[D66] Crisis van het decennium: Herstel van Toeslagenaffaire groeit uit tot peperdure, ambtelijke moloch

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   NRC Handelsblad
Datum:  28 augustus 2023
Auteur: Folkert Jensma
URL:    
https://www.nrc.nl/nieuws/2023/08/27/herstel-toeslagenaffaire-groeit-uit-tot-peperdure-ambtelijke-moloch-a4172877


Herstel van Toeslagenaffaire groeit uit tot peperdure, ambtelijke moloch
-------------------------------------------------------------------------
De hersteloperatie krijgt steeds meer trekken van de Toeslagenaffaire 
zelf. De Raad van State trekt aan de rem.

Bij het compenseren van de slachtoffers van de Toeslagenaffaire gaan 
veel bestuurlijke conventies op de schop. Of ze krijgen juist een schop.

Zo bleek ook vorige week, toen de hoogste bestuursrechter kabinet en 
Kamer verweet 'heel bewust' onhaalbare beloften te hebben gedaan aan 
gedupeerden. Namelijk dat in ieder bezwaar of beroep binnen drie maanden 
wordt besloten - een termijn die zo vaak niet wordt gehaald dat de 
rechtbank in Utrecht die maar verlengde naar twaalf maanden. Vooral om 
het stapelen van dwangsommen in te perken, die moeten worden betaald aan 
de indiener als termijnen worden overschreden.

De Raad van State wees die verlenging van de beslistermijnen vorige week 
principieel af. De wetgever moet dat zelf oplossen, niet de rechter, zo 
luidde de conclusie.

Daarmee stond automatisch demissionair staatssecretaris Aukje de Vries 
(Financien, VVD) in de schijnwerpers. Of ze het grootscheeps weglekken 
van dwangsommen maar wilde beeindigen.


'Ongekend onrecht'

Al een poosje gaat het kabinet all-out met mensen, middelen en 
procedures om de toeslagenouders te compenseren. De Toeslagenaffaire 
ontstond ruwweg vanaf 2017 met valse fraudeverdenkingen van enige 
tienduizenden ouders, veelal gebaseerd op etnische vooroordelen bij de 
fiscus, gevolgd door een hardvochtig terugvorderingsbeleid. De 
parlementaire ondervragingscommissie vatte de affaire samen in de titel 
van haar rapport; Ongekend onrecht.

Inmiddels begint de hersteloperatie trekken van de Toeslagenaffaire zelf 
te vertonen. Met wildgroei als centraal thema - van dwangsommen, maar 
ook van compensatieregelingen met bijbehorende uitdijende ambtelijke 
organisaties. Alleen al voor dwangsommen heeft het kabinet de komende 
jaren zo'n 60 miljoen euro begroot; uit te keren aan burgers die te lang 
op een beslissing over compensatie moeten wachten.

Uit de in juni verschenen Voortgangsrapportage van de staatssecretaris 
blijkt dat het aantal ouders dat meent recht op compensatie te hebben, 
dit jaar vermoedelijk stijgt tot ruim 68.000, 5.000 meer dan vorig jaar 
werd verwacht. Na een eerste ambtelijke toets viel dit jaar overigens 70 
procent weer af: zij bleken er geen recht op te hebben. Intussen mag 
niet worden uitgesloten dat zich onder hen veel 'calculerende' burgers 
bevonden - zij die heus wel weten dat ze nergens recht op hebben, maar 
juist mikken op een dwangsom wegens 'niet tijdig beslissen'. Dergelijk 
'casino-procederen' is in het bestuursrecht in opkomst, vaak 
aangewakkerd door professionele bezwaarbureaus.

Gemiddeld genomen blijkt de helft van de aanmelders wel in aanmerking te 
komen voor compensatie. Daarbij gaat het tot nu toe om in totaal 
ongeveer 29.500 ouders. Bij de laatste Voorjaarsnota is 1,3 miljard euro 
extra uitgetrokken voor de hersteloperatie, de totale kosten worden nu 
geschat op maar liefst 7,1 miljard.

Van dat bedrag is ongeveer 5,1 miljard bestemd voor directe compensatie 
aan de gedupeerden, een bedrag dat op een rechtvaardige manier verdeeld 
moet worden. De kosten voor de uitvoering stijgen. In de eerste twee 
jaren van de hersteloperatie, 2021 en 2022, ging respectievelijk 18 
procent en 23 procent van het herstelbudget naar het ambtelijk apparaat: 
personeel en huisvesting. Dat is nu gegroeid naar 30 procent, mede door 
inzet van externe organisaties.


Krappe arbeidsmarkt

Het aantal herstelambtenaren, aanvankelijk geschat op 1.700, zou volgend 
jaar op 2.350 moeten uitkomen. Bijna vier keer zoveel medewerkers als de 
hele Onderwijsinspectie. De bezwaar- en beroepsafdelingen moeten groeien 
van 300 naar 660 arbeidsplaatsen. Deze uitbreiding blijft echter achter 
'vanwege een krappe arbeidsmarkt'. De laatste bezwaren van ouders zouden 
eind 2026 afgerond moeten zijn.

Staatssecretaris De Vries schrijft de Kamer dat ze wil versnellen en 
verbeteren via 'alternatieve routes'. Bijvoorbeeld liever mediation en 
(civiele) vaststellingsovereenkomsten dan bestuursrechtelijke 
procedures. Met zo'n civiele overeenkomst moet de ouder 'meer regie' 
krijgen, hoopt ze. Bovendien verwacht ze tijdwinst: tegen zo'n afspraak 
kan geen beroep worden ingesteld.

Ook belooft ze dat de overheid eerder 'causaliteit' zal aannemen, tussen 
de schade en het toeslagenincident. Nadelige financiele consequenties 
voor ouders van rechterlijke uitspraken, worden zoveel mogelijk beperkt. 
Als de staat wint en geld mag terugvorderen, wordt daarvan afgezien.

Verder spiegelt de staatssecretaris meer 'aanvullende routes' voor, 
buiten de rechter om, ook met externe begeleiding, bedoeld om de drempel 
te verlagen en de snelheid te vergroten. Maar ze ziet ook een nadeel: 
'Het effect kan zijn dat zich meer ouders dan voorzien aanmelden, 
hetgeen een effect heeft op de snelheid waarmee iedereen geholpen 
wordt.'

Ieder aanbod lokt dus vraag uit - en daarmee meer aanmelders. Die dan 
weer beoordeeld moeten worden.

--------
(c) 2023 Mediahuis