[D66] Vertrekkende Kamerleden - van het parlementair enthousiasme lijkt weinig over

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   NRC Handelsblad
Datum:  5 augustus 2023
Auteur: Kees Versteegh & Wafa Al Ali
URL:    
https://www.nrc.nl/nieuws/2023/08/05/van-het-parlementair-enthousiasme-lijkt-weinig-over-a4171331


Van het parlementair enthousiasme lijkt weinig over
---------------------------------------------------

Waar is de trots van en achting voor de Tweede Kamer gebleven? 
Vertrekkende Kamerleden (er zijn tot nu toe al zeventien 
afscheidsbrieven geschreven) vinden dat er iets moet gebeuren aan de 
werkdruk, de profileringsdrang, het taalgebruik en de 'bijtkracht' in 
het parlement.

'Het ware paradijs', zo typeerde toenmalig Kamervoorzitter Anne 
Vondeling het parlementair werk aan het Binnenhof in Den Haag. In 1975 
schreef hij: 'Dit is het ware paradijs voor hen die de wereld en de 
mensheid willen redden en verbeteren.' Immers: 'Het Nederlandse 
parlement heeft een zeer groot machtvermogen en [...] ook de middelen om 
die macht te gebruiken.' Niets was onmogelijk, jubelde Vondeling in zijn 
boek Tweede Kamer: lam of leeuw? Friesland zelfbestuur geven? Alle 
leraren laten herscholen? Het recht op wederhoor in de pers invoeren? 
Het parlement kan het allemaal doen

Een halve eeuw later lijkt er van dit parlementair enthousiasme weinig 
over. Sinds de aankondiging van nieuwe verkiezingen regent het 
afscheidsbrieven van - tot nu toe - zeventien vertrekkende Kamerleden 
(overigens minder dan bij vorige verkiezingen). Naast trotse en tevreden 
terugblikken op bijdragen aan een 'betere wereld', zijn er ook veel 
desillusies. SP-Kamerlid Peter Kwint, bijvoorbeeld, schreef dat het hem 
'steeds minder goed was gelukt om de noden van mensen te adresseren en 
daadwerkelijk verbeteringen voor mensen af te dwingen.' Hij had 'bijna 
een fysieke weerzin' ontwikkeld tegen zijn werkplek, het Kamergebouw.

Liane de Haan, afgesplitst van 50Plus, repte van 'lelijk opportunisme en 
populisme' dat haar deed besluiten te stoppen. Sylvana Simons (BIJ1) 
vertrok na een 'onverdiende dolksteek in de rug', van mede-partijleden. 
D66-leider Sigrid Kaag schreef dat ze na zes jaar ministerschap de 
politiek zou verlaten, vooral uit 'zorg om de veiligheid voor mijn 
gezin'.

Het beeld doemt op van een parlement en politiek bedrijf waar het niet 
pluis is. Waar een burn-out constant op de loer ligt, het hardwerkende 
Kamerlid weinig bereikt (zeker in de oppositie), (doods)bedreigingen aan 
de orde van de dag zijn en sommigen meer in beslag worden genomen door 
crisismanagement dan wetgevende taken of controle van de macht. Want de 
laatste jaren kwamen ook nog eens diverse meldingen van (seksueel) 
grensoverschrijdend gedrag naar buiten (PVV-Kamerlid Dion Graus, 
Volt-Kamerlid Nilufer Gundogan, D66-Kamerlid Sidney Smeets, 
oud-Kamervoorzitter Khadija Arib (PvdA)).

Wat is er precies aan de hand? Wat is ertegen te doen? Wordt het vinden 
van nieuwe Kamerleden lastiger? Het parlementair gezagsprobleem ontleed.


Profileringsdrang, kleine fracties

Sinds Harry van der Molen (CDA) het parlement vorig jaar na een burn-out 
achter zich liet, hoort hij vaak dat hij 'vast blij is' dat hij de 
politiek heeft verlaten. Het baart hem zorgen dat ook 'heel redelijke 
mensen' dat tegen hem zeggen, die vroeger met respect spraken over het 
parlementair werk. Van der Molen wijt dit aan de manier waarop in de 
afgelopen jaren politiek is bedreven. Na de Fortuyn-revolte van 2002 
ontstond de opvatting dat veel niet gezegd kon worden in de Tweede 
Kamer. 'Een vergissing volgde', constateert hij. 'De Kamer gaf niet 
alleen ruimte om alles te zeggen, maar ook op alle manieren, zoals met 
scheldwoorden.' De taalverruwing maakte de afstand tot de kiezer eerder 
groter dan kleiner, denkt hij.

Daarnaast is het parlement 'een profileringsplatform' geworden, zegt Van 
der Molen. 'Ik heb regelmatig bij debatten gedacht: zitten we hier om 
iets voor elkaar te krijgen, of ben ik alleen maar een figurant in 
andermans filmpje?' Liane den Haan denkt terug aan het moment dat een 
SP-Kamerlid een filmpje op sociale media plaatste waarin Den Haan 
tijdens een pensioendebat lachte naar verantwoordelijk minister Carola 
Schouten (ChristenUnie). De SP'er verweet Den Haan en Schouten 'de 
mensen thuis' uit te lachen, terwijl beiden verzekerd zijn van 
'gigantische pensioenen'. Den Haan: 'Politicus in de huidige tijd zijn 
betekent dat je heel opportunistisch, populistisch en berekenend moet 
zijn.'

Henk Vermeer hielp met de oprichting van BBB en loopt als ambtelijk 
secretaris regelmatig rond in het Tweede Kamergebouw. Zijn indruk? 
'Alles wordt weggestemd', zegt hij over oppositievoorstellen die door de 
'machtspolitiek' van de kabinetten-Rutte werden 'weggeslagen'. Volgens 
hem doet inhoud er niet toe, maar alleen de vraag of je loyaal bent aan 
de coalitie, en dat werkt uiterst demotiverend.

Zo'n vijftien jaar geleden bezetten de drie grote fracties ongeveer 100 
van de 150 zetels; nu halen de drie grootste (VVD, D66, PVV) er 75. 
Daarnaast zijn er zes 'eenpitters' (Omtzigt, Van der Plas, Gundogan, 
Simons, Den Haan en Ephraim). Na de afsplitsing deze week van Olaf 
Ephraim van de Groep Van Haga bereikte het aantal Tweede Kamerfracties 
een record: 21.

Jeroen Dijsselbloem, ooit secretaris en vicevoorzitter van een grote 
PvdA-fractie van eerst 42 en later 33 zetels, ziet in deze cijfers een 
belangrijk verschil tussen toen en nu. 'De grote fracties konden 
destijds het werk verdelen', zegt de huidige burgemeester van Eindhoven. 
'Er was ruimte om bijvoorbeeld eens lid te worden van een parlementaire 
enquete-commissie of voor een extra-parlementaire stage of onderzoek. 
Dat hielp om de accu weer op te laden.' Sociale media waren destijds 
veel minder indringend. 'Ik was een van de eerste Kamerleden met een 
Hyves-pagina... superlief, vergeleken met de huidige online 
omgangsvormen.'


Dalend vertrouwen, verminderde 'bijtkracht'

De negatieve reacties van bekenden van vertrokken CDA'er Van der Molen 
op het werk in het parlement, staan niet op zichzelf. Het vertrouwen van 
het publiek als geheel in de Tweede Kamer is flink gedaald, harder zelfs 
dan dat in andere instituties. Waar bijvoorbeeld zorg, politie en 
rechters nog op een vertrouwenspercentage konden rekenen van meer dan 70 
procent, kwam de Tweede Kamer bij een laatste peiling van het CBS in mei 
van dit jaar niet verder dan 30 procent. Veel kiezers en commentatoren 
wijzen als oorzaak naar de polarisatie, het gebrek aan daadkracht en 
'bijtkracht' (meer lam dan leeuw, in Vondelings bewoordingen)

Het vertrouwen slonk al tijdens de moeizame kabinetsformatie voor Rutte 
IV, voorjaar 2021. Al snel klonken er binnenshuis ook twijfels over de 
eigen regie van de Kamer over diezelfde formatie, een prerogatief dat 
het parlement in 2012 nog naar zich had toegetrokken. De 
BoerBurgerBeweging (BBB), grote winnaar van de laatste verkiezingen voor 
de Provinciale Staten, toont zich inmiddels voorstander van 
herinschakeling van de Koning in het formatieproces. Mark Rutte was al 
langer voorstander.

Waar de kabinetsformatie nog een probleem kon worden genoemd van de 
mainstream-partijen, rommelde het ook aan de randen van het 
parlementaire spectrum. Forum-leider Thierry Baudet werd in 2022 voor 
een week geschorst, nadat was gebleken dat hij bepaalde nevenfuncties 
niet had opgegeven. In de tijdelijke coronacommissie, die een 
parlementaire enquete naar het overheidsoptreden tijdens de pandemie zou 
voorbereiden, ontstond ruzie over de opstelling van Forum en Groep Van 
Haga. Dat onderzoek staat nu op losse schroeven.

'Idioterie', zegt vertrekkend Kamerlid Liane den Haan over het besluit 
om de parlementaire enquete voorlopig niet door te zetten. Voor haar was 
het de laatste druppel. En de manier waarop het kabinet met het 
enqueterapport over Groningen omging, gaf vertrekkend SP-Kamerlid (en 
lid van de enquetecommissie) Peter Kwint 'de laatste duw'. 'Nog nooit 
heb ik zo weinig vertrouwen gehad in het instituut van de Kamer', 
schreef hij in zijn afscheidsbrief.

Volgens historicus Bert van den Braak laat deze gang van zaken 'de 
machteloosheid van het parlement zien'. De hoogleraar parlementaire 
geschiedenis aan de Universiteit Maastricht zegt: 'De Kamer heeft 
stevige parlementaire enquetes nodig om zijn tanden te tonen, zoals de 
RSV-enquete in de jaren tachtig bewees.' Vicepremier Gijs van Aardenne 
(VVD) moest toen opstappen. Wat die machteloosheid verder bevestigt, 
zegt Van den Braak, is dat het kabinet vaak domweg weigert om het 
parlement gevraagde inlichtingen te verstrekken, nota bene een 
grondwettelijke verplichting.

De schorsing van Baudet was een ander voorbeeld van niet durven 
doorpakken, aldus Van den Braak. 'Die schorsing was van kracht in een 
week dat er toch weinig gebeurde in de Tweede Kamer. Een veel steviger 
maatregel was geweest om het budget van Forum te korten.'

De Tweede Kamer moet dus tegenwoordig op twee fronten haar tanden laten 
zien, concludeert Van den Braak: niet alleen richting kabinet, maar ook 
richting rebellen in eigen huis.

Wat het parlement, tot slot, evenmin hielp was de verhoogde mate van 
doorstroming van Kamerleden. Ze vertrokken bijvoorbeeld tussentijds naar 
kennelijk leukere banen in het bedrijfsleven of bestuur. Het 
institutioneel geheugen en de (wetgevende) ervaring van de Kamer werden 
er niet beter van.

De website http://parlement.com van het Parlementair Documentatie 
Centrum van de Leidse universiteit schrijft: 'Zowel door wisselend 
kiezersgedrag als door grotere doorstroming bij verkiezingen en door 
tussentijds vertrek is de parlementaire ervaring sterk afgenomen.' In de 
zittingsperiode 2012-2017 vertrokken 33 leden tussentijds, in de periode 
2017-2021 waren dat er 32, in beide gevallen meer dan 20 procent van 
alle Kamerleden. Sinds 2021 waren er al 19 tussentijdse vertrekkers, 
aldus de website, een relatief hoog aantal omdat het slechts een halve 
zittingsperiode betrof.


Nieuw talent niet afgeschrikt, wel getraind

Schrikken de Haagse berichten over bedreigingen, burn-outs en politieke 
irrelevantie nieuw talent af? VVD, BBB en Volt, drie partijen die NRC 
benaderde, zeggen er momenteel niets van te merken. VVD-prominent en 
oud-minister Annemarie Jorritsma heeft de afgelopen weken, als lid van 
de Flevolandsse scoutingscommissie, veel nieuwe mensen gezien die 
landelijk actief willen worden. Angst voor werkdruk of bedreigingen 
heeft ze niet bespeurd, zegt ze, wat volgens haar kan liggen aan het 
feit dat bijna alle aanmelders 'al enige politieke ervaring' hebben, 
bijvoorbeeld al raadslid of wethouder, evenmin een baan die op veel 
liefde van het publiek kan rekenen. Bovendien zijn de meesten volgens 
haar allang bekend met wat er in Den Haag gebeurt. 'Die hadden al met 
zittende Kamerleden gesproken', aldus Jorritsma.

Kort na de kabinetsval kwamen 'meer dan vijfhonderd aanmeldingen', op 
een oproep van BBB om te solliciteren naar een Kamerplek, vertelt 
medeoprichter en ambtelijk secretaris Henk Vermeer. 'Ik denk dat de 
meesten totaal niet weten waar ze aan beginnen.' Wie aantoonbare 
ervaring heeft bij organisaties waar 'veel druk en bemoeienis' aan de 
orde van de dag is, kan het werk in Den Haag volgens Vermeer beter aan. 
Ook moeten kandidaten communicatief sterk zijn, zodat ze hun standpunten 
goed op journalisten kunnen overbrengen.

Ook bij de pan-Europese partij Volt merken ze weinig twijfel bij nieuw 
politiek talent. 'Het kan ermee te maken hebben dat we veel jonge mensen 
bij de partij hebben', zegt een woordvoerder. 'Jonge ambitieuzen' durven 
de stap naar de landelijke politiek volgens hem aan vanuit 'het 
idealisme om het anders te gaan doen'. Het gebrek aan twijfel neemt niet 
weg dat nieuw talent intensief wordt getraind op 'de narigheid en 
stress' die bij het Kamerwerk komen kijken, aldus Volt.


De problemen zijn bekend, de remedies blijven uit

Wat opvalt aan veel van de problemen die vertrekkende Kamerleden 
opsommen: ze zijn allemaal bekend, sommige bestaan zelfs al lang. Al in 
2015 nam de Tweede Kamer bijvoorbeeld een motie aan om 'zetelroof' 
onmogelijk te maken en daarmee parlementaire versplintering tegen te 
gaan, zonder dat die uitspraak opvolging kreeg. Wel heeft de Kamer in 
2016 besloten om afsplitsers minder spreektijd, stemrecht en financiele 
middelen te geven.

Ook over het gebrek aan ondersteuning van fractieleden wordt al decennia 
geklaagd, zonder resultaat. Dat zou overigens wel kunnen veranderen als 
Pieter Omtzigt, die dat gebrek aan ondersteuning regelmatig aankaart, 
straks in de Tweede Kamer blijft.

Pleidooien voor een forse uitbreiding van het aantal Kamerleden, om 
hetzelfde werk over meer mensen te kunnen verdelen, klinken ook al 
langer. ChristenUnie en Volt gaan het toch weer proberen: beide partijen 
komen binnenkort met een initiatiefnota waarin ze onder meer pleiten 
voor een Kamer bestaande uit tweehonderd leden - vijftig meer dan nu.

Voor de korte termijn bepleiten veel vertrekkers een strengere 
handhaving van de Kamerregels. De Kamervoorzitter moet volgens onder 
anderen Harry van der Molen en Liane den Haan meer macht krijgen om meer 
parlementaire taal af te dwingen en betere omgangsvormen.

CDA'er Derk Boswijk stelde vorig jaar voor om camera's uit de 
vergaderzalen te verwijderen. Daarmee kunnen verhalen voor de buhne en 
opzetjes waar Liane den Haan zich aan stoorde, voorkomen worden. Het 
voorstel van Boswijk kreeg weinig bijval. Toch wordt dit idee meerdere 
keren genoemd door vertrekkers die NRC sprak. Want voor hen staat vast 
dat er in elk geval iets moet gebeuren.

--------
(c) 2023 Mediahuis