[D66] Democratische recessie: Gaza-woede vindt geen uitlaatklep, want politiek en media geven weinig gehoor

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   Volkskrant
Datum:  27 december 2024
Auteur: LoesReijmer
URL:    
https://archive.ph/https://www.volkskrant.nl/binnenland/de-gaza-woede-vindt-geen-uitlaatklep-want-politiek-en-media-geven-weinig-gehoor~bfa2245b/


De Gaza-woede vindt geen uitlaatklep, want politiek en media geven 
weinig gehoor
--------------------------------------------------------------------------------

(...)

Het ongemakkelijke fragment uit de talkshow Humberto van eind oktober 
duurt nog geen minuut. En toch bleef het hangen. Hier werd een boodschap 
verwoord die je dit jaar niet vaak op televisie zag, zeker niet zo 
onomwonden.

Cestmocro, een account met 1,1 miljoen volgers, plaatste het fragment op 
Instagram. Daar werd het meer dan een miljoen keer bekeken, veel meer 
dan de kijkcijfers van de gemiddelde talkshow. 'Wat goed dat ze dat op 
livetelevisie zeggen', is de reactie met de meeste likes.

Twee werelden botsten op elkaar. Die van de traditionele media, waar men 
op kousenvoeten het midden probeert te bewandelen tussen wat pro-Israel 
en pro-Palestina is gaan heten. Het leed van de Gazanen is heel erg, 
klinkt het dan - bij het ene medium wat plichtmatiger dan bij het 
andere. En Israel heeft het recht zich te verdedigen en alles te doen om 
de gijzelaars te bevrijden.

Online domineert een ander sentiment. Op Instagram is er grote 
ontzetting over wat Israel aanricht. De beelden van de oorlog komen 
vrijwel ongefilterd binnen. Gewonde Palestijnen, dode Palestijnen, puin 
zover het oog reikt.


Machteloosheid

Voor Nederlandse twintigers en dertigers, al dan niet met een 
migratieachtergrond, is Cestmocro een belangrijke nieuwsbron. Dagelijks 
toont het account beelden van de oorlog. 'Ook vandaag weer tientallen 
doden in Gaza door Israel', staat er dan. Hoezo laat de wereld/het 
Westen/Nederland dit gebeuren, klinkt het steevast in de reacties.

Wat geeft het, zou je kunnen denken. Ieder z'n medium, ieder z'n 
uitlaatklep. Maar de stem die op sociale media klinkt, is die van 
machteloosheid. Vooral vanwege het gebrek aan politieke actie of nou ja, 
uberhaupt serieuze politieke aandacht.

'Iedereen moet zich houden aan het internationaal oorlogsrecht', zei 
premier Dick Schoof onlangs nog tijdens zijn wekelijkse persconferentie. 
'En naar het oordeel van de Nederlandse regering is die lijn nog niet 
overschreden.' Geert Wilders toog naar Israel en schudde premier 
Benjamin Netanyahu de hand, een Nederlands vlaggetje prominent op de 
salontafel voor hen.

Bij de oppositie profileren vooral Partij voor de Dieren en Denk zich 
nadrukkelijk op het onderwerp; nichepartijen die weinig media-aandacht 
krijgen. Een progressieve middenpartij als D66 is nagenoeg onzichtbaar 
op dit dossier.


Te laat

Voor GroenLinks-PvdA blijft het een worsteling. Kamerlid Kati Piri is 
stevig in debatten en diende moties in waarin wordt opgeroepen het 
geweld in Gaza te beeindigen. Toch zijn veel progressieve mensen 
teleurgesteld in de fusiepartij.

Dat bleek onlangs weer, toen GroenLinks-PvdA zich achter de actie Niet 
in mijn naam schaarde van Oxfam Novib. De actiefoto die Frans Timmermans 
op Instagram plaatste oogstte veel kritiek, nota bene uit de hoek van de 
Palestina-sympathisanten.

Zijn uitlatingen uit de periode vlak na de aanslag van Hamas op 7 
oktober worden Timmermans nagedragen. Was dit niet de man die hamerde op 
Israels recht op zelfverdediging, zonder al te veel mitsen en maren? Die 
sprak over 'de cultuur van het leven' (het Westen) versus 'de cultuur 
van de dood' (Hamas)? Hoe keek hij daar nu naar, ruim 45 duizend doden 
verder? Leuk zo'n actie, was de teneur, maar toch echt too little, too 
late.


Vertrouwen

Er gaapt een kloof tussen de hevige gevoelens die veel Nederlanders 
hebben bij het geweld in Gaza en de politieke vertegenwoordiging van dat 
geluid. Vooral voor veel progressieve twintigers en dertigers en mensen 
met een migratieachtergrond voelt het lot van de Palestijnen als het 
morele vraagstuk van deze tijd. De alarmerende rapporten van 
mensenrechtenorganisaties en internationaalrechtelijke waarschuwingen 
bevestigen dat gevoel, terwijl de macht maar niet in beweging komt.

Wat doet het met het vertrouwen in de politiek als een onderwerp als dit 
er zo karig van afkomt, kun je je afvragen. Waar is het ventiel?

'Veelzeggend wel', zegt de Nijmeegse hoogleraar sociologie Niels 
Spierings, die in 2023 samen met anderen het Nationaal Kiezersonderzoek 
(NKO) leidde dat na elke Tweede Kamerverkiezing wordt gehouden. Uit het 
onderzoek van vorig jaar bleek al dat Nederlanders Israel duidelijk 
minder steunen dan je op basis van de verkiezingsuitslag wellicht zou 
vermoeden. 'Voor die uitkomst was toen eigenlijk opvallend weinig 
aandacht in de media', zegt hij terugblikkend.

Recenter onderzoek van Ipsos uit oktober toonde aan dat bijna de helft 
van de Nederlanders wil dat het kabinet een kritischere houding aanneemt 
jegens Israel. In december begon Oxfam Novib met de actie Niet in mijn 
naam, waarbij meer dan 250 duizend mensen opriepen tot een 
koerswijziging.

Opvallend is het verschil in generaties. Uit het NKO-onderzoek bleek dat 
leeftijd en steun voor Israel nauw met elkaar samenhangen: hoe ouder 
mensen zijn, hoe meer ze achter het land staan. Vooral als je kijkt naar 
de extremen (mensen die 'zeer eens' of 'zeer oneens' invullen) wordt het 
beeld duidelijk: van de kiezers tot 45 jaar is 30 procent het 'zeer 
oneens' met steun, tegenover slechts 15 procent bij de generaties 
daarboven.


'Judeonationalisme'

Volgens hoogleraar Spierings strookt de publieke opinie niet met wat in 
de talkshows te zien is. 'Daar is het harde geluid vanuit 
rechts-populistische hoek dominant, het pro-Israelgeluid dat hand in 
hand gaat met het anti-moslimgeluid.'

'Judeonationalisme' is de term die de Nederlandse Oxford-politicoloog 
Sanne van Oosten daarvoor bedacht heeft. Een vorm van 
beschavingsretoriek waarbij zorgen over antisemitisme worden gebruikt 
als stok om moslims of ideologische tegenstanders mee te slaan. En ja, 
benadrukt ze, het is een zorgwekkende ontwikkeling dat antisemitisme 
toeneemt. 'Maar je ziet ook dat het sinds de oorlog in Gaza wordt 
misbruikt om het pro-Palestinageluid in diskrediet te brengen en moslims 
aan te pakken.'

De Partij voor de Dieren plaatste tijdens de Algemene Politieke 
Beschouwingen op X een foto van stukken watermeloen, het symbool voor 
solidariteit met de Palestijnen. In de Tweede Kamer noemde Dilan 
Yesilgoz die foto een steunbetuiging aan de terroristen van Hamas en een 
antisemitisch hondenfluitje. De VVD-leider zei in de aanloop naar de 
herdenking van 7 oktober ook dat de sit-ins op stations antisemitisch 
zouden zijn.


Scheurtjes

En toen werd het 7 november, de nacht waarin relschoppers in Amsterdam 
de Israelische supporters van Maccabi Tel Aviv aanvielen. 'Laten we op 
Jodenjacht gaan', klonk het in een appgroep. 'Allemaal vergassen', 
schreef iemand anders. Er was, kortom, sprake van antisemitisme. Dat 
werd vermengd met hooliganisme en woede over het lot van de Palestijnen. 
'Een giftige cocktail', aldus de Amsterdamse burgemeester Femke Halsema.

Begon de fietsband scheurtjes te vertonen, kon je je afvragen. Werd de 
druk te groot door gevoelens van machteloosheid en krenking die veel 
jongeren hebben door de situatie in Gaza? Gekrenktheid die toenam 
doordat de harde kern van de Israelische club in de stad xenofobe, 
beledigende liederen zong. En dat media en politiek daar aanvankelijk 
nauwelijks acht op sloegen of op reageerden.

Het was geen excuus voor het geweld, natuurlijk. Maar kon het ook niet 
een deel van de verklaring zijn?

Die vraag werd door het kabinet niet gesteld. Bewindspersonen gebruikten 
de gebeurtenissen juist om het zogenoemde 'integratiedebat' uit de 
vitrinekast te halen en met een staalspons op te wrijven. 
Staatssecretaris Jurgen Nobel (VVD) van Integratie sprak daags na de 
gebeurtenissen in De Telegraaf van 'een groot integratieprobleem'; de 
premier herhaalde die woorden op een persconferentie.

Coalitiepartijen deden vergaande voorstellen. Geert Wilders wilde de 
paspoorten intrekken van daders met een dubbele nationaliteit, Schoof 
vond dat idee zeker het onderzoeken waard. Caroline van der Plas wilde 
kijken of Cestmocro verboden kon worden, een account dat volgens de 
BBB-leider 'overloopt van antisemitisme'. Haar geliefde medium X, dat 
overloopt van allerhande haat, liet ze buiten beschouwing.


Dubbele moraal

De aangenomen motie van het VVD-Kamerlid Bente Becker, waarin ze opriep 
de culturele en religieuze normen van mensen met een migratieachtergrond 
te registreren, leidde tot ophef. Want waarom niet ook kijken hoe het 
gesteld is met de homoacceptatie in de Bijbelgordel?

Er was nog een andere motie waarover minder te doen was, maar die nog 
beter een dubbele moraal liet zien. Of twee moties, om precies te zijn. 
Na de Maccabi-nacht riepen de fractievoorzitters van de coalitiepartijen 
het kabinet op om zich 'maximaal in te blijven zetten voor de veiligheid 
en bescherming' van de Joodse gemeenschap. De hele Tweede Kamer stemde 
voor. Een week later diende Denk-Kamerlid Ismail el Abassi een motie in 
met precies dezelfde tekst, maar dan over de moslimgemeenschap. PVV, VVD 
en BBB stemden tegen.

'De oorlog in Gaza an sich is al zo groot en afschuwelijk dat velen 
erdoor geraakt zijn', zegt de Nijmeegse hoogleraar Spierings. 'Maar voor 
moslims en mensen met een migratieachtergrond is het ook onderdeel van 
een groter verhaal, van weggezet worden als groep.'

'Het gevoel is dat er met twee maten wordt gemeten door politiek en 
media', staat in het Informatiebeeld spanningen, radicalisering en 
extremisme dat de gemeente Amsterdam in het najaar publiceerde. Vooral 
op jongeren heeft de oorlog impact, ook vanwege de beelden die ze zien 
op sociale media. 'Dit komt samen met gevoelens van frustratie en zich 
niet thuis voelen in de samenleving.'

'Het masker is afgegaan', zegt rapper, podcast- en programmamaker Yousef 
Gnaoui, beter bekend als Sef. 'Mensen van kleur voelen dit natuurlijk al 
langer, maar het gaat hard nu, zonder enige gene.'


Aan de kant gezet

In zijn podcasts en muziek is hij geengageerd, zijn teksten gaan over 
nationalisme en kapitalisme. Ik zou voor veel kunnen sterven, maar niet 
voor een vlag werd vorig jaar door 3voor12 verkozen tot beste 
Nederlandse album van het jaar.

'Het gaat in dit land al lang over Henk en Ingrid', zegt hij. 'Dat zij 
niet gehoord worden en boos zijn. En terecht ook, door jaren van rechts 
beleid zijn ze compleet aan de kant gezet. Maar we doen precies 
hetzelfde met de niet-witte Henk en Ingrid. Er is zoveel 
voorwaardelijkheid ingebouwd.'

Hij voelt zich niet aangesproken als het over integratie gaat, zegt de 
Marokkaans-Nederlandse Gnaoui. 'Ik ben beter geintegreerd dan de 
gemiddelde racist.' Hij begrijpt wel dat jongeren zich afkeren. 'Je bent 
een Nederlander als je een olympische medaille wint, maar als je een 
verkeersovertreding begaat, word je al als anders gezien. Waarom zou je 
willen integreren in zo'n samenleving?'


Semantische discussie

Bij Gaza ziet hij dezelfde dubbele moraal. 'Hier gaat het veel over 
semantische kwesties, over het gebruik van leuzen en woorden. Discussies 
die er niet echt toe doen. Is zo'n leus belangrijker dan bombardementen, 
dan Palestijnen die afgesloten worden van eerste levensbehoeften?'

De vraag is hoe de oorlog in Gaza, en de manier waarop de politiek en 
media ermee omgaan, verder zal doorwerken in de Nederlandse samenleving. 
Spierings en Van Oosten zien meer electorale potentie voor Denk. Moslims 
die nu nog niet of op andere partijen stemmen, kunnen vallen voor het 
duidelijke geluid van die partij.

'Ik merk dat andere politieke partijen, GroenLinks-PvdA bijvoorbeeld, 
voorzichtig zijn', zegt Van Oosten. 'Ze zijn bang voor het 
antisemitisme-verwijt, bang voor kritiek. Maar een backlash op X is iets 
anders dan een backlash bij de verkiezingen. Kiezers willen weten waar 
de verschillen tussen partijen zitten. Door de kritiek aan te gaan, is 
er electoraal ook veel te winnen.'

'Wat bereikt mensen?', zegt Spierings. 'GroenLinks-PvdA probeert in deze 
kwestie een genuanceerd verhaal te laten horen, ook om de verschillende 
achterbannen te bedienen. Maar haalt die boodschap de media?'

Dat een politieke partij als Denk of een account als Cestmocro wel een 
duidelijk geluid brengt, leidt niet per se tot meer politiek vertrouwen, 
schetst de socioloog. 'Het zijn namelijk protestgeluiden, tegen de 
politiek.'


Radicalisering

Vooral jongeren zijn extremer in hun opvattingen over de situatie in 
Gaza, blijkt uit het informatiebeeld van de gemeente Amsterdam. Ouders 
maken zich zorgen over de emotionele betrokkenheid van hun kinderen bij 
het onderwerp. Bij meldingen die binnenkwamen bij het Steunpunt 
Radicalisering speelde de oorlog een duidelijke rol.

'Over twintig jaar zullen we ons kapotschamen', zegt Gnaoui. 'Maar dan 
zijn de lijken geteld en is er een hele nieuwe generatie met pijn, zowel 
daar als hier.' Voor hem zijn de risico's voor gemarginaliseerde 
jongeren zonneklaar. 'Als je al het gevoel hebt een tweederangsburger te 
zijn, is het niet moeilijk om te radicaliseren.'

In zijn eigen omgeving, die van progressieve millennials, merkt hij dat 
velen zich afkeren van politieke partijen. 'Ik ben geengageerd en vind 
het toch heel lastig om op het op te brengen om te gaan stemmen. Mensen 
zoeken naar alternatieven. Die denken: als de politiek het niet doet, 
dan moeten wij maar voor elkaar zorgen.

'Op Instagram zie ik veel inzamelingsacties voor Gaza langskomen. Het is 
hartverwarmend dat mensen dat doen, maar ook erg dat het zo ver moet 
komen.'

--------
(c) 2024 DPG Media B.V.