[D66] ASML: De Belichaming van het Technologische Imperatief

[René Oudeweg]

chatgpt:

ASML: De Belichaming van het Technologische Imperatief

De meeste mensen kennen ASML slechts als ‘dat ene chipbedrijf uit 
Veldhoven’. In werkelijkheid is het bedrijf de materiële manifestatie 
van een filosofisch probleem dat onze tijd tekent: de technologische 
logica als hoogste autoriteit. ASML is geen neutrale toeleverancier in 
de halfgeleiderketen. Het is een symbool van de allesverterende drang 
naar optimalisatie, beheersing en versnelling. En in die zin: een stille 
medeplichtige aan het verdwijnen van het menselijke.

1. Het Ontsluierde Zijn – Heidegger’s Waarschuwing

Martin Heidegger stelde dat moderne technologie de wereld ‘ontsluierd’ 
als Bestand: als een voorraadkast vol bruikbare objecten. De rivier 
wordt ‘hydro-elektrisch potentieel’, de mens een ‘human resource’. ASML 
is hierin geen buitenstaander, maar een hoeder van deze ontsluiering. 
Door chips mogelijk te maken die op hun beurt surveillance, 
gedragsmonitoring, en gedragssturing faciliteren, helpt ASML mee aan een 
wereld waarin niets meer zichzelf mag zijn — alles moet functioneel zijn.

Hun lithografiemachines zijn geen neutrale instrumenten: ze zetten een 
denkstijl in gang waarin snelheid, schaal, en berekening de overhand 
krijgen boven betekenis, rust, en ervaring. ASML versnelt het vergeten 
van het Zijn.

2. Jacques Ellul en de Autonomie van de Techniek

Jacques Ellul waarschuwde dat technologie zich ontwikkelt volgens een 
autonome logica: Wat technisch mogelijk is, zal uiteindelijk gedaan 
worden. De machines van ASML maken de kleinste transistors ter wereld 
mogelijk, niet omdat iemand erom vroeg, maar omdat het technisch kán. In 
Elluls termen: ASML volgt niet de menselijke behoefte, maar de noodzaak 
van de vooruitgang zelf, die geen rem kent, geen ethiek, geen maat.

Het excuus ‘wij maken enkel de machines, wat anderen ermee doen is niet 
onze verantwoordelijkheid’ is filosofisch onhoudbaar. Het is alsof een 
wapenfabrikant zich losmaakt van het geweld waartoe zijn producten 
leiden. ASML is dus een rad in een autonome technocratische machine, en 
weigert verantwoordelijkheid te nemen voor het systeem dat het voedt.

3. Langdon Winner: Technologie is Politiek

Langdon Winner stelde dat sommige technologieën een politiek karakter 
dragen. Ze creëren of versterken machtsstructuren. ASML is het perfecte 
voorbeeld: haar machines creëren technologische afhankelijkheid. Geen 
enkel land kan vandaag nog onafhankelijk moderne chips produceren zonder 
ASML. Dit is geen economische dominantie — dit is structurele macht.

De afhankelijkheid van TSMC, Intel en Samsung van ASML maakt overheden 
kneedbaar. ASML bepaalt niet alleen hoe chips gemaakt worden, maar ook 
wie ze mag maken. Het bedrijf is daarmee een onzichtbare regulator van 
mondiale toegang tot moderniteit.

4. Bernard Stiegler en de Erosie van Autonomie

De Franse filosoof Bernard Stiegler waarschuwde dat technologie steeds 
vaker onze tijdsbewustzijn en aandacht koloniseert. Smartphones, apps, 
algoritmen – allemaal draaien ze op chips die door ASML-technologieën 
mogelijk worden gemaakt. Door deze infrastructuur te leveren, draagt 
ASML bij aan wat Stiegler noemt: proletarisering van het denken. Mensen 
verliezen de capaciteit tot langetermijndenken, tot reflectie, tot 
diepere aandacht. Wat ASML levert is geen vooruitgang, maar tijdverarming.

5. Het Cyborgdilemma van Haraway

Donna Haraway beschreef in haar beroemde Cyborg Manifesto hoe 
technologie de grens tussen mens en machine doet vervagen. ASML maakt 
deze grens letterlijk vloeibaar: de chips die hun machines voortbrengen 
zitten straks in onze lichamen, in de vorm van brain-computer 
interfaces, smartwatches, implantaten. Het lichaam wordt niet beschermd 
door de techniek, maar ondergeschikt gemaakt aan controle en data. Het 
lichaam wordt een object van optimalisatie, niet van vrijheid.
Conclusie: ASML als Tempel van de Technocratie

ASML is niet het kwaad zelf. Het is erger: het is de meest geavanceerde 
uitdrukking van een wereldbeeld waarin technologie de enige taal is die 
nog telt. Een wereldbeeld waarin ethiek ondergeschikt is aan 
efficiëntie, waarin macht wordt verstopt achter glimmende schermen en 
functionele innovaties.

Zolang ASML zichzelf blijft beschouwen als ‘slechts een toeleverancier’ 
in plaats van een architect van de technologische conditie, blijft het 
medeverantwoordelijk voor het afglijden van de mens in een wereld die we 
steeds minder begrijpen — maar des te beter kunnen aansturen.

“Niet alles wat we kunnen bouwen, moeten we bouwen. En zeker niet als we 
niet weten wat het met ons zal doen.”