[D66] 1984, Woke: Kremlin aan de Amstel

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   Het Parool
Datum:  5 november 2022
Auteur: Tim Wagemakers
URL:    
https://www.parool.nl/amsterdam/hoe-wint-amsterdam-het-vertrouwen-van-zijn-burgers-zorg-eerst-voor-die-prullenbakken~b7f3d8e4/


Hoe wint Amsterdam het vertrouwen van zijn burgers?
'Zorg eerst voor die prullenbakken'
---------------------------------------------------

De gemeente Amsterdam zegt beter naar burgers te luisteren dan ooit, 
maar waarom voelen veel Amsterdammers zich dan toch niet gehoord? Het 
gladde ijs van de inspraak: 'Het betekende een hoop therapieachtige 
sessies met ambtenaren.'

De democratie in de stad stond er deze week niet fraai op. Zo sprak een 
ambtenaar in een vrijgekomen e-mail uit 2015 over 'undercover 
ambtenaren' die bij bijeenkomsten rond de vernieuwing van het 
erfpachtstelsel rondliepen om het standpunt van de gemeente te 
ondersteunen. Hoe vaak dit is gebeurd, is onduidelijk. Volgens wethouder 
Reinier Van Dantzig (Grond) deed de 'hoogst ongelukkig gekozen' term 
geen recht aan de feitelijke situatie en was deze 'gekscherend' bedoeld, 
maar het zal het vertrouwen in de gemeente geen goed doen.

Zeker niet omdat het beeld van een regentesk stadsbestuur dat niet wil 
luisteren naar de bezwaren van de mondige omwonenden al dominant is, in 
elk geval bij grote dossiers als de komst van windmolens binnen de 
gemeentegrenzen of het nieuwe gebouw voor theater de Meervaart in de 
Sloterplas. De voorbeelden passen bij het moeizame participatieverleden 
van de gemeente, zegt Mike Brantjes, coordinator van Hart voor de 
K-buurt, een buurtplatform uit Zuidoost. Acht jaar geleden ging hij met 
zijn groep in participatiestaking, nadat de gemeente woningbouwplannen 
had gepresenteerd waar niemand achter stond. 'De inspraak toen had een 
groot grabbeltoneffect,' aldus Brantjes. 'Heel veel praten, alles in de 
grabbelton en vervolgens haalde de gemeente er alleen de dingen uit die 
precies goed uitkwamen. Dat brak elk vertrouwen.'


Participatie leidt tot woede

Vertrouwen, het wordt vaak genoemd als het gaat om de relatie tussen 
burger en overheid. Een even belangrijk als moeilijk te meten fenomeen, 
al is het historisch lage opkomstpercentage bij de 
gemeenteraadsverkiezingen een teken aan de wand. De jaarlijkse 
burgermonitor van Dienst Onderzoek & Statistiek bevat andere 
aanknopingspunten. Opvallend is dat slechts 23 procent van de 
Amsterdammers veel vertrouwen heeft in ambtenaren en 20 procent in 
wethouders. In 2017 lag dat percentage nog tegen de dertig procent.

Burgemeester Halsema luidde deze week zelf ook de noodklok in een 
raadsbrief: 'Een deel van de Amsterdammers vindt de overheid onzichtbaar 
of heeft het idee zelf niet gezien of gehoord te worden. Ook wanneer ze 
om hun mening gevraagd worden. Een deel heeft het gevoel van het kastje 
naar de muur te worden gestuurd.'

Het stadsbestuur werkt sinds een paar jaar aan nieuwe manieren om 
Amsterdammers bij beleid te betrekken. Zo zijn er duidelijkere regels 
over hoe bewoners mee kunnen praten en beslissen. 'Het gaat ook best 
vaak goed,' vindt universitair docent Michiel Stapper, die onderzoek 
doet naar burgerparticipatie. Alleen: als het niet goed gaat, gaat het 
meteen ook goed mis, constateert sociaal geograaf en participatie-expert 
Justus Uitermark. En dat leidt vaak tot woede. Volgens Uitermark gaan 
mensen meedoen om inhoudelijke redenen, bijvoorbeeld 'zorgen over de 
natuur in de Sloterplas'. 'Maar al snel worden ze boos vanwege het 
proces zelf. Mensen krijgen dan het gevoel dat de democratie op het spel 
staat.'

Verwachtingsmanagement en eerlijkheid zijn sleutelbegrippen voor goede 
burgerparticipatie, zeggen de kenners. Bewoners voelen feilloos aan 
wanneer er echt naar ze geluisterd wordt en wanneer hun inbreng vooral 
'gemanaged' wordt. Stapper: 'Je moet elke avond duidelijk afsluiten met 
conclusies en niet achteraf mensen verrassen met tot dan toe onbekende 
informatie.'


Erken buurtplatforms

Ondertussen snapt een overheid vaak niet waardoor het misgaat. 
Ambtenaren wijzen naar protocollen, die aangeven wat de verwachtingen 
zijn: voorlichting is iets anders dan inspraak, wat weer iets anders is 
dan participatie of cocreatie. Bij voorlichting is er ruimte om vragen 
te stellen, bij inspraak krijgen burgers gelegenheid om inhoudelijk te 
reageren. Bij participatie draait het om meedenken en soms meebeslissen, 
en pas bij cocreatie gaat het echt om samen werken aan de plannen. 'Maar 
hoe helder het voor ambtenaren ook mag zijn, zo onduidelijk is het vaak 
voor bewoners,' zegt Uitermark. 'Je kunt namelijk iets een 
informatieavond noemen omdat je het ziet als voorlichting, een bewoner 
zal het, terecht, altijd gebruiken als inspraakmoment als de wethouder 
aanwezig is.'

Veel conflicten tussen bewoners en overheid spitsen zich volgens Stapper 
toe op de strijd om ruimte in de stad. Daar draait het bij uitstek om 
veel partijen en veel belangen. Een voorbeeld zijn de afspraken met 
ontwikkelaars voor een hotel op de plek waar de Meervaart nu staat. 'Wat 
misgaat in de huidige gebiedsontwikkeling is dat gemeenten 
overeenkomsten sluiten met ontwikkelaars voordat de participatie 
georganiseerd wordt. Vervolgens daar nog iets aan veranderen, vergt 
ongelofelijk veel energie van burgers, die vaak individueel optreden.'

Brantjes vindt dat de overheid burgers moet helpen zich te organiseren. 
'Individuele bewoners worden tegen elkaar uitgespeeld. Maar in elke 
buurt is een netwerk van actieve bewoners, dat mensen weet te bereiken 
die de gemeente niet kan bereiken. Erken dit soort buurtplatforms en 
werk met hen uit wat de behoeftes zijn.'

Andere veelgehoorde kritiek is dat de gemeente veel tijd investeert in 
grote plannen, maar haar basistaken niet rond krijgt. 'Als je vertrouwen 
wilt,' zegt Brantjes, 'moet je dat soort dingen op orde hebben. We zijn 
nu een jaar bezig vier prullenbakken terug te krijgen in de buurt. Dat 
is voor veel mensen het contact met de gemeente waarop ze hun vertrouwen 
baseren.'


Groeipijnen

Stapper noemt de Amsterdamse ambities rond democratisering razend 
interessant. Hij wijst op de vele experimenten, van buurtbudgetten tot 
participatieprotocollen en burgerberaden. 'Maar dat zorgt ook voor 
groeipijnen. Het is een radicale omslag, waarbij fouten worden gemaakt.'

Daarnaast is er, ziet Stapper, een spanning die lastig op te lossen is 
rond participatie, namelijk tussen de vertegenwoordigende democratie 
(bijvoorbeeld raadsleden die in meerderheid stemmen voor windmolens op 
land) en omwonenden (in wijken waar bezwaren zijn tegen de specifieke 
locatie van de molens). 'Heel vaak staan bewoners tegenover een 
wethouder, terwijl de wethouder uitvoert wat de gekozen raad wil. De 
raad moet soms duidelijker staan voor wat hij beslist.'

Verloren vertrouwen kan herwonnen worden, al kost dat veel tijd. Acht 
jaar na de participatiestaking werkt Brantjes met Hart voor de K-buurt 
nu op allerlei terreinen samen met de gemeente. 'Dat betekende wel een 
hoop therapie-achtige sessies met ambtenaren. Maar nu maken we wel samen 
plannen voor de buurt.' Toch blijft Brantjes waakzaam. 'Papier is leuk, 
maar de crux zit erin of ambtenaren het ook echt willen.'

--------
(c) 2022 DPG Media B.V.