[D66] Klimaatpsychologen over klimaatdepressie

Fri Oct 13 12:40:46 CEST 2023

[Klimaatwappies worden depressief omdat er niets gebeurt om hun vrees 
voor een klimaatondergang weg te nemen - maar kan niets gebeuren omdat 
deze apocalyps verzonnen zij. Daarom: Hoe radicaler deze wappies zich in 
hun geloof/vrees vastbijten, hoe slechter het met hen afloopt]

Bron:   Folia (Jubileumnummer: 75 jaar Folia)
         Universiteit van Amsterdam
Datum:  13 oktober 2023
Auteur: Sija van den Beukel
URL:    
https://www.folia.nl/wetenschap/159134/kun-je-depressief-worden-van-klimaatverandering

Kun je depressief worden van klimaatverandering?
------------------------------------------------

Angst, verdriet en machteloosheid: jongeren lijken meer en meer te 
kampen met depressieve gevoelens over klimaatverandering. Het woord 
klimaatdepressie valt steeds vaker, maar wat is het eigenlijk? En is het 
zinvol om mensen er mee te diagnosticeren? 'Iedereen heeft klimaatangst. 
Wie geen angst voelt is nog in de ontkenningsfase.'

Twee jaar lang leed Elvire Rikkert (20, Future Planet Studies) naar 
eigen zeggen aan een klimaatdepressie. De dag dat haar klimaatzorgen 
serieus werden kan ze zich nog helder voor de geest halen: 15 maart 
2019, de dag dat een miljoen jongeren wereldwijd protesteerden tegen 
klimaatverandering. Die dag werd Rikkert zestien jaar en sloot ze zich 
aan bij de actiegroep Youth for Climate Luxembourg.

Rikkert omschrijf haar klimaatdepressie als obsessief gedrag waarmee ze 
elke dag geconfronteerd werd. Dagelijks was ze aan het berekenen hoe ze 
haar eigen ecologische voetafdruk zo klein mogelijk kon maken. 'Ik keek 
heel erg naar wat ik at, hoe ik reisde en kocht alles tweedehands.'

Op het dieptepunt zette Rikkert zelfs geen wekker om naar school te gaan 
omdat die wekker stroom gebruikte. 'Dan kom je in een negatieve spiraal 
terecht. Na een jaar kwam ik tot de conclusie dat het allerbeste wat je 
voor het klimaat kan doen, is er niet meer zijn.' De depressie kwam 
volgens Rikkert voort uit verdriet voor de aarde, de biodiversiteit en 
de dieren. 'Het is een machteloos gevoel.'

Ook chemiepromovendus Bruno Bettega Pergher (32) kent dat machteloze 
gevoel. 'Je voelt je klein en rouwt om de dingen die al verloren zijn. 
Zoals dier- en plantensoorten, mensenlevens en de leefomstandigheden van 
mensen in een groot deel van de wereld.' Ergens zou Pergher zijn mentale 
toestand die hij gedurende een aantal maanden ervoer wel een depressie 
noemen - het was erger dan je 'gewoon' zorgen maken - maar het leidde 
voor hem niet voor een lange periode tot inactiviteit.

Voor hem begon die somberte vier jaar geleden toen hij begon met zijn 
PhD in de chemie. Pergher wilde begrijpen wat duurzaamheid eigenlijk 
inhield en ging er steeds meer over lezen. 'Wat ik las was erg 
deprimerend. Eerst werd ik heel neerslachtig en wanhopig. Ik realiseerde 
me: we are really fucked - maar waarom gebeurt er niets?' Niet lang 
daarna sloot hij zich aan bij de klimaatprotesten van Extinction 
Rebellion (XR).

Vier fases

Veel studenten doorlopen een vergelijkbaar proces als Pergher, ziet 
Sandra van der Meer (25, forensische wetenschappen). Zij was afgelopen 
jaar bestuurslid bij de Jonge Klimaatbeweging. 'Eerst gaan mensen meer 
lezen over klimaatverandering. Daarna proberen ze vaak hun eigen 
voetafdruk te verkleinen. Op een bepaald moment knal je dan tegen een 
muur aan,' zegt Van der Meer. 'Bijvoorbeeld als je een krantenartikel 
leest over dat Elon Musk naar de maan vliegt - dan realiseer je je dat 
individuele acties verwaarloosbaar zijn.'

In de derde fase sluiten sommige studenten zich aan bij actiegroepen. 
'Helaas zie ik ook een vierde fase, waarin studenten zo actief betrokken 
zijn bij klimaatbewegingen dat ze in een burn-out of depressie raken.'

Van der Meer ziet meerdere mensen in haar omgeving die niet meer 
functioneren in het dagelijks leven vanwege ernstige zorgen over het 
klimaat. 'Het werd eerst niet heel serieus genomen onder 
leeftijdsgenoten, maar inmiddels noemen mensen het steeds vaker een 
klimaatdepressie.'

Niet naar de psycholoog

Toch kloppen studenten met klimaatklachten niet aan bij de 
studentenhuisartsen van de UvA. Uit navraag blijkt dat er de afgelopen 
drieenhalf jaar slechts twee studenten de huisartspraktijk bezochten met 
piekergedachten, zorgen en angsten over het klimaat. De 
studentenpsychologen van de UvA hebben de indruk is dat het 'wel eens' 
voorkomt bij studenten, maar het is niet iets dat opvalt of veel lijkt 
voor te komen.

Geen van de studenten die Folia sprak, zocht hulp bij een 
klimaatpsycholoog. Vaker gingen ze te rade bij vrienden of 
gelijkgestemden. Actiegroepen zoals XR organiseren wel eens 
groepssessies geleid door een psycholoog. 'Het was voor mij echt een 
gezamenlijk proces om eruit te komen,' vertelt Pergher. 'Als ik het 
alleen had moeten doen, dan zou het me niet zo snel gelukt zijn. 
Communities zijn essentieel om niet in wanhoop te verzanden.'

De omslag voor Rikkert kwam toen ze besloot om in Amsterdam Future 
Planet Studies te gaan studeren. Haar activistenleven zette ze daarvoor 
op een laag pitje. 'Je kunt geen klimaatstudie doen en tegelijkertijd 
ook in je vrije tijd voortdurend met het klimaat bezig zijn. Dat is te 
vermoeiend.'

Mediagenieke term

Kunnen zorgen over het klimaat inderdaad zo heftig worden dat het leidt 
tot een depressie? Dat onderzoek staat nog in de kinderschoenen en ook 
aan de UvA werken er geen klinisch psychologen aan dat thema. Niet 
verwonderlijk, volgens gz-psycholoog Sara Helmink en oprichter van de 
landelijke stichting klimaatpsychologie. 'Klimaatdepressie is een term 
die in de media is ontstaan. Het is een mediagenieke term zonder 
wetenschappelijke onderbouwing. De vragenlijsten die er zijn, maken geen 
onderscheid tussen klimaatangst en klimaatdepressie.'

Wat niet wegneemt dat er mensen zijn die zich melden bij 
klimaatpsychologen en zeggen psychisch te worstelen, nuanceert Helmink. 
'Erkenning en steun vind ik hierbij erg van belang. Psychologen zouden 
hier, in mijn ogen, wat alerter op mogen zijn.'

Volgens emeritus lector psychische gezondheid Jaap van der Stel is het 
woord 'klimaatdepressie' een slechte vertaling van het Amerikaanse woord 
eco-anxiety. 'Men spreekt in Amerika niet over een eco-anxiety-disorder. 
Dat is een groot verschil. Angst is een 'normale' emotie, dat je je 
somber voelt ook. Maar een angststoornis betekent dat het langer duurt, 
het schadelijk is voor je dagelijks leven en dat er veranderingen 
ontstaan in je brein.'

Daarom spreken Helmink en Van der Stel liever van een 'grote en 
aanhoudende bezorgdheid of somberheid door de klimaatcrisis'. 'Dat is 
ook de mantra onder klimaatpsychologen: 'klimaatdepressie of 
klimaatangst is een normale reactie op een abnormale situatie.''

De kans dat iemand enkel en alleen door zorgen over klimaatverandering 
in een klinische depressie belandt, schat Van der Stel vrij klein. 'Vaak 
is een klinische depressie een combinatie van psychologische, sociale, 
fysieke of medische factoren.'

Verraad van de machthebbers

Volgens de Britse psychotherapeut Caroline Hickman kan 
klimaatverandering wel degelijk leiden tot een klinische depressie. 
Afgelopen zomer kwam ze naar de Amsterdamse dierentuin Artis om te 
praten over eco-angst onder jongeren. Hickman doet al tien jaar 
wereldwijd onderzoek naar emotionele reacties op klimaatverandering en 
is een gerenommeerd onderzoeker in haar vakgebied. 'Angst is vaak de 
eerste emotie, gevolgd door woede en ontkenning. En als je je realiseert 
dat klimaatverandering echt bestaat, dan kun je je depressief voelen', 
zegt ze aan de telefoon. 'En wanhopig en machteloos, absoluut.'

Natuurlijk spelen meerdere factoren een rol bij een klinische depressie, 
beaamt Hickman. 'Het is een misvatting dat klimaatverandering de enige 
oorzaak is van klimaatdepressie. Het wordt namelijk ook veroorzaakt 
doordat we anderen, zoals machthebbers, zien falen om actie te 
ondernemen, dat maakt mensen het bangst.'

Officiele diagnose

Onder psychologen speelt momenteel de discussie of 'klimaatdepressie' 
een officiele diagnose zou moeten worden. Dat zou mensen erkenning 
kunnen geven over de emoties die ze ervaren. Daar ziet student Rikkert 
wel wat in: 'Ik vind dat depressie vooral gaat over dat jij met jezelf 
vastzit. Terwijl een klimaatdepressie veel meer gaat om de wereld om je 
heen.'

Om diezelfde reden pleit Hickman juist tegen diagnosticeren: 
'Klimaatangst is geen persoonlijk probleem, het is collectief. Dat zou 
betekenen dat je de hele wereld moet gaan diagnosticeren.'

Vanwege het gebrek aan wetenschappelijke onderbouwing, zijn Helmink en 
Van der Stel daar niet voor. Van der Stel: 'Bovendien zijn er al genoeg 
categorieen zoals 'klinische depressie' of 'angststoornis' die de 
toestand van mensen goed onder woorden kunnen brengen.'

Duurzaam activisme

Studenten die klimaatangst ervaren zijn juist allesbehalve ziek, 
benadrukt Hickman. 'Ik zeg altijd: de gevoelens zijn volkomen logisch. 
Klimaatangst is een gezonde reactie op de dreiging van 
klimaatverandering. Ik zou het zelfs zover willen gaan dat mensen die 
zich geen zorgen maken ongezond zijn. Zien zij het gevaar niet? Ik maak 
me meer zorgen om de geestelijke gezondheid van mensen die zich geen 
zorgen maken.'

Maar wat te doen, tegen een klimaatdepressie? Volgens Hickman ligt de 
oplossing uiteindelijk in actie tegen klimaatverandering. 'Alleen dan 
nemen de zorgen af. Bovendien maakt actie ondernemen op zichzelf al een 
stuk minder bang.'

Rol van de UvA

Volgens Van der Stel zouden klimaatzorgen - net als andere mentale 
gezondheidsissues - een aandachtspunt moeten zijn bij de UvA. 'Heb het 
erover met studentpsychologen en studentenraden.' Daarnaast zou de UvA 
zelf het goede voorbeeld moeten geven. Hickman: 'Verwerk onderwijs over 
klimaatverandering in het hele curriculum, stap over naar een duurzame 
bank en stop samenwerkingen met de fossiele industrie.'

Het onderwijs dat er al is over klimaatverandering mag volgens Rikkert 
wel wat oplossingsgerichter. 'In het eerste half jaar van mijn studie 
was de boodschap: het klimaatprobleem is niet op te lossen. Dat is alsof 
je een geneeskundestudent vertelt dat patienten niet te genezen zijn.'

Beter balanceren

En hoe het nu gaat? Pergher kan zijn emoties nu beter balanceren. 'Af en 
toe word ik nog overweldigd door emotie, maar ik geloof meer in actie. 
Ik kan niet voortdurend hele zware emoties voelen, dan word ik gek.'

Ook Rikkert acht de kans klein dat ze terug zou vallen in een 
depressieve periode. 'Ik heb wel echt geleerd dat wat ik als persoon doe 
op de grote schaal heel weinig impact heeft. En als ik daar 
diepongelukkig van word, is dat het gewoon niet waard.'

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
'Iedereen heeft klimaatangst'

Studenten zitten in de leeftijdsgroep die zich het meeste zorgen maken 
om klimaatverandering. Wereldwijd maakt 59 procent van de jongeren 
tussen de 16-25 jaar zich ernstig zorgen, blijkt uit het eerste 
grootschalige onderzoek van psychotherapeut Caroline Hickman in 2021. 
Voor het onderzoek sprak Hickman met 10.000 jongeren uit tien landen. 
Van hen gaf 45 procent aan dat klimaatverandering hun dagelijks leven 
beinvloedde.

Heb jij last van een klimaatdepressie of veel klimaatstress? Zoek hulp 
en voorkom ergere klachten zoals zelfdoding. 113 is bereikbaar via 
0800-0113 of de chat.

--------
(c) 2023 UvA