<html>
<head>
<meta http-equiv="content-type" content="text/html; charset=UTF-8">
</head>
<body text="#000000" bgcolor="#f9f9fa">
trouw.nl<br>
30 Mei 2023<br>
<h1 class="title largetitle capitalizefirstletter">'Verstrooiing
leidt af van de kwellende gedachte aan de dood'</h1>
<h1 class="subtitle">Sterfelijkheid interview</h1>
<div class="content content-blurb">Waarom verstrooide ik mijn tijd
aan scrollen op mijn telefoon?, vroeg Koen Haegens zich af nadat
hij een levensreddende operatie onderging.</div>
<div class="byline">
<div>MAURICE VAN TURNHOUT</div>
</div>
<div class="content">
<div id="portraitSlides" class="slides-container portrait"></div>
</div>
<div id="block-refid-1829313/30/1" class="block">
<article id="article-1829313/30/1">
<div class="articlecontent articleview" style="font-size: 16px;
user-select: text;">
<div class="content">
<div id="portraitSlides" class="slides-container portrait">
<div class="slides-progressbar" style="visibility:
visible;"><span class="slides-progressbar-elm
slides-progressbar-elm-0" style="background: rgb(170,
170, 170);"></span><span
class="slides-progressbar-spacer"></span><span
class="slides-progressbar-elm
slides-progressbar-elm-1" style="background-color:
rgb(20, 64, 132);"></span></div>
<div class="slides-captions" style="min-height: 23px;">
<div class="slides-captions-elm-0 caption no-display"></div>
<div class="slides-captions-elm-1 caption"></div>
</div>
</div>
<div class="content-body no-drop-caps">
<p>Koen Haegens wijst naar zijn borst: "Er zit een
kunststof slang in mijn lijf die een groot deel van mijn
aorta vervangt. Vanaf m'n hart omhoog en weer naar
beneden. Vergelijkbaar met de slang die het water van je
wasmachine afvoert."<br>
<br>
In 2019 moest Haegens (1980, Horst), economieredacteur
bij De Groene Amsterdammer, een spoedoperatie ondergaan
vanwege een aortadissectie type A. Nooit van gehoord?
Haegens destijds zelf ook niet.<br>
<br>
"Voordat het gebeurde voelde ik me kerngezond," vertelt
Haegens. "De avond voor de opname was ik zelfs aan het
schaatsen. Maar na de operatie liet de gedachte me niet
los: hoe oneindig veel radertjes zitten er wel niet in
je lijf waar je je niet van bewust bent, en die allemaal
vast kunnen lopen?"Haegens ontsnapte aan de dood.
Tijdens zijn revalidatie bekroop hem een tweede
gedachte: waarom had hij in zijn leven zoveel minuten
verstrooid met nieuws scrollen en spelletjes spelen op
zijn smartphone? Waarom had hij geleefd alsof hij
onsterfelijk was? Over deze vragen schreef Haegens zijn
derde boek, met een knipoog naar Prousts 'verloren
tijd', getiteld Op zoek naar de verstrooide tijd.<br>
<br>
"Verstrooiing zoeken is van alle tijden, maar de
verstrooide tijd is nu continu bij de hand en is veel
lekkerder en geraffineerder geworden," verklaart
Haegens. "Als ik twintig jaar geleden op de trein moest
wachten, stond ik verveeld naar mijn schoenen te kijken.
Nu grijp ik meteen mijn smartphone om de verveling te
verdrijven. Voortdurend worden we gevoerd met
gemakkelijke, laagdrempelige prikkels, waardoor er geen
mogelijkheid is om je te vervelen."<br>
<br>
In zijn boek vertelt Haegens hoe die verstrooide tijd
afleidt van de kwellende gedachte aan de dood. Precies
de gedachte waar hij in 2019 niet meer omheen kon. "Ik
hield altijd al van filosofie," zegt Haegens, gezeten op
een rustig terras aan het Amsterdamse Oosterpark.
"Theoretisch was ik ervan op de hoogte dat het leven
niet eeuwig duurt, maar het was voor mij slechts
boekenwijsheid."</p>
<div class="h3">De filosofen waar u nu uit put -
Heidegger, Kierkegaard, De Beauvoir - liet u eerder
links liggen. Waarom was dat?</div>
<p>"Ik studeerde wel politieke theorieën, ik hield van de
maatschappijanalyse van de Frankfurter Schule. Maar het
werk van de meer mistige denkers sloeg bij mij niet aan.<br>
<br>
"Na mijn ziekbed dwong ik mezelf om Heideggers Zijn en
Tijd van kaft tot kaft te lezen. En ineens voelde ik een
diepe herkenning bij wat hij schrijft over het Sein zum
Tode, het zijn-naar-de-dood. Heidegger schetst het
moment waarop je de vanzelfsprekendheid van het Zijn
loslaat, en je volop over het bestaan verwondert - dat
het ís, en dat het op een gegeven moment ook níet meer
zal zijn. Zodra je je eigen sterfelijkheid onder ogen
ziet kan je niet meer terugvallen op wat Heidegger het
'geklets' noemt, waarmee mensen hun sterfelijkheid
normaliter op afstand houden. Je wordt volledig op
jezelf teruggeworpen.<br>
<br>
"Dat was precies wat ik in de maanden na mijn operatie
ervoer. Ik kon niet slapen omdat ik mijn hart hoorde
kloppen - de bron van het gevaar liet steeds van zich
horen, en ik lag ernaar te luisteren. Ik heb een
vriendin en drie kinderen die dicht bij me staan, en
toch kon ik hun niet uitleggen hoe ik me voelde. Ook aan
ontmoetingen met medepatiënten had ik weinig. Niemand
kan die last met je delen, het besef dat je lijf je elk
moment in de steek kan laten."</p>
<div class="h3">Heidegger, Kierkegaard en De Beauvoir
behoren tot de existentialistische familie van
filosofen. Ging u na uw ziekbed anders denken over
autonomie?</div>
<p>"Ik verloor in ieder geval het gevoel dat het leven
iets vanzelfsprekends is, waardoor het soms kan
aanvoelen als sleur: wéér een nieuw jaar, wat doen we
met het werk, waar gaan we naartoe op vakantie...
Eigenlijk een heel verwend gevoel, want niets aan het
leven is vanzelfsprekend. Zodra ik mezelf op dat gevoel
van vanzelfsprekendheid betrap ga ik terug naar het
moment dat ik naar de operatiekamer werd gerold en sta
ik stil bij het wonder dat ik iedere dag opsta en
functioneer.<br>
<br>
"Daarnaast ging ik meer urgentie voelen. Waarom strooide
ik zo kwistig met tijd? Als ik twijfelde over een baan,
keek ik het eerst een paar jaar aan, of ik verzon een
carrièreplan. Zo denk ik totaal niet meer. Nu denk ik:
opschieten!'</p>
<div class="h3">Levert dat niet een nieuw soort
jachtigheid op?</div>
<p>"Nee. Ik denk anders over langeretermijnbeslissingen,
het betekent niet dat ik nu tien keer meer activiteiten
in een dag prop dan vóór de operatie. Ik heb juist in
veel dingen gesnoeid. Schermtijd, bijvoorbeeld. Ik ging
ook naar sommige feestjes omdat ik vond dat het moest,
niet omdat ik zelf echt wilde. Daar ben ik mee
opgehouden."</p>
<div class="h3">U schrijft hoopvol over The Big Quit van
2021, een online beweging van jonge mensen die zinloze
banen opzegden om hun tijd zinvoller in te delen. Dat
momentum lijkt vervlogen, mensen gaan terug de ratrace
in.</div>
<p>"Hier en daar heeft die Big Quit wel degelijk effect
gesorteerd: werkgevers werden gedwongen om hun
salarisbeleid te herzien en die zinloze banen leuker te
maken. Maar een duurzame politieke strategie is zo'n Big
Quit niet, dat snap ik ook wel. Het is een individuele
strategie: staken met de voeten. Dat is alleen effectief
in tijden van krapte op de arbeidsmarkt.<br>
<br>
"Het signaal dat van de Big Quit uitgaat is er echter
niet minder om. Mensen maken op deze manier duidelijk
dat ze de status quo zat zijn. Aan het einde van de dag
zijn ze uitgeput door de werkdruk en dat maakt ze
vatbaarder voor verstrooide tijd, van kattenfilmpjes op
de smartphone tot Netflix-series van acht seizoenen,
waardoor ook hun vrije tijd als zand tussen hun vingers
wegglipt."<br>
<br>
Haegens wijst erop dat hij weliswaar kritisch is op de
dominantie van schermtijd in onze levens, maar hij is
geen techno-pessimist. "De afgelopen honderdvijftig jaar
ging er van technologie de belofte uit dat er steeds
meer werk zou kunnen worden verzet met steeds minder
mensen. De achturige werkdag klonk als een bespottelijke
utopie toen de socialisten het eisten, inmiddels weten
we niet beter. Potentieel zouden we met de huidige
technologische mogelijkheden een paradijs kunnen
inrichten, waarbij robots en kunstmatige intelligentie
ons nog veel meer saaie, routineuze taken uit handen
nemen.<br>
<br>
"Toch zijn we sinds de jaren tachtig méér gaan werken,
mede door flexibilisering en intensivering van arbeid.
En als je politici van bijvoorbeeld het CDA mag geloven
zouden we nog veel meer uren moeten draaien! Volstrekt
irrationeel vind ik dat, in het licht van die grote
vooruitgangsbelofte. Het productiviteitscijfer is in
Nederland de afgelopen eeuw vrijwel onophoudelijk
gestegen. We zouden dus meer dan genoeg kunnen hebben
zonder er steeds harder voor te ploeteren. Waarom doen
we dat dan niet?"</p>
<div class="h3">Nou?</div>
<p>"Enerzijds omdat we nieuwe behoeftes krijgen aangepraat
via onder andere reclame, waardoor datgene wat een eeuw
geleden een riant bourgeois-leven zou zijn geweest
ineens niet meer volstaat. Anderzijds zijn we slechter
geworden in verdelen, waardoor de vruchten van de
stijgende arbeidsproductiviteit door slechts een kleine
groep geplukt worden."</p>
<div class="h3">Hier hoor ik de maatschappijanalyse van de
Frankfurter Schule. Zijn dat nu de twee zielen in uw
borst? Enerzijds de cultuurpessimist, anderzijds de
existentialist die denkt in mogelijkheden?</div>
<p>"De analyse van de Frankfurter Schule deel ik nog
steeds. Maar dat filosofen als Theodor Adorno en Max
Horkheimer vervolgens alle mogelijkheden tot verandering
hermetisch dichttimmeren, daar heb ik inmiddels grote
moeite mee. Het heeft iets verwends om zo negatief te
kunnen zijn over de welvarende tijd waarin je leeft."<br>
<br>
Koen Haegens Op zoek naar de verstrooide tijd Ambo
Anthos uitgevers; 184 pagina's; € 20,99</p>
</div>
</div>
<div class="fillerline portrait" style="display: block;"><br>
</div>
</div>
</article>
</div>
<p></p>
</body>
</html>