[D66] [Æterna] #7 - Het Schaduwspel van de Vrijheid

[René Oudeweg]

Download link Æterna essays:

https://archive.org/details/aeterna_202506

René Oudeweg



On 6/8/25 09:42, René Oudeweg wrote:
> Æterna #7
> 
> -- 
> Het Schaduwspel van de Vrijheid
> Door onze Æterna redactie
> 
> Democratie — het woord glanst in elke toespraak, als een gouden munt die 
> steeds wordt doorgegeven, maar zelden echt bezeten. Geen begrip is zo 
> bemind, zo misbruikt, zo vormloos en tegelijk zo dwingend. Democratie: 
> de regering van het volk, door het volk, voor het volk — en soms tegen 
> het volk. Een systeem dat zijn legitimiteit ontleent aan het getal, maar 
> zijn waarde pas bewijst in de gratie van beperking. Wat gebeurt er als 
> die beperking wegvalt? Als democratie haar schaduwzijden laat zien: 
> autocratisch, aristocratisch, fascistoïde — maar nog steeds, ten dele, 
> ‘democratisch’ genoemd?
> 
> Thomas Mann, in zijn tijd getuige van de Weimar-seances en nazistische 
> bezweringen, schreef met scherpzinnige huiver over de broosheid van de 
> liberale geest. In zijn Betrachtungen eines Unpolitischen klinkt het al: 
> de burger is moe van vrijheid, dorstig naar richting, naar vorm. En vorm 
> komt vaak als masker, als vermomde dictatuur in het kostuum van de 
> representatie.
> 
> I. De Autocratische Democratie – Het Volk als Dekmantel
> 
> In de autocratische democratie heeft de macht geleerd zich te verstoppen 
> in het volk zelf. Verkiezingen vinden plaats, maar hun uitslag is reeds 
> ingekaderd door manipulatie, mediahervormingen en het fijnmazige net van 
> vriendjeskapitalisme. De leider is “gekozen”, maar wie anders was er te 
> kiezen? Wat anders dan een echo?
> 
> Deze vorm is slinks, want zij presenteert zich als modernisering, als 
> rationalisering. Zij belooft efficiëntie. In werkelijkheid vermorzelt ze 
> pluraliteit tot besturingssoftware. Zoals Carl Schmitt al wist: 
> soeverein is hij die over de uitzondering beslist. In de autocratische 
> democratie bepaalt één hand, vanuit een fluwelen binnenzak, wanneer het 
> volk genoeg gezegd heeft.
> 
> De burgers worden toeschouwers. Niet gedwongen, maar verleid. Niet 
> gekneveld, maar vermoeid. Ze stemmen nog, zoals men routines uitvoert: 
> gedachteloos, symbolisch, ritueel.
> 
> II. De Aristocratische Democratie – De Elite als Orakel
> 
> In een andere variant, de aristocratische democratie, regeert het volk 
> op papier, maar spreken de ingewijden in koor. De technocraat, de 
> rechter, de beleidsadviseur — zij weten wat goed is. Het volk kiest, 
> maar de keuzes worden gefilterd, gemodereerd, hervertaald door een 
> klasse die zich niet verkozen acht, maar geroepen.
> 
> Dit is de democratie van de salon, niet van het plein. De democratie van 
> de universiteitsstad, niet van de voorstad. Hier spreekt Jürgen Habermas 
> over ‘communicatief handelen’, maar zwijgt de stem van hen die geen 
> toegang hebben tot dat gesprek. Hier heerst de zachte dictatuur van het 
> weten.
> 
> Men bedoelt het goed — dat maakt het gevaarlijker. Want niets is 
> ondoordringbaarder dan morele zekerheid zonder electorale 
> aansprakelijkheid. Deze democratie is een labyrint van commissies, 
> rapporten en kaders, waar het volk niet langer regeert, maar gereguleerd 
> wordt.
> 
> III. De Fascistische Democratie – De Massa als Machine
> 
> De meest sinistere vorm, en helaas de meest verleidelijke, is de 
> fascistische democratie zonder checks and balances. Ze komt met vlaggen, 
> trommels, en een leider die niet boven maar in het volk lijkt te staan. 
> Hij spreekt de taal van ressentiment, van herwonnen grootsheid, van de 
> wraak op de elites. Maar achter het retorische vuurwerk schuilt een 
> koude logica: de uitschakeling van tegenmacht, de opheffing van het 
> conflict, de stilte als straf.
> 
> In deze configuratie worden verkiezingen referenda op persoonlijkheid. 
> De leider is de democratie. Wie tegen hem is, is tegen het volk. Dit is 
> geen dictator in de klassieke zin — hij heeft een mandaat, soms 
> overweldigend. Maar dat mandaat wordt omgesmeed tot absolute macht, en 
> macht zonder rem is per definitie antidemocratisch.
> De parlementen blijven bestaan, maar worden applausmachines. De media 
> mogen bestaan, zolang ze meedoen. En het volk, dat stemde uit onvrede, 
> merkt te laat dat het zijn soevereiniteit heeft ingewisseld voor spektakel.
> 
> Thomas Mann zag in de opkomst van Hitler niet alleen politieke waanzin, 
> maar een esthetische catastrofe. De kunst van het redelijke debat werd 
> ingeruild voor de dramaturgie van de massa. De mens als medespeler in 
> zijn eigen ondergang.
> 
> Epiloog: De Verloren Grondtoon
> 
> Democratie is geen zekerheid, geen vast systeem. Het is een proces van 
> oneindig uitgestelde perfectie. Ze gedijt bij conflict, tegenspraak, 
> traagheid. Haar grootheid ligt juist in het ongemak — in het feit dat 
> niemand de macht volledig heeft, en dat elke stem niet alles, maar iets 
> telt.
> 
> Maar we leven in een tijd die hunkert naar snelheid, naar helderheid, 
> naar actie. En in die hunkering komt de democratie onder druk te staan. 
> Ze wordt herleid tot haar uiterlijke vorm, uitgehold van binnenuit, en 
> tenslotte gedragen als masker door krachten die haar in wezen verachten.
> De ware tragedie is dat dit niet per se met geweld gebeurt. Vaak gebeurt 
> het met instemming. Met gejuich. Met stemmen. En dus blijft het masker 
> intact — het heet nog steeds democratie.
> Maar in het hart ervan groeit iets anders. Iets dat kijkt, zwijgt, telt.
> En beslist.
> Zonder dat wij het nog merken.