je hoeft niet eens te kijken om te weten dat voorlieden uit de 
strategische industrie, zoals topmannen uit de chipsector, al ergens in 
een achterkamertje met koffie zitten te wachten tot een formateur hen 
vraagt welke richting het land “nu écht op moet”. Het is geen complot; 
het is erger. Het is routine. Een mechanisme dat niemand meer durft te 
bevragen, uit angst om “onrealistisch” te zijn.

Het is werkelijk verbluffend hoe Haagse politici — die elkaar voor de 
camera bijkans wurgen met ferme taal en stoere eisen — zodra de deur 
sluit onmiddellijk wankelen bij de eerste fluistering van een 
bedrijfsleider.
“Nederland moet concurrerend blijven.”
“De industrie waarschuwt.”
“De innovatiepositie staat op het spel.”

En hop — de politieke ruggengraat smelt sneller dan een pak ijs in een 
datacenter.

Het meest wrange? De invloed van deze “gebruikelijke verdachten” hoeft 
niet eens agressief te zijn. Ze hoeven niet te lobbyen als haaien — meer 
als katten. Ze lopen binnen, spinnen wat economische toverwoorden, en 
politici vallen als makke muizen in slaap. Dat is geen machtsmisbruik; 
dat is machtsgewenning. En machtsgewenning is altijd corrosief.

We doen alsof het allemaal heel normaal is. Alsof het vanzelf spreekt 
dat de toekomst van het land mede wordt vormgegeven door mensen die 
nooit op een stembiljet hebben gestaan, maar wél met één telefoontje een 
beleidsparagraaf kunnen kantelen.
De burger staat intussen te koukleumen buiten de besloten ruimte, 
wachtend op rooksignalen.

En wie je er ook bijhaalt — of het nu een technologiechef is, een 
bankenbaas, een logistieke grootmacht — het is altijd dezelfde kring, 
dezelfde invloedssfeer, dezelfde reflexmatige eerbied. Alsof Nederland 
een multinational is en de formatie een halfjaarlijkse strategievergadering.

Het land wordt niet bestuurd door een “coalitie van het volk”, maar door 
een coalitie van voorspelbare stemmen die bij elke formatieopdracht al 
staan warm te draaien. Ze hebben het politieke systeem niet gekaapt — 
dat zou nog spannend zijn — nee, ze zijn er simpelweg onderdeel van 
geworden. Als een schimmel die het houtwerk zo langzaam aantast dat 
iedereen pas alarm slaat wanneer de vloer kraakt.

De formatie lijkt zo steeds minder op een democratisch proces en steeds 
meer op een keurige, comfortabele, zelfreinigende elitecirkel. De usual 
suspects hoeven niet eens meer te lobbyen. Ze hóren erbij. Ze zijn 
erfelijk behang in de politieke bestuurskamer.

En zolang dat zo blijft, hoeft niemand zich meer af te vragen waarom de 
kloof tussen burger en bestuur groter wordt.
De echte kloof ligt namelijk niet tussen links en rechts, maar tussen de 
macht die gekozen wordt en de macht die zich simpelweg aanbiedt — en 
nooit geweigerd wordt.