[D66] D66 ziet machtsbasis in provincies en senaat afbrokkelen

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   NRC Handelsblad
Datum:  11 mei 2023
Auteur: Philip de Witt Wijnen & Marko de Haan
URL:    
https://www.nrc.nl/nieuws/2023/05/11/gaat-d66-straks-toegeven-in-stikstofdossier-daar-lijkt-het-niet-op-a4164473


Gaat D66 straks toegeven in stikstofdossier? Daar lijkt het niet op
-------------------------------------------------------------------

D66 ziet haar machtsbasis in de provincies en de senaat afbrokkelen. 
Sommige leden vinden dat de partij bereid moet zijn tot een compromis 
over stikstof. Anderen denken dat het met BBB na de verkiezingszege net 
zo zal gaan als met FVD vier jaar geleden.

'Best tevreden.' Dat was het lauwe oordeel van Sigrid Kaag over de 
prestaties van haar partij bij de Provinciale Statenverkiezingen, op 15 
maart. Het was op de uitslagenavond in Utrecht, de exitpolls rolden over 
het scherm, en de partijleider werd gevraagd wat ze vond van de zes 
senaatszetels die D66 leek te gaan krijgen. Het verlies leek beperkt 
vergeleken met de laatste peilingen, maar echt reden tot blijdschap was 
er ook niet, straalde Kaag met haar gebrek aan enthousiasme uit.

Twee maanden later lijkt de positie van D66 nog minder florissant. Bij 
de getrapte verkiezingen voor de Eerste Kamer eind deze maand, waarbij 
de nieuw verkozen Provinciale Statenleden de senaat kiezen, komt de 
partij waarschijnlijk uit op vijf zetels. Twee minder dan nu.

Bij de partij daalt het besef in dat D66 positie aan het verliezen is. 
In geen van de twaalf provincies kwamen er zetels bij. Per saldo verloor 
D66 negen van de 41 Statenzetels. En bij de vorming van de nieuwe 
provinciale bestuurscolleges staan de progressief-liberalen nagenoeg 
buitenspel. In elf van de twaalf provincies is de verkenningsfase 
intussen voorbij en zijn de formatiebesprekingen tussen mogelijke 
coalitiepartners begonnen. Aan geen van die onderhandelingstafels is D66 
uitgenodigd. En dat terwijl BBB, de grote tegenstrever van D66 in de 
verkiezingen, bijna overal het initiatief heeft in de gesprekken.

Dat steekt, want D66 beschouwt zichzelf als een constructieve 
middenpartij, zit sinds 2017 in het kabinet en is gewend in grote 
gemeenten en in provincies mee te besturen. Na de Statenverkiezingen van 
2015 maakte D66 deel uit van de colleges in negen provincies, na die van 
2019 nog in vijf provincies.

Het wegsmelten van de machtspositie in de provincies leidt tot onvrede 
en frustratie binnen de partij. De partijtop in Den Haag vindt vooral 
het verlies van twee senaatszetels jammer. Campagneleider Hanneke van 
der Werf vindt niet meepraten in de provincies 'een logische 
consequentie' van de verkiezingsuitslag. 'Besturen is geen doel op zich. 
Als we in een coalitie te weinig van onze eigen agenda kunnen brengen, 
doen we niet mee.'

Op het partijcongres komende zaterdag in de RAI wordt het electorale 
verlies bij de Statenverkiezingen en het dramatische bestuurlijke gevolg 
zeker besproken. Het jonge partijlid Tobias den Hollander (20) uit 
Alphen aan den Rijn heeft de frustratie verwoord in een scherpe motie. 
Hij zal zijn partij zaterdag oproepen om een 'flexibeler' 
stikstofstandpunt in te nemen 'om politieke isolatie en uitsluiting te 
voorkomen'. Met andere woorden: wil D66 weer meepraten aan de 
onderhandelingstafels, dan moet de partij bereid zijn tegemoet te komen 
aan de wensen van BBB. Tijdens de campagne stonden de twee partijen 
diametraal tegenover elkaar in het stikstofdebat, en daar is sindsdien 
nog niets aan veranderd.

Den Hollander vindt dat D66 niet zo strikt moet vasthouden aan de in het 
regeerakkoord vastgelegde deadline van 2030 - het jaar waarin de 
stikstofuitstoot gehalveerd moet zijn. BBB wil dat die wordt opgeschoven 
naar 2035 of liever nog later. Daarnaast, vindt Den Hollander, zou 
gedwongen uitkoop van boeren alleen moeten gelden voor 'piekbelasters', 
bedrijven die veel stikstof uitstoten. Zo, stelt Den Hollander, kan een 
'stikstofcompromis' met andere partijen worden bereikt dat 'uiteindelijk 
beter voor Nederland is dan complete stilstand op bevroren 
partijprincipes'. Het bestuur heeft de motie ontraden.


Verklaring D66-lijsttrekkers

Wat D66-deelname aan de provinciale formatiegesprekken ook bemoeilijkt, 
is een verklaring die alle twaalf provinciale D66-lijsttrekkers voor de 
verkiezingen uitbrachten. Zij schreven dat BBB, JA21 en de PVV de 
stikstof- en klimaatdoelen in de provincies willen blokkeren. Die 
'doodlopende weg' wilden de D66'ers niet inslaan. 'Partijen die de 
aanpak van stikstof en klimaat blokkeren, zullen ons recht tegenover 
zich vinden.'

BBB-campagnestrateeg Henk Vermeer vertelt dat hij zich heeft geergerd 
aan de verklaring. Hij noemt het 'niet meer dan logisch' dat D66 
vervolgens in geen enkele provincie werd uitgenodigd om te 
onderhandelen. 'Hun brief was duidelijk.' Aan BBB ligt het niet, zegt 
Vermeer nog maar eens. Zijn partij sluit niemand uit.

De provinciale D66-lijsttrekkers hebben geen spijt van hun actie. Ja, ze 
hebben de verkiezingen verloren, en nee, ze praten niet mee over nieuwe 
colleges. Maar vanuit de oppositie kunnen ze ook heel veel bereiken, 
denken ze. De lijsttrekkers vinden het 'eerlijk' tegenover de kiezer om 
duidelijk te zijn over stikstof. 'Ik en mijn partij hebben bepaalde 
idealen. Kiezers kunnen daarop stemmen - of niet', zegt Tiko Smetsers 
van D66 in Flevoland. Matthijs van Miltenburg (Noord-Brabant) vindt het 
'heel goed dat D66 de rug recht houdt en zich niet laat verleiden, met 
het oog op het pluche, om een halfbakken compromis te sluiten.'

Ook campagneleider Van der Werf blijft achter de campagnestrategie 
staan. 'Als we flexibeler op ons stikstofstandpunt waren geweest, door 
bijvoorbeeld 2030 los te laten, was dat niet geloofwaardig geweest.'


Spanning in coalitie

Voor de toch al broze coalitie van Rutte IV, en de positie van D66 
daarin, is het allemaal niet erg gunstig. Als BBB straks toch een 
stempel zet op provinciale bestuursakkoorden, komen de coalitieafspraken 
in Den Haag verder in gevaar. Het CDA heeft al aangekondigd dat het de 
stikstofparagraaf in het coalitieakkoord wil herschrijven, na het forse 
verlies dat die partij van Wopke Hoekstra bij de Statenverkiezingen 
leed. De deadline '2030' moet wat hem betreft van tafel.

Met die heronderhandeling wil het CDA wachten tot de provinciale 
besturen gevormd zijn. Hoe groter de positie van BBB in die 
bestuurscolleges, hoe meer munitie het CDA heeft bij deze 
heronderhandeling. Dan wordt het voor D66 moeilijk nog langer vast te 
houden aan het stikstofstandpunt, als de partij de coalitie overeind wil 
houden.

Daarbij komt dat 'rechtse' provinciebesturen en een rechtse meerderheid 
in de Eerste Kamer ook druk kunnen zetten op andere politiek gevoelige 
Haagse dossiers. Denk aan de ambitieuze klimaatmaatregelen van 
D66-minister Rob Jetten. D66, dat zichzelf inmiddels vooral beschouwt 
als bewaker van het zo moeizaam bereikte coalitieakkoord, komt zo steeds 
meer in de verdrukking.


Sprankje hoop

Er is een recente ontwikkeling in de provincies waaruit D66'ers een 
sprankje hoop putten. In Utrecht is de verkenning opnieuw begonnen, 
nadat de gesprekken tussen BBB en GroenLinks zijn geklapt. In de derde 
verkenningsronde die van start gaat, staat niet D66 maar BBB buitenspel. 
Wie weet gebeurt dat later ook in andere provincies. Alles kan nog 
kapot, niets is definitief. Tweede Kamerlid Tjeerd de Groot verwijst 
naar Forum voor Democratie, vier jaar geleden. In de meeste provincies 
lukte het Forum niet een coalitie te smeden, omdat de partij niet bereid 
was tot compromissen.

Sommige D66'ers denken dat de provincies uiteindelijk onvermijdelijk op 
dezelfde stikstofroute zullen uitkomen als D66. Een ander pad is er 
gewoon niet, denkt Marianne de Widt van D66 Utrecht. 'BBB kan wel 
roepen: we gaan zaken niet uitvoeren. Maar we hebben ons te houden aan 
belangrijke wetten en internationale afspraken.'

Zo denkt ook Remko Zuidema erover, de voorzitter van het invloedrijke 
duurzaamheidsnetwerk binnen de partij. Hij is eigenlijk wel tevreden dat 
D66 nu even niet meepraat met de provinciale coalitievorming. 'Daar 
moeten we als professionele partij tegen kunnen. Nu kan BBB laten zien 
dat ze niks voor elkaar kan krijgen en dan komen wij later wel weer 
terug.'


Met medewerking van Rosa Uijtewaal, Lyanne Levy en Denise Retera

--------
(c) 2023 Mediahuis