[D66] Aardgasvrij maar in de kou

Sat May 3 12:19:39 CEST 2025

[Mijn buurtgenoten en ik maken al een tijdje iets soortgelijks mee in 
Amsterdam West. Men houdt het niet voor mogelijk met welke misleiding en 
regelrechte terreur het verkondigen van de klimaatdroom gepaard gaat. 
Aanbellen, opbellen, aangesproken worden op straat, plotseling bij 
mensen in de woonkamer staan, NSB-achtige posters ophangen, kilo's 
papier in de brievenbus duwen, mensen omkopen met alcohol, een warme 
hap, chocolade en met een bloembol. Klimaatwappies zijn zeer ernstig in 
de war en permiteren zich de gekste dingen. Zelf heb ik overigens 
bezwaar aangetekend bij de Gemeente Amsterdam]

Bron:   Vrij Nederland
Datum:  2 mei 2025
Auteur: Jonah Falke
URL:    https://www.vn.nl/aardgasvrij-maar-in-de-kou/

Aardgasvrij maar in de kou
--------------------------

De Van der Pekbuurt in Amsterdam-Noord moest als proeftuin van het 
Programma Aardgasvrije Wijken van de Rijksoverheid, een schoolvoorbeeld 
van verduurzaming worden. Het werd een grote mislukking. Wat er nog meer 
misgaat in de buurt die ooit volgens sociale idealen werd gebouwd, is nu 
te zien in de documentaire 'De verkrotte droom'.

Als voormalig kraker weet Bert Mussig dat je bestuurlijke macht altijd 
met enige argwaan moet bezien. In 2018 werd zijn huidige woonwijk - de 
Van der Pekbuurt in Amsterdam-Noord - aangewezen als proeftuin binnen 
het Programma Aardgasvrije Wijken van de Rijksoverheid. Amsterdam moest 
in 2040 aardgasvrij zijn. Ogenschijnlijk eenvoudig zou het in deze buurt 
kunnen. De buurt heeft een eigenaar - woningbouwcooperatie Ymere - en 
als 70 procent van die bewoners instemde, kon de gemeente het 
stadswarmteplan voor de gehele buurt verplicht uitrollen. Het zou 
goedkoper en groen worden? Wie kon nog tegen zijn?

Wat de woningbouwcooperatie vergat, is dat er mensen in deze buurt 
wonen, mensen die in deze ogenschijnlijk rustige volksbuurt al decennia 
een roerige strijd doormaken; van de burger versus wooninstanties, 
bestuurders en aandeelhouders, de burger versus de wensen of grillen van 
de tijd. Mussig is een van de bewoners die zich noodgedwongen tot een 
huisvestingsdeskundige ontwikkelde. Hij zegt: 'De bewoners willen graag 
verduurzamen. Dat is het probleem niet. De vraag is alleen: op welke 
manier?' Maar nog voor ze die vraag konden stellen, kwamen ze erachter 
dat het al besloten was.

Twee werelden

Bert Mussig is hoofdpersoon in de documentaire 'De verkrotte droom', die 
de zussen Ilse en Femke van Velzen maakten over de Van der Pekbuurt. Een 
buurt die in het interbellum, toen de stad Amsterdam net als nu ook uit 
zijn voegen groeide, verrees naar een droombeeld van architect Jan Ernst 
van der Pek en zijn vrouw Louis Went, de eerste vrouwelijke 
woningopzichteres van Nederland. Zij wilden een buurt met sociale 
woningbouw creeren voor mensen met weinig geld. Een krappe eeuw later is 
het dorp van rode bakstenen in Amsterdam-Noord, achter het Eye 
Filmmuseum, het strijdtoneel van twee werelden. Van aan de ene kant 
verpauperde en beschimmelde sociale huurwoningen door jarenlange 
verwaarlozing van woningbouwcorporatie Ymere en aan de andere kant 
opgekochte sociale huurwoningen die opgeknapt en geisoleerd zijn en in 
waarde stijgen.

Na twintig jaar gekonkel is Ymere net begonnen met de renovatie van het 
Noordelijk deel van de wijk. De renovatie werd afgedwongen door 
bewoners, in 2022. De directeur van Ymere woningbouwcorporatie wilde 
niet renoveren, ze stapten naar de geschillencommissie van de gemeente. 
Onderdeel van deze grootste renovatieplannen was ooit het gelijktijdig 
uitrollen van het stadverwarmingsplan. De bewoners hoefden alleen nog 
even bij het kruisje tekenen om van het gas af te gaan. Er zou 
restwarmte van de afvalverbrandingsinstallatie (AVI) gebruikt worden om 
woningen te verwarmen. Maar toen was daar de praktijk. Mussig - als lid 
van de huurdersvereniging - voorzag bij uitbesteding aan een wereldwijde 
marktpartij een stijging in kosten en zette vraagtekens bij de 
duurzaamheid; de restwarmte is afkomstig van afvalverbranding en 
biomassa, waarvan de milieuvriendelijkheid ter discussie staat. Hij wees 
op blijvende warmteverliezen van zo'n 30 procent en dure, langlopende 
contracten voor kleinverbruikers, terwijl industriele grootverbruikers 
tot minimaal 2040 toegang zouden hebben tot goedkoop gas.

Tocht en schimmel

Wat begon als een mooi plan, eindigde in verwarring, stilstand en 
irritatie. De film laat zien dat bewoners van de Van der Pekbuurt 
gedwongen worden om zich haast tot irritante, bemoeizuchtige types te 
ontwikkelen. Slechts een huizenblok, Blok Geel genaamd, is er tot nu toe 
gerenoveerd en aangesloten op stadswarmte, een schamele honderd huizen. 
De overige 1140 woningen in de wijk wachten tot de renovatie nu 
eindelijk gaat beginnen, maar intussen zitten de mensen in de kou: de 
huizen tochten en schimmelen, en ze zijn nog aangesloten op gas. Die 
continue onzekerheid - na twintig jaar wachten of langer op de belofte 
van renovatie en vooruitgang - maakt bewoners murw.

Mussig die in januari vanwege de renovatie verhuisde naar een tijdelijke 
woning, zegt: 'De hele buurt is nog gewoon op gas aangesloten. Als ik 
ooit terugga naar mijn gerenoveerde woning, blok Paars, hangt Ymere er 
weer een oud gaskacheltje op. Zo hoopt Ymere dat de gemeente alsnog 
vaart maakt om stadswarmte aan te leggen.

Bewoners met stadsverwarming betalen honderden euro's per maand meer dan 
toen hun huis nog op het gas was aangesloten

Mussig bestookt de huidige directeur van de woningbouwcooperatie Ymere, 
getuige een stroom berichten en rapporten, al jaren. Hij zit diep in de 
materie, heeft een natuurkundige achtergrond. Maar Mussig treft helaas 
het lot van de wetende; die vaak in de wereld verkeren als roepende in 
de woestijn. Want ondanks zijn jarenlange inzet van brieven, gesprekken 
en raadsvragen, wordt zijn inhoudelijke kritiek lange tijd genegeerd. 
'Ook in de media, want die vinden het onderwerp te technisch.'

Pas toen de lokale tv-zender AT5 - in januari 2024 - een item maakte 
over een alleenstaande buurtbewoner die aan de bel trok over de enorme 
hoge energiekosten van de stadswarmte kwam er schot in de zaak. Het ging 
viraal. In vergelijking met centrale verwarming bleken bewoners 700 euro 
jaarlijks aan vaste leveringskosten - het zogenoemde vastrecht - te 
moeten betalen en daar kwamen dan nog de kosten van het verbruik bij. In 
totaal kwam dat neer op honderden euro's per maand meer dan ze gewend 
waren - terwijl er door alle bestuurders en bobo's steeds was toegezegd 
dat stadswarmte niet duurder zou worden. Een rel was geboren! 
Energiebedrijven kregen het aan de stok met de overheid toen bleek dat 
de kosten van het pijpenstelsel werden doorberekend in een hoger 
vastrecht aan de bewoners. Daarop legden energiebedrijven hun 
investeringen stil. Sindsdien ligt - mede door haar oproep op tv - 
ongeveer 90 procent van de geplande nieuwe warmtenetaansluitingen in 
heel Nederland stil.

Op het Van der Pekplein zitten op een maandagmorgen tweelingzussen Ilse 
en Femke van Velzen. Zoals de huizen in deze buurt hetzelfde lijken, zo 
lijken de zussen op elkaar. Maar zoals er geen identieke mensen bestaan, 
zo blijkt geen huis hetzelfde te zijn in deze buurt. In het voorbijgaan 
verstopt die geschiedenis zich makkelijk, maar als je stil gaat staan, 
zie je op sommige huizen de eerste kieren en gaten, schimmel en 
scheefliggende dakpannen. Femke is sinds 2018 bewoner van de Van der 
Pekbuurt. Ze kocht een gerenoveerde woning. 'Als je ergens komt wonen, 
leer je ook de buren kennen. Althans, in de rest van Amsterdam gebeurt 
dat niet, maar in deze buurt gaat dat zo. Het is dorps.'

Al snel wordt haar professionele interesse als documentairemaker gewekt. 
Ze merkte dat de buren problemen hadden die zij in haar gerenoveerde 
koophuis niet had. Het lekte, piepte, kraakte, en rotte waar je bij 
stond aan de overkant. 'De burgers hebben rond 2012 een aangekondigde 
sloop van de buurt tegen weten te houden. Toen zou er gerenoveerd 
worden, maar toen begon het gekonkel dat tot vandaag de dag voortduurt. 
Als ik zit te werken, kijk ik naar buiten en dan weet ik: mijn huis is 
warm, maar de buurvrouw zit in de kou.'

Het wordt het begin van een nieuwe documentaire-project. Deze week komt 
hij op tv: 'De verkrotte droom' gaat over de verloedering van de sociale 
huurwoningen en de rol of tol van burgerparticipatie. Zelf hebben zich 
inmiddels tot experts over de staat van de Van der Pek ontwikkeld. 'We 
maken al ons hele leven maatschappelijke documentaires in Afrika, we 
hebben nog nooit zo dicht op ons onderwerp gezeten. Normaal filmen we 
een paar weken ergens ver weg, nu woon ik er middenin. We zijn niet 
alleen documentairemakers, maar ook medebuurtbewoners. Als iemand hulp 
nodig heeft, dan helpen we.'

Het idee dat je je huis op een fatsoenlijke manier kunt onderhouden is 
voor velen onbereikbaar

Ze bedrijven participerende journalistiek, want voor de kracht van de 
media is woningbouwcooperatie Ymere erg gevoelig. Ilse zegt: 'Een 
gemiddelde buurtbewoner krijgt heel erg langzaam en laat een reactie van 
de woningbouwvereniging. Als ik een appje stuur, krijg ik meteen een 
reactie. Mensen met iets meer geld regelen hun eigen loodgieter - 
anderen moeten blijven bellen, eindeloos formulieren invullen en 
schimmelspray kopen. Het idee dat je je huis op een fatsoenlijke manier 
kunt onderhouden is voor velen onbereikbaar.'

De huidige verantwoordelijke voor de staat van de huizen - en het 
achterstallige onderhoud - is directeur van woningbouwcooperatie Ymere, 
Erik Gerritsen. Ook Gerritsen wordt uitgebreid gevolgd in de 
documentaire. Hij zegt iedere dag door de buurt te fietsen en voelt zich 
daarom 'betrokken' bij de buurt. Hij zegt het meermaals in de 
documentaire. Hoe vaker hij het zegt, hoe ongeloofwaardiger het klinkt. 
Op een podium bij een woonarmoedeprotest zegt hij: 'Als je problemen 
ziet, meld ze vooral!' Femke zegt ironisch: 'Dus de bal ligt bij de 
bewoners? Die moeten van zich laten horen?' Ilse glimlacht en vult aan: 
'Maar de fundamentele vraag die je moet stellen als Ymere is, denk ik: 
waarom melden mensen het niet meer?' Zus Femke geeft het antwoord: 
'Omdat ze het vertrouwen verloren zijn, omdat het toch niets oplevert.' 
Het contrast in de documentaire is groot. De champagne vloeit bij de 
onthulling van een maquette van een woontoren waar Ymere in investeert, 
terwijl bewoners er pal tegenover nog altijd in lekkende woningen in de 
Van der Pekbuurt zitten. De karikatuur voorbij.

Sociale Strijdbaarheid

Toch eindigt de documentaire niet in totale wanhoop maar in 
strijdbaarheid. Ellende schept ook solidariteit. Door al het stof dat de 
burgers deden opwaaien en de tegenvallende winst heeft energiebedrijf 
Vattenfall in 2024 besloten te stoppen met de aanleg van warmtenetten in 
bestaande wijken vanwege hoge kosten en gebrek aan financiele 
haalbaarheid. En zo gebeurde het dat, mede door de harde roep uit dit 
kleine buurtje, het aardgasvrij maken van de stad werd uitgesteld van 
2040 tot 2050, zoals ook in de rest van het land. Het progressieve 
ideaal van het stadhuis was niet realistisch, of, wranger gezegd: het 
was groen voor de buhne en te duur.

De film laat het snijvlak van bureaucratie, marktwerking, en de schijn 
van participatie zien. Zelf noemt Femke de documentaire een ode aan 
verzet. 'Een ode aan de sociale droom van Van der Pek en Went en de 
bewoners die zich niet zomaar laten wegzetten. Of zoals Mussig het 
helder in de film zegt: 'Ben je betrokken of begaan? Dat verschil 
bepaalt of participatie werkt, of slechts een facade is. Meneer 
Gerritsen is betrokken omdat hij door de wijk fietst?' Zo geeft lijkt 
hij eigenlijk zelf het antwoord al te geven. Ilse vult haar zus poetisch 
aan: 'Wat hier gebeurt, gaat over veel meer dan huizen, het gaat over 
mensen en over de ziel van een buurt. En die ziel zit in de stenen.'

Vanaf het Van der Pekplein is te zien dat de maquette uit de film een 
gebouw van steen aan het worden is. Het is deze maandagmorgen nog vroeg 
maar als de zon vanavond ondergaat in het Westen werpt de groeiende 
woontoren van Ymere haar schaduw over de Van der Pekbuurt. Poezie, 
stenen, marktwerking en aandeelhouders zijn dikwijls een onvruchtbaar 
huwelijk.

22 mei vindt er een vertoning van 'De verkrotte droom' plaats in Pakhuis 
de Zwijger in Amsterdam, met een nabespreking met de inwoners van de Van 
der Pekbuurt en de makers van de documentaire.
   https://dezwijger.nl/programma/de-verkrotte-droom

--------
Jonah Falke (1991) is schrijver, documentairemaker en kunstenaar. Hij 
schreef romans en non-fictie boeken als 'Van armoede', 'De geschiedenis 
van mijn sok' en 'De Bible Belt'. Voor Vrij Nederland maakt hij grote 
reportages over de rafelranden in Nederland en Europa.

--------
(c) 2025 Vrij Nederland