[D66] Vereniging Veronica en netwerkcorruptie

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   Vrij Nederland
Datum:  20 juli 2023
Auteur: Kim van Keken en Joost Ramaer
URL:    https://www.vn.nl/yoeri-albrecht-vereniging-veronica/
Opm:    De 'Open Society Foundation' is George Soros.


De geldstromen van Yoeri Albrecht en zijn Vereniging Veronica
-------------------------------------------------------------

Onderzoeksjournalistiek wordt steeds meer gesubsidieerd door ideele 
fondsen. Dat heeft ook een keerzijde: het maakt journalisten minder 
onafhankelijk. Bij de investeringen van Vereniging Veronica en andere 
fondsen waar Yoeri Albrecht in het bestuur zit, blijken er bijvoorbeeld 
veel geldstromen naar zijn eigen projecten te lopen. Maar konden we dat 
opschrijven?

Dit verhaal begon niet als een journalistiek project, maar met een klein 
onderzoekje naar de liquiditeit van de Vereniging Veronica. Dat gebeurde 
op verzoek van de hoofdredacteur van Vrij Nederland, toen de voorzitter 
van die vereniging zich meldde als potentiele koper van dit blad.

Het kwam niet eens tot een kennismakingsgesprek, maar er waren ons wel 
dingen opgevallen waardoor we steeds vaker tegen elkaar zeiden: 'Als het 
Veronica niet was geweest, dan hadden we dit allang opgeschreven.' En 
dat ging aan ons knagen.

Zelfs wij - die ons erop voorstaan onafhankelijke vagebonden te zijn - 
lieten ons muilkorven door fondsen.

Dat voelde niet goed. Want dit verhaal toont aan hoe je met een 
vereniging van slapende leden, een uitstekend netwerk en een paar 
strategische bestuursfuncties bij fondsen een machtige positie kan 
krijgen. Geld is immers macht, ook - of misschien wel juist - in de 
media. Daarnaast laat het zien hoe machtig fondsen zijn geworden in een 
verschraald medialandschap, waar slechts enkele grote uitgevers en 
productiehuizen nog wat te zeggen hebben. Langzaamaan besloten we toch 
journalistiek onderzoek te gaan doen. Publish and be damned, ook als het 
onszelf raakt. Bij dezen.


KWETSBARE POSITIE

Op een vrijdag aan het einde van de middag gaat de telefoon van Joost 
Ramaer, een van de auteurs van dit artikel. Het is een goede bekende: de 
sociaal ondernemer Teun Gautier. Na wat koetjes en kalfjes - Gautier 
belt vanaf zijn zeilboot in de Rotterdamse Veerhaven - komt de aap uit 
de mouw: 'Klopt het dat jullie onderzoek doen naar de Vereniging 
Veronica?' Gautier is daar bestuurder, net als Yoeri Albrecht, directeur 
van het Amsterdamse debatcentrum De Balie, die de voorzitter is. Ramaer 
bevestigt dat, en voegt er meteen aan toe dat hij niets kan zeggen over 
een lopend onderzoek.

Gautier heeft een probleem met dat onderzoek, vervolgt hij. 'Jij hebt 
subsidie van ons gekregen.' Dat klopt. Vereniging Veronica heeft Spit, 
de cooperatie van onderzoeksjournalisten waarvan wij lid zijn, een jaar 
lang gesubsidieerd met een dikke twintig mille voor een serie 
mediakritieken van een van ons op het journalistenplatform Villamedia en 
in Vrij Nederland. Veronica wees een vervolgaanvraag begin maart af. 'Ik 
ben een fan van jullie werk en heb mij er ook hard voor gemaakt,' zegt 
Gautier. Dat wij nu onderzoek doen naar Veronica, 'brengt mij in een 
kwetsbare positie', vindt hij.

Een paar dagen later verhardt zijn toon, nadat wij een lange reeks 
vragen hebben gemaild aan Vereniging Veronica. In een e-mail laat 
Gautier ons weten 'zich genaaid' te voelen. Omdat de vereniging eerder 
een aanvraag van een van ons afwees, hebben de auteurs 'naar mijn idee 
niet de onafhankelijkheid die een dergelijk onderzoek nodig heeft', 
schrijft hij. Hij stuurt nog een aantal e-mails voordat hij onze vragen 
zal beantwoorden. 'Dit is het soort revanchistische 
afreken-journalistiek waarmee het publieke domein naar de klote gaat.'

We hebben lang getwijfeld of wij dit verhaal moesten schrijven. 
Natuurlijk is het geen wraakactie omdat een tweede aanvraag is afgewezen 
- freelance journalisten krijgen zulke afwijzingen aan de lopende band. 
Maar we zijn wel kwetsbaar omdat we eerder geld kregen en, eerlijk is 
eerlijk, de tientallen miljoenen euro's van Vereniging Veronica kunnen 
ons in de toekomst goed van pas komen.

Overigens is de interesse van Veronica in Vrij Nederland inmiddels danig 
bekoeld. 'Met 6000 abonnementjes heb je het over de moeder en de tante 
van auteurs en de bibliotheken,' laat Teun Gautier namens Veronica 
weten. 'Vrij Nederland bestaat feitelijk niet meer en dat is heel 
verdrietig. Als bestuurslid van Veronica heb ik dan ook geen enkele 
interesse meer in de titel. Het kerkhof van gemismanagede titels is waar 
ze haar plek heeft gevonden.'


RELEVANTE VRAGEN

Eind mei stond er een Russische, door het Oekraiense leger buitgemaakte 
tank pontificaal op het Leidseplein in Amsterdam. 'Het is een symbool 
van bezorgdheid, de democratie staat onder druk,' zei directeur Yoeri 
Albrecht van De Balie daarover op donderdag 25 mei in de tv-talkshow 
Op1. Het nabijgelegen debatcentrum had, vertelde hij, allemaal 
schrijvers en denkers naar Nederland gehaald om te praten over 'a 
culture of democracy'. De Amsterdamse burgemeester Femke Halsema hield 
eerder die dag een toespraak bij de tank.

'Dit,' zei Albrecht terwijl hij in de studio wees naar een foto van de 
tank, 'is een gebaar van bezorgdheid over de democratie.' De volgende 
dag verscheen er een filmpje op het linkse mediakanaal Left Laser. 
Wederom stak hij daar een monoloog af. De tank 'symboliseert de overval 
op een democratie' en 'democratie is niet vanzelfsprekend'. Toen een 
journalist van Left Laser hem kritische vragen stelde, wilde Albrecht 
niet antwoorden. 'Ik heb dingen te doen.' Hij draaide zich om en liep 
weg. De journalist liep met hem mee en herhaalde zijn vragen, waarop 
Albrecht hem plotseling zijn microfoon probeerde af te pakken, met een 
korte worsteling tot gevolg. De ontluisterende beelden gingen als een 
lopend vuurtje door de mediawereld. Albrecht bood zijn excuses aan via 
Twitter. 'Ik had nooit zo moeten reageren op deze journalisten,' schreef 
hij.

De zeer relevante vragen van Left Laser verdwenen in het Circus Ophef 
van de Dag, en bleven daarmee onbeantwoord. 'Hebben jullie geldstromen?' 
En: 'Wie betaalt dit project?'


STAMGAST

De tentoonstelling van de tank maakte deel uit van het Forum on European 
Culture (FOEC), een meerdaags festival. 'In een tijd waarin de toekomst 
van Europa onzekerder is dan ooit, komen kunstenaars en denkers van over 
de hele wereld samen in Amsterdam om van gedachten te wisselen over 
Europa en zijn toekomst,' meldt de organisatie als missie op de site. De 
leiding berust bij Yoeri Albrecht, de creatief oprichter en directeur 
van het festival, dat vanaf 2016 iedere twee jaar plaatsvindt in de 
hoofdstad, met name in De Balie, founding partner en organisator van het 
FOEC, samen met DutchCulture.

Partner in de financiering is de Open Society Foundation. Van 2015 tot 
2021 was Albrecht voorzitter van de adviesraad daar. Hoofdsponsor van 
het Forum is de European Cultural Foundation (ECF), die 'het Europese 
sentiment wil versterken door culturele initiatieven te ontwikkelen en 
te ondersteunen'. Ook dit fonds is al vanaf het begin in 2016 partner 
van het Forum on European Culture. Albrechts vrouw Enrica Flores 
d'Arcais werkte van 2011 tot 2018 bij de ECF. Tot 2020 was ook het 
Gieskes-Strijbis Fonds een belangrijke sponsor van het Forum, het 
stortte bijna een miljoen euro. Albrecht is sinds 2013 bestuurder bij 
dit fonds.

Welkom in het uitgebreide netwerk van Yoeri Albrecht, waarin talloze 
mensen van naam en faam voorkomen.

Met prins Constantijn van Oranje-Nassau is hij al bevriend sinds hun 
gezamenlijke studietijd in Leiden. Daar studeerde Albrecht in 1992 af 
als historicus, om vervolgens door te reizen naar Oxford, waar hij drie 
jaar later nog een master behaalde, in European Politics. Inmiddels zit 
hij samen met prins Constantijn en Mabel van Oranje in een Europese 
denktank. Ook met Femke Halsema is hij al jaren close. Toen de 
burgemeester van Amsterdam in 2018 last had van opstandige studenten, 
belde zij naar De Balie van 'haar vriend' Yoeri Albrecht, vertelde zij 
aan de Volkskrant. Die regelde een zaaltje waar het universiteitsbestuur 
kon onderhandelen met de studenten. Halsema is een stamgast in het 
debatcentrum, waar zij ooit zelf heeft gewerkt, voordat zij de politiek 
inging voor GroenLinks.


GROTE NAMEN

Albrecht begon zijn werkende leven als journalist - van 1994 tot 2005 
was hij algemeen en politiek verslaggever bij Vrij Nederland. Later 
maakte hij programma's met Theo van Gogh en was hij presentator bij BNR 
Nieuwsradio en rtv-zender Het Gesprek. Tegelijkertijd plantte hij de 
kiem van zijn huidige loopbaan in de bestuurderswereld: van 2003 tot 
vlak na de heropening negen jaar later, na een jarenlang slepende 
renovatie en uitbreiding, was hij lid van de Raad van Toezicht van het 
Stedelijk Museum Amsterdam. De voorzitter was toenmalig ABN AMRO-topman 
Rijkman Groenink, tot de gewone leden behoorde ook studievriend 
Constantijn van Oranje.

Na een zelfverkozen periode van afzondering in Italie werd Albrecht in 
2010 directeur van De Balie. Het debatcentrum was toen al jaren hip and 
happening, maar kampte met steeds terugkerende gaten in de begroting en 
een komen en gaan van directeuren. Onder Albrecht kreeg De Balie meer 
vaste grond onder de voeten. Gaandeweg zette hij ook de deuren en ramen 
open van wat jarenlang de exclusieve huiskamer van de hoofdstedelijke 
linkse elite was geweest. De Balie kreeg een eigen redactie, Live 
Journalism, die samen met partners als de Amsterdamse stadszender AT5 op 
onderzoek uitging naar hoofdstedelijke problemen als armoede en 
achterstallig onderhoud van huurhuizen. De onderzoeken resulteren in 
publicaties en theaterstukken. Samen met Leidseplein-buurman Ivo van 
Hove, artistiek directeur van Internationaal Theater Amsterdam, zette 
Albrecht nog een andere theaterserie op, Sign of the Times.

Naast de gebruikelijke lokale en landelijke politici en opinieleiders 
introduceerde Albrecht ook grote buitenlandse namen in De Balie, zoals 
Francis Fukuyama, Zadie Smith, Thomas Piketty en Carles Puigdemont, de 
politicus die zich inzet voor een onafhankelijk Catalonie. Albrecht 
haalde ook omstreden binnen- en buitenlandse voorlieden van populistisch 
Nieuw Rechts binnen de muren. Tegen de vaak luide protesten bracht hij 
onvermoeibaar in dat een serieus openbaar debat niet zonder hen kan 
plaatsvinden.


STRIKTE SCHEIDING

De expansie van De Balie valt niet los te zien van een tweede 
belangrijke functie die Albrecht in 2011, een jaar na zijn aantreden bij 
het debatcentrum, in de wacht wist te slepen. Hij werd voorzitter van de 
Vereniging Veronica. Veronica, de roemruchte omroep met die naam, 
bestond ten tijde van zijn benoeming allang niet meer. Na een wilde rit 
die bijna een halve eeuw had geduurd, van piratenzender naar een 
publieke en tenslotte commerciele omroep, was Veronica ten onder gegaan 
aan wanbeleid en foute keuzes. Dat blijkt uit 'Herinnert u zich deze 
nog?', een rijk geillustreerd boek uit 2007, waarin radiomaker Arjan 
Snijders de kleurrijke geschiedenis van Veronica uit de doeken doet.

De verkoop van radio- en tv-uitzendrechten, en vooral van de tv-gids 
Veronica, jarenlang het grootste tijdschrift van Nederland met een 
betaalde oplage van meer dan een miljoen exemplaren per week, had een 
fortuin opgeleverd. Dat was achtergebleven in de Vereniging Veronica, 
zelf een restant van de periode dat de omroep nog deel uitmaakte van het 
publieke omroepbestel. De vereniging had haar functie in feite al 
verloren in 1995, toen Veronica een commerciele omroep werd, maar het is 
opeenvolgende bestuurders nooit gelukt om haar te ontbinden.

De doodsstrijd van de omroep Veronica werd ontsierd door een serie 
financiele debacles veroorzaakt door graaiende bestuurders. Dat nooit 
weer, dachten de nieuwe bestuurders van de resterende vereniging. Onder 
voorzitter Joris Hillebrand besloten zij begin eenentwintigste eeuw hun 
miljoenenerfenis te investeren in mediaprojecten en -organisaties in de 
geest van de oude, rebelse omroep Veronica. Zo stichtten zij de 
V-Academy, een opvolger van Club Veronica, waar de omroep ooit zijn 
eigen radio- en tv-makers opleidde. Ook financierden ze het boek van 
Snijders en werd persbureau ANP gekocht.

Verder brachten ze een strikte scheiding aan in de activiteiten, zodat 
bestuurders beter gecontroleerd konden worden door commissarissen. De 
vereniging kreeg nieuwe dochters. Veronica Merken beheerde de diverse 
licenties die bij de vereniging waren achtergebleven. V-Ventures werd de 
investeerder, die onder meer het ANP kocht, met een eigen directie, 
zodat het bestuur op afstand kwam te staan. Zo ontstond een, voor zover 
bekend, unieke figuur: een venture capital-firma met een vereniging als 
eigenaar.

De leden zijn de eigenaren van de vereniging, die minstens eens per jaar 
bijeenkomen op een algemene ledenvergadering.


VERSCHROMPELD TOT EEN FORMALITEIT

In de gloriedagen van de omroep en nog lang daarna had de Vereniging 
Veronica meer dan een miljoen leden. Die waren verdeeld over zes 
landelijke rayons, met ieder hun eigen jaarlijkse ledenvergadering. Toen 
Veronica uit de ether verdween en ook de gids werd verkocht, liep het 
aantal leden snel terug, en daarmee ook de opkomst op de 
ledenvergaderingen.

Er zijn nu nog drie rayons over - Noord/Oost, Midden/Zuid en West - 
vertelt Eric Voigt. Deze oud-'Veronicaan' monsterde als jong broekie aan 
bij Club Veronica en werkte vervolgens twaalf jaar als tv-producer voor 
de omroep van die naam. Lang na zijn vertrek, in 2011, werd hij gevraagd 
voor de ledenraad, het hoogste besluitvormingsorgaan binnen de 
vereniging. 'Ieder rayon kiest zijn eigen afgevaardigden naar die raad,' 
legt Voigt uit. 'Zij moeten iedere drie jaar herkozen worden en mogen er 
maximaal negen jaar in zitten.' Zelf trad hij af in 2021. 'Die termijnen 
zijn pas een jaar na mijn aantreden ingevoerd.' Daarvoor was het niet 
ongebruikelijk dat leden van de ledenraad twintig of dertig jaar in 
functie bleven.

De algemene ledenvergadering is verschrompeld tot een formaliteit. De 
Veronica Superguide, zoals de voormalige rtv-gids tegenwoordig heet, 
heeft vandaag de dag nog 123.000 van zijn dikke miljoen abonnees over. 
Die zijn automatisch lid van de Vereniging Veronica. Maar de meeste 
abonnees weten dat niet eens, laat staan dat ze doorhebben dat de 
vereniging een pot geld beheert met tientallen miljoenen euro's. De 
Superguide heeft al twintig jaar geen enkele band meer met de vereniging 
en is tegenwoordig eigendom van DPG Media. Leden die hun 
persoonsgegevens via de website van Vereniging Veronica opvragen bij de 
Superguide, krijgen antwoord van DPG, niet van de vereniging.

Die plaatst haar oproepen voor de jaarlijkse algemene ledenvergadering 
(ALV) nog wel in de Veronica Superguide, maar die ALV's trekken 
nauwelijks leden meer, vertelt Eric Voigt. 'De ALV wordt meestal 
gehouden in Amsterdam. Daar komen minder dan dertig leden op af. De 
ledenraad vergadert iedere twee maanden en heeft regelmatig contact met 
het bestuur.'

Wanneer de ledenraad samen met het bestuur vergadert en besluiten neemt, 
heet dat de Verenigingsraad. Voigt is zeer te spreken over Albrecht, die 
twaalf jaar na zijn aantreden nog altijd voorzitter is. 'Yoeri heeft de 
structuur en organisatie geprofessionaliseerd.'


GERED

Van zijn voorgangers erfde Albrecht als voorzitter de persbureaus ANP en 
Novum, de eerste grote investering van V-Ventures, in 2010. Puur 
financieel was het een miskoop van jewelste. V-Ventures, en daardoor ook 
Vereniging Veronica, moest tientallen miljoenen euro's afboeken op de 
waarde van ANP en Novum. Vooral hierdoor slonk het eigen vermogen van de 
vereniging van bijna 64 miljoen euro in 2010 tot 14 miljoen in 2017. 
Maar rendement is nooit het doel geweest, benadrukt Voigt. 'Het ANP is 
een onmisbaar instituut voor de Nederlandse journalistiek dat al jaren 
werd uitgezogen door zijn grote afnemers: de omroepen en de 
dagbladuitgevers. Toen wij het overnamen, verkeerde het in grote 
problemen. Wij hebben het gered.'

De overname van ANP en Novum was tot stand gekomen onder Guido van 
Nispen. Hij was in 2007 directeur geworden van V-Ventures, omdat 
Veronica in hem de man zag die de nieuwe media-investeerder vorm kon 
geven. 'Samen met de Telegraaf Media Groep had ik destijds een 
investeringsfonds, het Dutch Creative Industry Fund,' vertelt hij. 'Ik 
zat diep in het digitale universum.' Persbureau ANP was old school 
media, maar paste toch in de strategie van V-Ventures, legt hij uit. 'De 
vereniging had besloten dat de pioniersrol van de oude omroep Veronica 
niet langer nodig was. Die was allang overgenomen door tal van andere 
partijen. Het waren juist de traditionele media die onze steun nodig 
hadden. Zij hadden het zwaar in het digitale tijdperk.'

Bij de overname had het ANP een schuld van 25 miljoen euro, een erfenis 
van de private equity-investeerders van wie Veronica het persbureau had 
gekocht. Het veel kleinere Novum had het nog moeilijker, en ging later 
op in het ANP. Om deze teruggang in goede banen te helpen leiden, trad 
Van Nispen in 2012 af als directeur van V-Ventures, en werd hij 
directeur van het ANP. President-commissaris werd, eveneens in 2012, 
Yoeri Albrechts oude bekende Rijkman Groenink.

Vijf jaar later trad het duo weer af, net als alle andere 
commissarissen. 'Het bestuur van Vereniging Veronica wilde V-Ventures 
zelf weer gaan leiden, en daarmee ook het ANP en de andere 
deelnemingen,' vertelt Van Nispen. 'Als directeur en commissarissen 
waren wij het daar niet mee eens. Wij hechtten aan de scheiding die ooit 
in de activiteiten was aangebracht.' Dat om te voorkomen dat bestuurders 
hun eigen projecten zouden gaan financieren.

Een jaar eerder, in 2016, waren Veronica-veteranen Jan Hoogesteijn en 
Erik de Zwart weer eens bij een ledenvergadering. Jan Hoogesteijn was 
ooit zelf radiomaker bij Veronica, Erik de Zwart was jarenlang een van 
de bekendste Veronica-dj's. De Zwart: 'Ik heb Albrecht en zijn 
medebestuurders daar gevraagd wat zij dachten te gaan doen om de 
merknaam en het erfgoed van Veronica weer nieuwe inhoud te geven,' 
vertelt hij. 'Anders dan wat vaag gemompel kwam daar geen antwoord op. 
Dat is heel raar, want een van de vier statutaire doelstellingen van de 
vereniging is nog steeds: het promoten van Veronica.'

Wat later had De Zwart nog een een-op-een gesprek met Albrecht.

Toen dat ook niets opleverde, heeft hij zijn lidmaatschap van de 
Vereniging Veronica opgezegd. De Zwart: 'Er werd niet naar mij 
geluisterd, dus had ik daar niets meer te zoeken. Maar ik zou nog steeds 
graag willen weten wat Albrecht en de zijnen doen met de 
Veronica-miljoenen. Want dat geld is niet van hen he! Dat is van de 
leden!'

Onder Albrecht deed Veronica nog twee grotere investeringen, beide in 
2015: de vereniging kocht 51 procent van The Post Online en 7,5 procent 
van NRC Media. The Post Online leverde eveneens louter verliezen op, die 
optelden tot zeker anderhalf miljoen euro. Alleen de deelneming in het 
goedlopende NRC Media, die in 2017 alweer werd verkocht, leverde vrijwel 
zeker winst op, al vertelt het jaarverslag niet hoeveel. Het verslag 
meldt wel wat het ANP opbracht, dat eveneens in 2018 werd verkocht (aan 
Talpa van John de Mol). In de tussenliggende jaren had de vereniging 
zoveel afgeschreven op haar investering dat de verkoop een boekwinst 
opleverde van twintig miljoen euro.


GULLE GEVER

Dankzij de boekwinst op de verkoop van het ANP veerde het danig 
verschrompelde eigen vermogen van Vereniging Veronica in 2018 weer op 
tot 33,4 miljoen euro. In 2021, het laatste jaar waarvoor een 
jaarrekening is gedeponeerd, was dat 41,5 miljoen euro. Dat is nog 
altijd 22,5 miljoen minder dan in 2010. Op de eigen website omschrijft 
Vereniging Veronica haar missie als media-investeerder als het 
'bestormen, versterken en vernieuwen van de journalistieke sector'.

Welke Veronica-deelnemingen renderen en welke niet, is niet te 
achterhalen. De website vermeldt daar niets over, net zo min als de 
jaarverslagen - die bevatten vanaf 2017 nog maar summiere informatie. 
Professionele investeerders worden doorgaans gecontroleerd door 
professionele aandeelhouders, ook als ze geen winstdoelstelling hebben. 
Vereniging Veronica heeft geen raad van toezicht. Albrecht en zijn 
medebestuurders staan alleen onder controle van de ledenraad, en die 
bestaat uit onbezoldigde amateurs - betrokken en goedwillende amateurs, 
dat wel.

Zo krijgen de bestuurders maximale ruimte, en die benutten zij ook. Waar 
het vorige bestuur zichzelf bewust op afstand zette, zitten Albrecht & 
co boven op het investeringsfonds. 'Het bestuur voert tevens de directie 
en is zowel bestuurlijk als uitvoerend verantwoordelijk,' meldt 
Albrecht. Daar zitten goede kanten aan, die herinneren aan de 
pioniersgeest die de omroep Veronica ooit kenmerkte. De vereniging staat 
bekend als een snelle en gulle gever van steun aan vooral buitenlandse 
journalisten die vanwege hun werk onder autoritaire regimes in de 
problemen komen. De bestuurders zijn niet gebonden aan de trage en 
omslachtige procedures die veel andere non-profit-organisaties hanteren 
voordat ze met geld over de brug komen.

'In het kader van onze missie helpen we onder andere gevluchte Russische 
en Afghaanse journalisten hun eigen mediakanalen op te starten,' aldus 
Albrecht in zijn antwoorden op onze vragen. 'Ook investeren we met geld 
en kennis in verschillende onderzoeksplatformen, hebben we het 
WOB/WOO-platform gesteund om van de grond te komen en hebben we de 
European Press Prize helpen grondvesten. Dat doen we met veel plezier en 
in het besef dat het belangrijk is om de pers te ondersteunen in zijn 
maatschappelijke functie.'


BELANGENVERSTRENGELING

Maar er is ook een keerzijde. De European Press Prize, een initiatief 
van Albrecht uit 2012, is een serie prijzen die jaarlijks wordt 
uitgereikt, en waarvoor journalisten uit 46 Europese landen in 
aanmerking komen, inclusief Rusland en Belarus. De EPP-prijzen zijn 
bedoeld als ondersteuning voor kwaliteitsjournalistiek, 'van vitaal 
belang voor gezonde democratieen', maar ook in de knel geraakt door 'een 
veranderende markt die onder steeds hogere druk staat, en fragiele 
persvrijheid,' zoals de organisatie haar missie omschrijft.

De EPP telt inmiddels dertien internationale sponsors, waaronder The 
Guardian Foundation, Thomson Reuters Foundation en Stichting Democratie 
en Media.

Sponsor van het eerste uur was Vereniging Veronica, die sindsdien 
jaarlijks bijdraagt - in 2022-2023 was dat tachtig mille, op een totale 
EPP-begroting van ruim drie ton. Albrecht presenteert zich als oprichter 
van de EPP en noemt de prijs in interviews doorgaans een initiatief 'van 
naam en faam' van De Balie, waardoor vooral zijn debatcentrum deelt in 
het prestige.

De Vereniging Veronica houdt inmiddels kantoor in het pand van De Balie 
aan het Kleine Gartmanplantsoen 10 in Amsterdam, een zijtak van het 
Leidseplein. Ook al heeft de vereniging niets te maken met het 
debatcentrum, behalve dan dat Albrecht voor beide organisaties werkt. En 
steeds vaker laat de Balie-directeur zijn eigen projecten sponsoren door 
organisaties die hij zelf helpt besturen - de Open Society Foundation, 
het Gieskes-Strijbis Fonds en dus Vereniging Veronica.

Fondsen in Nederland (FIN) is een belangenvereniging van fondsen en 
stichtingen, gevestigd in Den Haag, die in 2017 een eigen Code Goed 
Bestuur publiceerde. Alle aangesloten organisaties, waaronder het 
Gieskes-Strijbis Fonds, hebben zich aan deze code geconformeerd. Volgens 
de code moeten bestuurders bij hun aantreden hun nevenfuncties opgeven 
aan hun medebestuurders en eventuele toezichthouders. Vragen zij bij hun 
fonds of stichting subsidie aan voor een project waarbij zij zelf zijn 
betrokken, dan moeten zij hun belangenconflict nogmaals melden. 
Vervolgens dienen zij zich te onthouden van de beraadslaging en 
besluitvorming over die aanvraag.

'Inmiddels is die hele procedure een wettelijke verplichting,' zegt 
FIN-directeur Siep Wijsenbeek. 'Hij is opgenomen in de Wet bestuur en 
toezicht rechtspersonen (WBTR) uit 2020, en staat nu ook in het 
Burgerlijk Wetboek.'

De bestuurders van Vereniging Veronica nemen deze regels in acht, 
benadrukt Albrecht in zijn antwoorden. 'De schijn van persoonlijke 
belangenverstrengeling wordt indachtig de WBTR vermeden.'

Hoe goed deze waarborg werkt, is 'casus-afhankelijk', zegt Wijsenbeek. 
'Het begint met transparantie.'


NAAR EER EN GEWETEN

Die transparantie is er nauwelijks. Op de sites of in de summiere 
jaarrekeningen van de Vereniging Veronica, De Balie en het 
Gieskes-Strijbis Fonds staan de nevenfuncties van Albrecht niet vermeld. 
De Balie-directeur werd in 2013 bestuurder bij dit fonds. Twee jaar 
later benoemde dit bestuur een nieuwe directeur: Tino Wallaart, een oude 
bekende van Albrecht met wie hij jaren werkte bij Vrij Nederland.

'Wallaart is aangesteld na een externe sollicitatieprocedure,' zo meldt 
desgevraagd Leendert van Driel, de voorzitter van het Gieskes-Strijbis 
Fonds, het fonds waar onze collega's van de cooperatie Spit ook geld van 
krijgen. Het bestuur stelde een functieprofiel op, waarna een 
sollicitatiecommissie waar Albrecht niet in zat, de gesprekken met de 
kandidaten voerde, en uiteindelijk Wallaart aan het bestuur voordroeg 
'als voorkeurskandidaat'. Dat Albrecht en Wallaart elkaar goed kenden, 
'was alle betrokkenen toentertijd bekend,' aldus Van Driel.

Eveneens in 2015 vroeg De Balie 362 duizend euro aan bij het 
Gieskes-Strijbis Fonds voor het eerste Forum on European Culture - en 
kreeg dat bedrag ook. Het fonds maakte daarna nog eens twee keer ruim 
drie ton over aan het Forum on European Culture, van zijn eigen 
bestuurder Yoeri Albrecht. Het Gieskes-Strijbis Fonds is 'trots op het 
feit dat wij een rol hebben mogen spelen' in de realisering van het 
Forum, zegt Van Driel. 'Het was eind 2015 ook een duidelijk uitvloeisel 
van het nieuwe meerjarenbeleid' van het fonds, dat mede door Albrecht 
was opgesteld. Albrecht was niet aanwezig bij de besluitvorming over de 
toekenning van de subsidie aan het Forum.

Het Gieskes-Strijbis Fonds wacht niet 'passief' op steunaanvragen om die 
vervolgens toe of af te wijzen, zegt Van Driel. 'Veel eerder is er 
sprake van een initierende, ondernemende aanpak, waarbij het Fonds 
organisaties uitdaagt om projecten te ontwikkelen.' De bestuurders 
bespraken destijds 'indringend' of 'een in aard en omvang vergelijkbaar 
project' als het Forum 'uitgevoerd zou kunnen worden door een andere 
partij dan de projectorganisatie van De Balie en DutchCulture'. Van 
Driel: 'Met onze kennis van het speelveld van maatschappelijke en 
culturele instellingen was ons antwoord destijds naar eer en geweten: 
nee.'


GEBREK AAN TRANSPARANTIE

Hadden de Gieskes-Strijbis-bestuurders de drie aanvragen voor het Forum 
van hun medebestuurder Albrecht - in totaal bijna een miljoen euro - wel 
met goed fatsoen kunnen afwijzen zonder de werksfeer in hun bestuur 
blijvend te verstoren? FIN-directeur Siep Wijsenbeek doet geen 
uitspraken over zulke individuele gevallen. In zijn algemeenheid wil hij 
er wel dit over zeggen: 'Goede bestuurders richten zich op het belang 
van hun instelling, niet op de onderlinge verhoudingen in hun bestuur. 
Bestuurders moeten stevig zijn, en: niet te lang blijven zitten.'

De tijd dat Albrecht voor snelle bestuurswisselingen was, is voorbij 
sinds hij directeur van De Balie is, zei hij in 2015 in het magazine Ons 
Amsterdam. 'Ik zie De Balie als een mooie oude auto waarvan het chroom 
weer blinkt. Ik wil nu nog weten hoe hard hij kan rijden en waar hij uit 
de bocht vliegt. Het leiden van een culturele vrijplaats moet je echt in 
je vingers krijgen. Ik wil iets zorgvuldig opbouwen.'

Inmiddels is hij dertien jaar directeur van De Balie. Bij Veronica 
hanteert hij alweer twaalf jaar de voorzittershamer. Bestuurders bij de 
vereniging kennen een termijn van drie jaar, antwoordt Albrecht, maar 
mogen worden herbenoemd. Hoe vaak, blijft een raadsel, maar, zegt 
Albrecht nu, dat zal worden aangepast.

Het huidige bestuur van Veronica is sinds 2017 niet meer gewisseld. 
Daarvoor wel, en snel ook, met name de penningmeesters. Albrecht en de 
zijnen wuiven die eerdere wisselingen weg. Zo zou bestuurslid en 
interim-penningmeester Marjolijn van Oordt volgens hen zijn opgestapt 
omdat 'zij besloot te emigreren naar het buitenland'. 'Ik herinner me 
niet dat ik naar het buitenland ben verhuisd ooit,' reageert Van Oordt 
ironisch. 'Maar wel goed om te weten op zich over mezelf.'

Het gebrek aan transparantie maakt Vereniging Veronica oncontroleerbaar 
voor buitenstaanders, en voor de leden, die zelf ook geen reglementen, 
investeringsstrategieen of notulen te zien krijgen.

'Jullie hebben echt helemaal niks,' zei bestuurder Teun Gautier in zijn 
eerste reactie op onze vragen. Op 20 juni beloofde hij dat Vrij 
Nederland de 'notulen en alles' mocht inzien. Op het moment van 
schrijven, bijna een maand later, hebben we nog niets gezien.


NETWERKCORRUPTIE

Good governance komt aan op sterke schouders, geholpen door regelmatige 
wisselingen van de wacht, en op transparantie. Maar Willeke Slingerland, 
lector Weerbare Democratie aan de Saxion Hogeschool, betwijfelt of dat 
volstaat. 'Die onthoudingsbepaling is een juridisch construct,' vindt 
ze. 'Het eigen netwerk van bestuurders is meestal sterker dan zulke 
regels.'

Slingerland waarschuwt al enige tijd publiekelijk voor wat zij 
'netwerkcorruptie' noemt.

Ze omschrijft dat als 'een fenomeen waarin mensen die elkaar kennen, op 
lokaal of op nationaal niveau, een exclusief netwerk vormen dat anderen 
uitsluit'. De leden zijn 'zeer loyaal en solidair en laten geen kritiek 
toe'.

Tekenend is de tweet die Teun Gautier stuurde, nadat Albrecht de 
verslaggever van Left Laser letterlijk de mond had willen snoeren. 
'Yoeri Albrecht werkt knetterhard om in dit verwarde land de kunsten en 
het debat nog enigszins vitaal te houden', schreef hij over zijn 
voorzitter bij Veronica. 'Zijn uitval is niet goed, maar er is ook een 
grens aan zuigend, oppervlakkig getreiter onder het mom van 
journalistiek.'

De solidariteit van bestuurders onderling zet democratische waarden als 
'openheid, transparantie, eerlijkheid en toegankelijkheid' op losse 
schroeven, betoogt Slingerland. 'Vandaar het woord corrupt,' zegt zij. 
'De netwerken ontstaan onbewust en organisch, over lange tijd, waarin ze 
steeds sterker worden.'

Bestuurders van non-profitorganisaties zijn extra kwetsbaar, denkt zij, 
omdat ze zichzelf zien als onbaatzuchtige idealisten. Ze zijn uit het 
oog verloren hoe zij elkaar de beste baantjes toespelen en cruciale 
informatie delen die voor de buitenwacht geheim blijft. 'Door de 
gevestigde informele netwerken is er geen gelijk speelveld,' aldus 
Slingerland in een recent Twitter-draadje. 'Zelfs de meest 
doorgewinterde bestuurders, ambtenaren en overige professionals zien 
netwerken enkel als iets positiefs', zo was haar opgevallen nadat zij 
'in zes maanden 48 lezingen' over netwerkcorruptie had gegeven. 'De 
zuilen van weleer kenden een zekere legitimering, transparantie en waren 
geworteld in de samenleving. De informele netwerken van nu zitten 
onvoldoende in de haarvaten van de samenleving, er wordt geen 
ruchtbaarheid aan gegeven. Hun invloed is groot, maar zonder dat deze 
gelegitimeerd is.'


COOPTATIE

In 2020 stond Albrecht op nummer 45 van De Volkskrant Top 200 van 
invloedrijkste Nederlanders. Acht jaar daarvoor vertelde hij in 
diezelfde krant dat hij als jongere door de elite was gevraagd erbij te 
komen. 'Ik had als student in Leiden wat dingen gedaan, zoals mensen 
benaderen voor een bestuur, dat zal een rol hebben gespeeld.' Hij gaf 
zijn eigen visie op het old boys network waartoe hij inmiddels zelf 
behoorde: 'Formeel of informeel kennis laten maken, zo werkt het nog 
steeds. Als er een nieuwe elite in de maak is, komt die ook weer via 
cooptatie tot stand, natuurlijk.'

In de antwoorden op de vragen van Vrij Nederland antwoordt Albrecht 
deels als Balie-directeur. 'Er wordt van mij als artistiek en algemeen 
directeur verlangd en gevraagd dat ik mijn kennis en dus ook mijn kennis 
van personen inzet voor het programma en de initiatieven van De Balie. 
Ik doe dat al jaren met volledige inzet en soms ook met enig resultaat.'

In de antwoorden namens Veronica maakt hij zijn eigen rol en netwerk 
aanzienlijk kleiner. Zo reageert hij 'namens het bestuur en de ledenraad 
van Vereniging Veronica' schriftelijk op de meer dan dertig vragen die 
Vrij Nederland hem voorlegde. Maar zijn brief is alleen ondertekend door 
de vier bestuurders van Veronica. Bij doorvragen laat Albrecht weten dat 
hij abusievelijk had vermeld ook namens de ledenraad te spreken. Uit 
privacyoverwegingen wil Albrecht niet de namen van de zeven leden van de 
ledenraad geven. Albrechts antwoorden op onze vragen zijn even uitvoerig 
als weinig concreet.

Ook de jaarverslagen van De Balie bevatten steeds minder informatie. Het 
debatcentrum moet het hebben van zijn publiek, en van de omzet uit zijn 
cafe en restaurant - zo'n twee miljoen euro, in een goed jaar. Net als 
theaters en bioscopen had De Balie zwaar te lijden tijdens de 
corona-lockdowns, maar daarvoor ontving het centrum ruime steun van de 
overheid. Bovendien zit het sinds 2021 in de 'basis-infrastructuur' van 
onmisbaar geachte gesubsidieerde culturele instellingen. Sindsdien 
groeiden de subsidies van het Rijk en de gemeente tot ruim een miljoen 
euro per jaar. Daarnaast krijgt het debatcentrum nog eens anderhalf 
miljoen euro van instellingen zonder winststreven - van fondsen en 
verenigingen dus. Toch heeft De Balie inmiddels 2,6 miljoen euro aan 
schulden. Omdat De Balie ANBI-plichtig is, moet ze jaarrekeningen 
publiceren. De Balie beperkt zich daarbij tot een A4'tje waarin slechts 
zaken als schulden en reserves staan. Volgens Albrecht vloeien de 
schulden vooral voort uit de corona-periode.


HOBBYPOTJES

Anders dan Veronica heeft De Balie wel sterke schouders, in de vorm van 
een stevige raad van toezicht. Voorzitter is Mirjam van Praag, tot 
september voorzitter van het College van Bestuur van de Vrije 
Universiteit in Amsterdam, en hoogleraar Ondernemerschap en Leiderschap 
aldaar. Toch schiet ook hier de transparantie tekort. In het beleidsplan 
2017-2020 staat bijvoorbeeld dat De Balie actief samenwerking zoekt met 
organisaties als de European Cultural Foundation. Wat er niet in staat, 
is dat Albrechts vrouw in die periode fulltime werkte bij deze ECF. Tot 
oktober 2018 was zij onder meer verantwoordelijk voor 'partnerships' 
zoals met De Balie, aldus haar LinkedIn-profiel. 'Dat een vrouw van een 
bestuurslid werkzaam is (geweest) bij een organisatie waarmee enige vorm 
van samenwerking bestaat,' antwoordt Albrecht namens Veronica (niet 
namens De Balie), 'is niet in strijd met welke regel dan ook, zolang en 
in zoverre er geen belangenverstrengeling bestaat. Hier is en was geen 
sprake van.' Als directeur van De Balie antwoordt hij ons weer anders. 
'Als hoofd Ontwikkeling en curator is Enrica niet verantwoordelijk 
geweest voor de samenwerking tussen het ECF en het Forum on European 
Culture. Het besluit tot samenwerking kon zij niet nemen.'

Ook het baanbrekende datajournalistieke onderzoeksplatform Bellingcat 
werkt samen met De Balie. Ook bij Bellingcat zit Albrecht in het 
bestuur. Zo bezien is er niet een bestuursfunctie die hij niet inzet om 
zijn eigen prioriteiten te helpen realiseren. Vereniging Veronica en de 
fondsen die hij helpt beheren, zijn hobbypotjes geworden voor zijn 
Balie-projecten. Het geeft Albrecht veel macht in de journalistieke 
wereld.

Sinds 2017 subsidieert de overheid onderzoeksjournalistiek met vijf 
miljoen euro per jaar. Zoals zo vaak heeft deze publieke funding tot 
gevolg gehad dat ook steeds meer private non-profit-partijen, zoals het 
Gieskes-Strijbis Fonds, geld zijn gaan geven aan 
onderzoeksjournalistiek. Op zich is dat een goede ontwikkeling, met als 
voorlopig resultaat een ongekende bloei van de Nederlandse 
onderzoeksjournalistiek. Maar die afhankelijkheid maakt journalisten en 
hun opdrachtgevers ook kwetsbaar voor beinvloeding door de 
geldschieters. Zoals dit verhaal laat zien.

--------
(c) 2023 Vrij Nederland