[D66] Coronaremmer molnupiravir veroorzaakt nieuwe mutaties (Wuhan Coronavirus 2019-nCoV #983)

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   Volkskrant
Datum:  26 september 2023
Auteur: Maarten Keulemans
URL:    https://www.volkskrant.nl/a-b74ae048
         https://archive.ph/TFyjr


'Thors hamer' blijkt toch piephamertje: coronaremmer molnupiravir
veroorzaakt nieuwe mutaties
-----------------------------------------------------------------

'De nekslag voor het coronavirus', zo werd het antivirale middel 
molnupiravir twee jaar wereldwijd bejubeld. Inmiddels heeft de fabrikant 
het middel stilletjes teruggetrokken van de Europese markt en blijkt uit 
nieuw onderzoek dat de pil meer kwaad doet dan goed. Hoe kan dat? Een 
reconstructie.

Het was natuurlijk een slimme zet van farmaceut Merck om een 
consultancyfirma gespecialiseerd in merknamen in de arm te nemen. Want 
wat voor naam geef je aan zoiets saais als een nieuwe virusremmer? Een 
middel, waarvan de internationale regels voorschrijven dat hij moet 
eindigen op 'vir'?

Daar wist consultancybedrijf Kaleio wel wat op. 'De belangrijkste 
creatieve richting was om een naam samen te stellen die de kracht van de 
hamer van de dondergod Thor zou aanroepen', schreef bedenker Jeff Boden 
achteraf op een weblog voor vakgenoten. Dat werd molnupiravir, naar de 
hamer Mjolnir. Een en al strijdbaarheid: hier was een middel dat 'de 
laatste spijker in de doodskist van covid-19' zou drijven, aldus Boden.

Het was herfst 2021, de eerste vaccinatieronde was geweest, maar nog 
steeds zorgde corona voor volle ziekenhuizen. 'Iedereen wilde heel graag 
een middel dat het virus remt', herinnert hoogleraar inwendige 
geneeskunde Joost Wiersinga (Amsterdam UMC) zich. En daar was Thors 
hamer. 'Precies wat we nog nodig hadden', zei Wiersinga bij de 
bekendmaking, tegen deze krant.

Aanleiding was een proef onder 775 ouderen, uitgevoerd door fabrikant 
Merck, die na een positieve coronatest molnupiravir of een neppil 
kregen. In de placebogroep belandden 53 mensen in het ziekenhuis en 
overleden er acht. Bij wie molnupiravir kreeg, bleek de kans op 
ziekenhuisopname de helft minder, en er overleed niemand.

Wereldwijd gaf dat jubelende koppen, vrolijk spelend met de door Boden 
in stelling gebrachte hamermetafoor. 'Hier is molnupiravir, Mercks op 
Thor geinspireerde pil die covid plathamert', kopte Ars Technica. 'Is 
dit de pil die corona de nekslag zal toedienen?', wierp deze krant op. 
'Zonder twijfel een doorbraak!', noteerde vakblad Science, met 
uitroepteken.

Maar twijfel was er wel degelijk. Molnupiravir pakt virussen aan door ze 
bij de vermenigvuldiging vol te proppen met mutaties, waardoor het virus 
mislukte virusdeeltjes voortbrengt. 'Van begin af aan waren er zorgen 
over dit punt', herinnert Wiersinga zich. Al dat gehamer zou 
bijvoorbeeld ook kunnen leiden tot nieuwe, schadelijke coronavarianten, 
of zelfs riskant kunnen zijn voor de patient. 'Sars is nou net een virus 
dat na een paar mutaties niet snel het loodje legt', zegt 
arts-microbioloog Matthijs Welkers (Amsterdam UMC).


Kaartenhuis

Terwijl de koers van Merck met 6 procentpunt omhoog sprong, bleek de 
werkzaamheid tegen te vallen. 'Je ziet altijd dat de veldproeven 
positiever uitpakken dan de praktijk', vertelt hoogleraar epidemiologie 
Frits Rosendaal (LUMC). 'Omdat je in de praktijk te maken hebt met 
mensen die bijvoorbeeld hun pillen niet innemen.' Bovendien zijn de 
deelnemers aan medicijnproeven 'geen doorsneemensen', weet Rosendaal. 
'Men sluit bijvoorbeeld mensen uit die ziek zijn of al andere medicijnen 
gebruiken. Om het effect van het middel dat je wilt testen zo puur 
mogelijk te houden.'

En nee, dat de industrie het onderzoek uitvoerde, helpt ook niet mee. 
'We weten dat studies van de industrie altijd positiever uitpakken dan 
met publiek geld gefinancierde onderzoeken', zegt Rosendaal. 'We zeggen 
vaak: een onderzoek is geen onderzoek. Je wilt weten of het middel ook 
werkt op een andere plek, bij andere patienten, en door andere 
onderzoekers', vindt ook Wiersinga. 'Maar dat was lastig in de 
covidperiode.'

En nu stort het kaartenhuis opeens helemaal in elkaar. Een grote studie 
onder 26 duizend, veelal gevaccineerde Britten, gepubliceerd in januari, 
vond geen enkel effect van molnupiravir. Waarna Merck in juni geruisloos 
de aanvraag voor toelating van het middel op de Europese markt 
terugtrok.
   
https://www.ema.europa.eu/en/medicines/human/withdrawn-applications/lagevrio
Thors machtige hamer bleek in de praktijk een speelgoed piephamertje van 
plastic.

En tot overmaat van ramp blijkt nu ook de angst voor mutaties terecht. 
In landen waar het middel veel is voorgeschreven, zijn aan de 
virusstamboom nieuwe aftakkingen ontstaan van virussen vol mutaties die 
te maken hebben met molnupiravir, aldus een analyse die maandag 
verscheen in vakblad Nature.
   https://www.nature.com/articles/s41586-023-06649-6
Dat bewijst dat molnupiravir inderdaad nieuwe varianten tevoorschijn 
hamert, vindt ook Welkers. 'Als clinicus zeg ik: dit is een middel dat 
je eigenlijk niet meer moet geven.'

De zaak 'zet aan het denken over hoe we naar medicatie kijken', vindt 
hij. 'Bij onderzoeken kijken we vooral naar: gaat de virusvracht sneller 
naar beneden als ik dit middel toedien? Dat doen we het liefst in 
cellen. Maar de dynamiek in het menselijk lichaam is totaal anders. 
Zeker bij kwetsbare mensen blijkt het virus de mutaties door 
molnupiravir gewoon te slikken. Die mensen worden een soort 
mini-incubatoren, kweekvaatjes voor nieuwe mutaties.'


'Compleet andere wereld'

In Nederland werd het middel uiteindelijk overigens nooit 
voorgeschreven. Vooral in Australie, Duitsland, Japan en het Verenigd 
Koninkrijk is het populair. Opvallend, vindt Wiersinga dat. 'We lezen 
allemaal dezelfde vakliteratuur. En toch zie je dat uiteenlopende landen 
toch verschillende keuzen maken.'

Heeft de wereld zich niet gewoon een oor laten aannaaien, met die hamer 
van Thor? Dat gaat ook weer te ver, vindt zowel Wiersinga als Rosendaal. 
'We leven tegenwoordig in een compleet andere wereld dan die van de 
eerste studies', zegt Wiersinga. 'Het virus is totaal anders, haast 
iedereen heeft tegenwoordig enige immuniteit, de behandeling van 
ernstige corona is veel beter. Je kunt wat we nu zien, dus niet zonder 
meer vergelijken met de beginfase.'

Best denkbaar dat molnupiravir wel degelijk levens heeft gered en 
ziekenhuisopnames heeft uitgespaard, denkt ook Rosendaal. 'Dit stemt 
vrolijk', was destijds zijn eerste reactie. 'Achteraf gezien was dat op 
dat moment inderdaad mijn gevoel', zegt hij nu. 'Ik dacht: hiermee 
kunnen we wel wat.'

--------
(c) 2023 DPG Media B.V.