[D66] 'Verstrooiing leidt af van de kwellende gedachte aan de dood'

[René Oudeweg]

trouw.nl
30 Mei 2023


  'Verstrooiing leidt af van de kwellende gedachte aan de dood'


  Sterfelijkheid interview

Waarom verstrooide ik mijn tijd aan scrollen op mijn telefoon?, vroeg 
Koen Haegens zich af nadat hij een levensreddende operatie onderging.
MAURICE VAN TURNHOUT

Koen Haegens wijst naar zijn borst: "Er zit een kunststof slang in mijn 
lijf die een groot deel van mijn aorta vervangt. Vanaf m'n hart omhoog 
en weer naar beneden. Vergelijkbaar met de slang die het water van je 
wasmachine afvoert."

In 2019 moest Haegens (1980, Horst), economieredacteur bij De Groene 
Amsterdammer, een spoedoperatie ondergaan vanwege een aortadissectie 
type A. Nooit van gehoord? Haegens destijds zelf ook niet.

"Voordat het gebeurde voelde ik me kerngezond," vertelt Haegens. "De 
avond voor de opname was ik zelfs aan het schaatsen. Maar na de operatie 
liet de gedachte me niet los: hoe oneindig veel radertjes zitten er wel 
niet in je lijf waar je je niet van bewust bent, en die allemaal vast 
kunnen lopen?"Haegens ontsnapte aan de dood. Tijdens zijn revalidatie 
bekroop hem een tweede gedachte: waarom had hij in zijn leven zoveel 
minuten verstrooid met nieuws scrollen en spelletjes spelen op zijn 
smartphone? Waarom had hij geleefd alsof hij onsterfelijk was? Over deze 
vragen schreef Haegens zijn derde boek, met een knipoog naar Prousts 
'verloren tijd', getiteld Op zoek naar de verstrooide tijd.

"Verstrooiing zoeken is van alle tijden, maar de verstrooide tijd is nu 
continu bij de hand en is veel lekkerder en geraffineerder geworden," 
verklaart Haegens. "Als ik twintig jaar geleden op de trein moest 
wachten, stond ik verveeld naar mijn schoenen te kijken. Nu grijp ik 
meteen mijn smartphone om de verveling te verdrijven. Voortdurend worden 
we gevoerd met gemakkelijke, laagdrempelige prikkels, waardoor er geen 
mogelijkheid is om je te vervelen."

In zijn boek vertelt Haegens hoe die verstrooide tijd afleidt van de 
kwellende gedachte aan de dood. Precies de gedachte waar hij in 2019 
niet meer omheen kon. "Ik hield altijd al van filosofie," zegt Haegens, 
gezeten op een rustig terras aan het Amsterdamse Oosterpark. 
"Theoretisch was ik ervan op de hoogte dat het leven niet eeuwig duurt, 
maar het was voor mij slechts boekenwijsheid."

De filosofen waar u nu uit put - Heidegger, Kierkegaard, De Beauvoir - 
liet u eerder links liggen. Waarom was dat?

"Ik studeerde wel politieke theorieën, ik hield van de 
maatschappijanalyse van de Frankfurter Schule. Maar het werk van de meer 
mistige denkers sloeg bij mij niet aan.

"Na mijn ziekbed dwong ik mezelf om Heideggers Zijn en Tijd van kaft tot 
kaft te lezen. En ineens voelde ik een diepe herkenning bij wat hij 
schrijft over het Sein zum Tode, het zijn-naar-de-dood. Heidegger 
schetst het moment waarop je de vanzelfsprekendheid van het Zijn 
loslaat, en je volop over het bestaan verwondert - dat het ís, en dat 
het op een gegeven moment ook níet meer zal zijn. Zodra je je eigen 
sterfelijkheid onder ogen ziet kan je niet meer terugvallen op wat 
Heidegger het 'geklets' noemt, waarmee mensen hun sterfelijkheid 
normaliter op afstand houden. Je wordt volledig op jezelf teruggeworpen.

"Dat was precies wat ik in de maanden na mijn operatie ervoer. Ik kon 
niet slapen omdat ik mijn hart hoorde kloppen - de bron van het gevaar 
liet steeds van zich horen, en ik lag ernaar te luisteren. Ik heb een 
vriendin en drie kinderen die dicht bij me staan, en toch kon ik hun 
niet uitleggen hoe ik me voelde. Ook aan ontmoetingen met medepatiënten 
had ik weinig. Niemand kan die last met je delen, het besef dat je lijf 
je elk moment in de steek kan laten."

Heidegger, Kierkegaard en De Beauvoir behoren tot de existentialistische 
familie van filosofen. Ging u na uw ziekbed anders denken over autonomie?

"Ik verloor in ieder geval het gevoel dat het leven iets 
vanzelfsprekends is, waardoor het soms kan aanvoelen als sleur: wéér een 
nieuw jaar, wat doen we met het werk, waar gaan we naartoe op 
vakantie... Eigenlijk een heel verwend gevoel, want niets aan het leven 
is vanzelfsprekend. Zodra ik mezelf op dat gevoel van 
vanzelfsprekendheid betrap ga ik terug naar het moment dat ik naar de 
operatiekamer werd gerold en sta ik stil bij het wonder dat ik iedere 
dag opsta en functioneer.

"Daarnaast ging ik meer urgentie voelen. Waarom strooide ik zo kwistig 
met tijd? Als ik twijfelde over een baan, keek ik het eerst een paar 
jaar aan, of ik verzon een carrièreplan. Zo denk ik totaal niet meer. Nu 
denk ik: opschieten!'

Levert dat niet een nieuw soort jachtigheid op?

"Nee. Ik denk anders over langeretermijnbeslissingen, het betekent niet 
dat ik nu tien keer meer activiteiten in een dag prop dan vóór de 
operatie. Ik heb juist in veel dingen gesnoeid. Schermtijd, 
bijvoorbeeld. Ik ging ook naar sommige feestjes omdat ik vond dat het 
moest, niet omdat ik zelf echt wilde. Daar ben ik mee opgehouden."

U schrijft hoopvol over The Big Quit van 2021, een online beweging van 
jonge mensen die zinloze banen opzegden om hun tijd zinvoller in te 
delen. Dat momentum lijkt vervlogen, mensen gaan terug de ratrace in.

"Hier en daar heeft die Big Quit wel degelijk effect gesorteerd: 
werkgevers werden gedwongen om hun salarisbeleid te herzien en die 
zinloze banen leuker te maken. Maar een duurzame politieke strategie is 
zo'n Big Quit niet, dat snap ik ook wel. Het is een individuele 
strategie: staken met de voeten. Dat is alleen effectief in tijden van 
krapte op de arbeidsmarkt.

"Het signaal dat van de Big Quit uitgaat is er echter niet minder om. 
Mensen maken op deze manier duidelijk dat ze de status quo zat zijn. Aan 
het einde van de dag zijn ze uitgeput door de werkdruk en dat maakt ze 
vatbaarder voor verstrooide tijd, van kattenfilmpjes op de smartphone 
tot Netflix-series van acht seizoenen, waardoor ook hun vrije tijd als 
zand tussen hun vingers wegglipt."

Haegens wijst erop dat hij weliswaar kritisch is op de dominantie van 
schermtijd in onze levens, maar hij is geen techno-pessimist. "De 
afgelopen honderdvijftig jaar ging er van technologie de belofte uit dat 
er steeds meer werk zou kunnen worden verzet met steeds minder mensen. 
De achturige werkdag klonk als een bespottelijke utopie toen de 
socialisten het eisten, inmiddels weten we niet beter. Potentieel zouden 
we met de huidige technologische mogelijkheden een paradijs kunnen 
inrichten, waarbij robots en kunstmatige intelligentie ons nog veel meer 
saaie, routineuze taken uit handen nemen.

"Toch zijn we sinds de jaren tachtig méér gaan werken, mede door 
flexibilisering en intensivering van arbeid. En als je politici van 
bijvoorbeeld het CDA mag geloven zouden we nog veel meer uren moeten 
draaien! Volstrekt irrationeel vind ik dat, in het licht van die grote 
vooruitgangsbelofte. Het productiviteitscijfer is in Nederland de 
afgelopen eeuw vrijwel onophoudelijk gestegen. We zouden dus meer dan 
genoeg kunnen hebben zonder er steeds harder voor te ploeteren. Waarom 
doen we dat dan niet?"

Nou?

"Enerzijds omdat we nieuwe behoeftes krijgen aangepraat via onder andere 
reclame, waardoor datgene wat een eeuw geleden een riant bourgeois-leven 
zou zijn geweest ineens niet meer volstaat. Anderzijds zijn we slechter 
geworden in verdelen, waardoor de vruchten van de stijgende 
arbeidsproductiviteit door slechts een kleine groep geplukt worden."

Hier hoor ik de maatschappijanalyse van de Frankfurter Schule. Zijn dat 
nu de twee zielen in uw borst? Enerzijds de cultuurpessimist, anderzijds 
de existentialist die denkt in mogelijkheden?

"De analyse van de Frankfurter Schule deel ik nog steeds. Maar dat 
filosofen als Theodor Adorno en Max Horkheimer vervolgens alle 
mogelijkheden tot verandering hermetisch dichttimmeren, daar heb ik 
inmiddels grote moeite mee. Het heeft iets verwends om zo negatief te 
kunnen zijn over de welvarende tijd waarin je leeft."

Koen Haegens Op zoek naar de verstrooide tijd Ambo Anthos uitgevers; 184 
pagina's; € 20,99

-------------- next part --------------
An HTML attachment was scrubbed...
URL: <http://www.tuxtown.net/pipermail/d66/attachments/20230530/46b03270/attachment.html>