[D66] Nitrocratie (Plutocratie ?): Hoogopgeleide maakt in Nederland de dienst uit

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   NRC Handelsblad
Datum:  11 maart 2023
Auteur: Rosa Uijtewaal
URL:    
https://www.nrc.nl/nieuws/2023/03/11/hoogopgeleide-maakt-in-nederland-de-dienst-uit-a4159197


Hoogopgeleide maakt in Nederland de dienst uit
----------------------------------------------
Nederland is een klassenmaatschappij, aldus een SCP-rapport deze week. 
Pal voor de verkiezingen toont het hoezeer de democratie draait om de 
bovenlagen. 'Er zijn plutocratische trekjes.'

De Kloof bestaat, en ze is hardnekkig. Nederland, schrijft het Sociaal 
en Cultureel Planbureau (SCP) deze week in het rapport Eigentijdse 
Ongelijkheid, kent grote sociale en economische verschillen, en die 
verschillen worden niet kleiner. Niet alleen inkomen, maar ook sociale, 
persoonlijke en culturele factoren spelen mee. Je uiterlijk, je 
woordenschat, je beheersing van het Engels, je netwerk: ook die factoren 
bepalen je plaats op de maatschappelijke ladder.

Opvallend aan het onderzoek is hoe deze kloof zich politiek vertaalt. De 
werkende bovenlaag (19,9 procent van de bevolking), de groep die alles 
meeheeft volgens de criteria van het SCP, gaat het actiefst stemmen. Ze 
stemmen op partijen als de VVD, D66 en GroenLinks. En onder de twee 
meest kwetsbare groepen, volgens het SCP de 'onzekere werkenden' (10 
procent) en het 'precariaat' (6,3 procent), is het percentage 
niet-stemmers juist het grootst. Als zij al gaan stemmen, is dat meestal 
op flankpartijen als de PVV of Denk.

De kwetsbaarste sociale groepen in Nederland zijn politiek het meest 
verweesd. Bijna twee derde van de respondenten in de onderste drie 
klassen, 34 procent van het electoraat, denkt dat zij geen invloed heeft 
op wat 'de politiek' doet. De kwetsbaarste klasse, het precariaat, stemt 
veruit het minst van de zeven klassen en bestaat uit bovengemiddeld veel 
uit vrouwen, ouderen en mensen met een migratie-achtergrond. Dertig 
procent van deze groep zegt niet te stemmen, tegenover vier en vijf 
procent van de werkende of rentenierende bovenlaag - de structurele 
winnaars in het klassenstelsel.

Deze groepen zijn dus niet alleen achtergesteld en voelen zich het meest 
veraf staan van Den Haag, maar zij zijn ook ondervertegenwoordigd in het 
politieke proces. En dat is een waarschuwing voor de verkiezingen voor 
de Provinciale Staten, komende woensdag: worden de belangen van mensen 
die politiek ingrijpen het hardst nodig hebben, wel voldoende meegewogen 
bij de partijen die wel op trouwe kiezersgroepen kunnen bouwen? Groepen 
die het bovendien al goed hebben?

Hoogopgeleiden zijn niet alleen oververtegenwoordigd in de politiek en 
ambtenarij, maar ook het beleid is beter afgestemd op de wensen van de 
hoogste klassen dan op die van de praktisch geschoolden, bleek eerder 
uit onderzoek van politicoloog Wouter Schakel en Daphne van der Plas. 
Naast stemgedrag verklaart ook de sterke lobbykracht van de bovenste 
klassen en de afnemende invloed van de vakbonden waarom de 
(sociaal-cultureel) kapitaalkrachtige Nederlanders veel vaker hun zin 
krijgen.


Hokjesdenken

Neem de verhoging van de pensioengerechtigde leeftijd, zegt politicoloog 
Armen Hakhverdian, verbonden aan de Universiteit van Amsterdam en auteur 
(samen met Wouter Schakel) van Nepparlement. Een pleidooi voor politiek 
hokjesdenken. 'De midden- en lage inkomens waren geen voorstander van de 
verhoging. De hogere inkomens wel en hun belangenorganisaties drukten 
zwaarder op de beleidsvorming dan de vakbonden. Dus ging de 
pensioengerechtigde leeftijd omhoog.'

De gegoede klassen drukken dus hun stempel op beleid, terwijl de lagere 
klassen gefrustreerd achterblijven. Nederlandse kiesgerechtigden vallen 
structureel uiteen in twee vaste groepen van politieke winnaars en 
verliezers. Slechts tien procent van de werkende bovenlaag, de hoogste 
klasse in het SCP-rapport, vindt dat de overheid te weinig doet voor 
mensen zoals zij, tegenover vijfenvijftig procent van het precariaat.


Stikstofwoede

En die onderklasse heeft gelijk, zegt Hakhverdian: 'Een rijk persoon die 
niet stemt, zo liet Wouter Schakel in zijn proefschrift zien, heeft nog 
steeds meer invloed dan een arm persoon die wel stemt.'

Wat blijft er dan over? Protesteren of afhaken, lijkt het. Protesteren 
doen mondige burgers uit andere sociale klassen die naar Den Haag 
trekken om hun klimaatstem, stikstofwoede of antiregeringssentiment 
kenbaar te maken. Het precariaat, een groep van 850 duizend 
stemgerechtigden, kiest veelal voor het laatste en haakt af. Om die 
reden lukt het protestpartijen vaak niet goed om bij verkiezingen 
maatschappelijke sentimenten in politieke winst om te zetten: kiezers 
die flankpartijen gunstig gezind zijn, blijven vaker thuis.

Het rapport De lokale niet-stemmer, dat in opdracht van het ministerie 
van Binnenlandse Zaken de lage opkomst van de vorige 
gemeenteraadsverkiezingen (51 procent) onderzocht, stelde dat de term 
'afgehaakt' de niet-stemmer tekort doet. Vaak spelen tal van emoties een 
rol, zoals een gevoel van machteloosheid, berusting, teleurstelling en 
boosheid. Zo gaf een 39-jarige man in Almere in het onderzoek aan: 'Als 
het lijkt alsof alles van tevoren al is beslist, dan heeft het voor mij 
geen zin om te gaan stemmen'. Een ander: 'Waarom zou ik stemmen als ik 
geen verandering zie?'.

Hoogopgeleiden maken in onze maatschappij de dienst uit, zegt ook Jeroen 
van der Waal, hoogleraar sociologie aan de Erasmus Universiteit 
Rotterdam. Het gevolg is dat praktisch geschoolden een culturele afstand 
voelen tot politici, rechters en wetenschappers - die de formele 
instituties belichamen.

'Economische motieven zijn maar een kleine component voor de verklaring 
van stemgedrag', zegt Van der Waal. 'Een deel van de SP- en VVD-stemmers 
is te verklaren vanuit het eigen belang van de allerarmsten en 
allerrijksten, maar die gevoelde culturele afstand is veel 
belangrijker.'

Dat deze verkiezingen om vooral cultuurstrijd draaien, rond thema's als 
migratie, klimaat of stad-regiotegenstellingen, toont volgens Van der 
Waal juist die tweedeling tussen de theoretisch geschoolden en de 
praktisch geschoolden aan. 'In heel Nederland hingen vlaggen andersom. 
Dat zijn niet allemaal mensen die zich op basis van economische belangen 
tegen de stikstofproblematiek verzetten. Een groep Nederlanders kan zich 
beter identificeren met de spreekwijze van Caroline van der Plas dan die 
van Sigrid Kaag.'


Migrantenzoon

Op dit soort cultuurverschillen spelen politieke partijen in, zegt Armen 
Hakhverdian. 'Er zijn zo veel zaken die een mens definieren: ik ben een 
vader, maar ook een migrantenzoon, academisch geschoold, noem maar op. 
Politieke partijen proberen precies die identiteit in mij te activeren 
waar zij wat aan hebben. Op dit moment zijn er veel partijen die er 
belang bij hebben dat ieder onderwerp wordt platgeslagen tot een 
cultuurconflict.'

Hakhverdian zegt dat 'kansrijke jongeren' en 'laagopgeleide 
gepensioneerden' uit het SCP-rapport vergelijkbaar economisch kapitaal 
hebben. 'Deze groepen zouden eigenlijk zij aan zij moeten staan, 
bijvoorbeeld op de woningmarkt of als het gaat om hun koopkracht. Maar 
politieke partijen polariseren de culturele verschillen. Zo profiteert 
BBB van het uitvergroten van de stad-platteland tegenstelling.'

De kloof tussen de rijke, hoogopgeleide klasse die de politiek kan 
sturen en de laagste klassen die dat niet kunnen, creeert een groot 
democratisch tekort, stelt Armen Hakhverdian. 'Op papier is in Nederland 
sprake van het systeem van een persoon, een stem. In de praktijk heeft 
Nederland plutocratische trekjes. We wijzen graag naar Amerika met hun 
grote inkomensongelijkheid waar miljarden in verkiezingscampagnes gaan 
zitten, maar Nederland heeft soortgelijke problemen. Als rijke mensen 
meer impact hebben op beleid dan armere mensen, dan is er geen sprake 
van gelijke vertegenwoordiging.'

--------
(c) 2023 Mediahuis