[D66] Reconstructie Stikstofaanpak: Hoe het stikstofgedrocht groeide en ter wereld kwam

Sun Jun 12 12:33:12 CEST 2022

Bron:   Trouw
Datum:  11 juni 2022
Auteur: Jeannine Julen
URL:    
https://www.trouw.nl/verdieping/hoe-het-stikstofgedrocht-groeide-en-ter-wereld-kwam~be56db7b/

Reconstructie Stikstofaanpak: Hoe het stikstofgedrocht groeide en
ter wereld kwam
-----------------------------------------------------------------

Niet de boer is schuldig aan de stikstofcrisis, we moeten naar de 
overheid kijken, zei stikstofminister Christianne van der Wal vrijdag. 
Hoe konden de problemen ontstaan? Trouw schreef er eerder deze 
reconstructie over.

Meer dan tien jaar geleden bleek dat het kabinet een probleem had met 
het stikstofbeleid. CDA, PvdA en VVD verzonnen gezamenlijk een aanpak. 
Dat plan sneuvelde. Nu zitten we met de brokken. Een reconstructie.

Hij heeft het niet bedacht. Was niet bij de belangrijkste fase 
betrokken. 'De rol die mij is toebedeeld, is te veel van het goede.' Het 
is 3 oktober 2019 en de tweede keer dat oud-staatssecretaris Henk 
Bleker mailt dat een interview over de gesneuvelde Programmatische 
Aanpak Stikstof er toch echt niet in zit. Normaal gesproken is hij niet 
terughoudend als het gaat om terugblikinterviews, klinkt het in een 
eerdere mail. 'Maar hier moet ik me helemaal in verdiepen. Daar heb ik 
geen tijd voor.'

Twee dagen eerder begeeft diezelfde Bleker zich op het Haagse Malieveld 
tussen honderden protesterende boeren die met spandoeken, middelvingers, 
toegekeerde ruggen, brommende tractoren en hier en daar een uitgebrulde 
'klootzak!' of 'NSB'er!' ageren tegen het Haagse landbouwbeleid en 
politici die hinten op halvering van hun veestapel. Het recentste 
pijnpunt voor de protesterende boeren: het afgeschoten stikstofbeleid 
dat ervoor zorgt dat hun vergunningaanvragen stokken.

CDA'er Bleker ziet en hoort het allemaal aan voordat hij op het podium 
klimt. 'Laat je niet provoceren vandaag!', roept Bleker 'zijn' boeren 
toe. 'Laat je niet door een handvol loserige veganisten of 
dierenactivisten op de kast jagen. Kijk op hen neer.' Hij snapt de 
frustratie van de boeren. Zegt ook dat de kloof tussen boeren en een 
deel van dat 'Haagse wereldje' veel te groot is geworden. 'Daar hebben 
we last van. Dat moet een keer stoppen!'

Een hardnekkige vergunningenimpasse

Terug naar het jaar 2011. Bleker is dan staatssecretaris van economische 
zaken, landbouw en innovatie en Nederland verkeert in een heuse 
vergunningenimpasse als het gaat om projecten waarbij stikstof vrijkomt. 
Drie jaar eerder, in 2008, heeft de Raad van State het 'Toetsingskader 
ammoniak en Natura 2000' afgeschoten, maar nog altijd liggen er in 
provinciehuizen honderden moeilijk weg te werken vergunningaanvragen op 
stapels.

Een stal uitbreiden, een weg aanleggen, of een woonwijk bouwen in de 
buurt van een beschermd natuurgebied? Bewijs eerst maar eens dat jouw 
stikstofuitstoot dat stukje toch al gekwelde natuur niet verder aantast, 
oordelen zowel de rechter als de provincies. Lukt dat niet, dan kun je 
fluiten naar de vergunning.

De Haagse politiek doet in die periode een noodgreep: de Programmatische 
Aanpak Stikstof (PAS). Volgens bedenkers het ei van Columbus: het gaat 
ervoor zorgen dat boeren gewoon kunnen blijven boeren, bouwers kunnen 
blijven bouwen en dat de door stikstof gepijnigde flora en fauna ook nog 
eens opknapt. Een typisch Haagse win-win-situatie.

De PAS is weliswaar geen brouwsel van Bleker zelf, maar zeker wel een 
plan naar zijn boerenhart. Bleker - zelf woont hij op een boerderij in 
het Oost-Groningse Vlagtwedde - maakt er met zijn vele werkbezoeken aan 
het boerenland en bezuinigingen op beschermde natuur geen geheim van dat 
hij boerenbedrijvigheid boven natuurbescherming stelt. Gaat dit plan 
door, dan kan zijn boerenachterban weer ongestoord aan de slag.

Opeens blijken adviseurs kritisch

Dan ploft er ergens in 2011 een adviesrapport van de Commissie 
Milieu-effectrapportage op het bureau van de staatssecretaris. Een 
rapport waarin de Haagse oplossing voor de stikstofproblematiek onder de 
loep wordt genomen. De commissie laat niet veel heel van het concept dat 
Bleker met zijn ambtenaren in elkaar heeft gedraaid.

Een van haar voornaamste kritiekpunten is dat het programma in de 
huidige vorm in strijd lijkt met de Europese Habitatrichtlijn. Die 
schrijft voor dat economische bedrijvigheid nabij de stikstofgevoelige 
natuur alleen mogelijk is als die gebieden robuust genoeg zijn. En laat 
nou net de staat van de 118 stikstofgevoelige natuurgebieden in 
Nederland bijster slecht zijn. Een boerenbedrijf uitbreiden nabij zo'n 
natuurgebied kan alleen als de boer wetenschappelijk weet te onderbouwen 
hoe de vrijgekomen stikstofuitstoot valt te compenseren. 'Doe je 
juridische huiswerk', waarschuwt de commissie de staatssecretaris, 
'anders ga je onderuit'.

'Jullie zien het allemaal wel heel erg zwart', proberen Blekers 
ambtenaren nog bij de commissieleden, zo blijkt uit de gesprekken die de 
krant voor deze reconstructie voerde met diverse betrokkenen. 'We hebben 
dit programma nog doorgelicht met Europa's beste natuurdeskundigen.' Die 
druk zet geen zoden aan de dijk.

Een jaar later volgt nog een rapport, dit keer over het definitieve 
concept. De boodschap is vernietigend: de PAS is juridisch onhoudbaar. 
Vergunningen die onder deze maatregel worden verstrekt, zegt de 
milieucommissie met zoveel woorden, houden geen stand bij de rechter. 
Adviesrapporten, van de Raad van State en van de Commissie VVBI 
(Versnelling en Verbetering Besluitvorming Infrastructuur), komen tot 
dezelfde conclusie. Maar Bleker houdt voet bij stuk. De ruimte voor 
economische bedrijvigheid ziet hij wel degelijk, schrijft hij in een 
brief aan de Tweede Kamer.

De hardhorendheid van Henk Bleker

Dit kan toch niet zo doorgaan, dringt een lid van een van de kritische 
adviescommissies aan bij Tweede Kamerleden. Dit gaat de verkeerde kant 
op, waarschuwt hij. Bij de meesten vindt hij nauwelijks gehoor. Hij 
spreekt ook minister Melanie Schultz van Haegen (destijds minister van 
Infrastructuur en Milieu) aan op de hardhorendheid van haar collega 
Bleker. 'Interessant wat u zegt', antwoordt Schultz. 'U heeft zeker een 
punt.' Verder gaat ze niet.

Tijdens een kop koffie in de Tweede Kamer probeert hij het ook bij 
Diederik Samsom van de PvdA, een van de twee geestelijk vaders van het 
nieuwe stikstofbeleid. Maar ook die valt niet op andere gedachten te 
brengen. Samsom blijft erop hameren: dat beleid houdt echt wel stand.

Het Samsom-Koopmans-pakt

In 2008 al zaten PvdA-milieuwoordvoerder Samsom en de landbouwexpert van 
de CDA-fractie, Ger Koopmans, met elkaar aan tafel om een oplossing te 
zoeken voor al die vergunning-aanvragen die maar blijven hangen op het 
provinciehuis. Wie welke bouwsteen heeft gelegd, is niet helemaal 
duidelijk. De ene betrokkene wijst de 'hyperintelligente Diederik' aan 
als ware bedenker van het nieuwe stikstofbeleid. Koopmans, die alleen 
een oplossing zoekt voor de in het nauw geraakte boeren, hobbelt 
erachteraan. Een ander gerucht luidt dat Koopmans de bedenker is. Hij 
weet het groene hart van oud-Greenpeace medewerker Samsom over te halen 
door te schermen met windmolens die niet gebouwd kunnen worden door de 
strikte Natuurbeschermingswet. Dat moet anders, zou Samsom uiteindelijk 
hebben besloten.

De twee willen over de gang van zaken in ieder geval nu niets kwijt. 
Samsom laat weten niet beschikbaar te zijn voor een interview en 
verwijst naar zijn columns in de Volkskrant. Daar schrijft hij, naar 
eigen zeggen, 'enigszins schuldbewust' over zijn bijdrage aan de PAS. In 
de woorden van Samsom: de fata morgana die in de rechtszaal 
uiteenspatte. Koopmans is minder schuldbewust. 'Ik zou het zo weer 
doen', klinkt het in een interview met 'Een Vandaag'. 'Het is daarna 
eigenlijk misgegaan', aldus het voormalig Kamerlid over de uiteindelijke 
uitwerking van het plan. Waar het precies fout ging, vertelt hij liever 
niet aan deze krant. 'Daar heeft hij al genoeg over gezegd in andere 
media', laat een woordvoerder van de provincie Limburg weten, waar 
Koopmans inmiddels gedeputeerde is.

Feit is dat de twee zich hebben laten inspireren door het Nationaal 
Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit. Ook een programmatische aanpak - 
in dit geval met als doel de Nederlandse luchtkwaliteit te verbeteren 
zonder de economische ontwikkeling in de weg te zitten. Het wordt een 
groot succes. Vanaf de invoering in 2009 verbetert de luchtkwaliteit 
aanzienlijk. Door schonere auto's op de weg kunnen meer bruggen en wegen 
bijgebouwd worden. Maar, waarschuwen deskundigen dan al, terwijl Samsom 
en Koopmans in de hallelujastemming verkeren, de stikstofregelgeving zit 
net iets anders in elkaar dan de emissiewetgeving. Europa kijkt wat 
stikstof betreft niet naar hoeveel er wordt uitgestoten, maar naar de 
staat van de desbetreffende natuurgebieden. En juist de beroerde 
toestand van de Nederlandse flora, kan eventueel succes flink in de weg 
zitten, aldus die deskundigen.

Verjaardagscadeau in een cruciaal Kamerdebat

Door naar 16 april 2014. Staatssecretaris Sharon Dijksma - de opvolger 
van Bleker - viert tijdens het zoveelste stikstofdebat haar 43ste 
verjaardag. Het is een cruciaal debat, want of de programmatische aanpak 
sneuvelt, of er komt na zes jaar bakkeleien eindelijk een einde aan de 
vergunningsimpasse. 'Ik wil natuurlijk niet vooruitlopen op wat jarigen 
zo aan het eind van de dag zouden kunnen krijgen, maar ik weet wel iets 
waarmee de Kamer mij heel blij zou kunnen maken', hint Dijksma aan het 
begin van haar bijdrage. Maar, stipt ze nog eens aan, vooral de natuur 
en de ondernemers in dit land zijn blij als de Kamer haar steunt.

Heel kritisch is die Kamer inmiddels niet meer. Uitvoerige kritiek werkt 
zelfs een beetje op de zenuwen van enkele Kamerleden. Als Esther 
Ouwehand van de Partij voor de Dieren met dit wetsvoorstel zegt te 
vrezen voor verdere natuurachteruitgang en voor vergunningverlening 'die 
je hiermee verder op slot zet', reageert Lutz Jacobi van de PvdA: 'Ik 
zit hier bijna een uur naar een zuurgraad te luisteren waarbij de 
stikstofdepositie in ons land bijna in het niet valt.' Het mag allemaal 
wel wat vrolijker van de Friezin Jacobi.

En vrolijker wordt het. Met verwijzingen naar de Raad van State en 
onderzoek van onderzoeksbureau TNO weet de staatssecretaris de aarzeling 
van de meeste Kamerleden te pareren. Dijksma: 'Het antwoord op de vraag 
(...) of de PAS juridisch houdbaar is, luidt: Ja.' Uiteindelijk krijgt 
ze haar verjaardagscadeau: een ruime meerderheid van de Tweede Kamer 
stemt in met haar wetsvoorstel.

Hoe rijmt dat met al die vernietigende rapporten van de commissies en de 
twijfels van advocaten en ecologen? De voormalige staatssecretaris rept 
er anno 2019 met geen woord over. 'Geen tijd voor', zegt een 
woordvoerder van de gemeente Amsterdam, waar Dijksma inmiddels wethouder 
is. Misschien als ze het wat rustiger heeft? 'Haar agenda laat een 
interview echt niet toe. Ik kan het niet mooier maken dan het is', 
klinkt het.

Maar de beperkte bewegingsruimte van Dijksma in de periode dat ze 
staatssecretaris was spreekt boekdelen. In een kabinet waar de VVD de 
scepter zwaaide, had zij als PvdA'er niet veel in de melk te brokkelen. 
VVD wilde dat de programmatische aanpak stikstof er kwam. En Dijksma kon 
niet veel anders dan schuiven met de bouwstenen van haar voorganger 
Bleker. Drie jaar na haar aantreden, in 2015, ging het uiteindelijke 
Programma Aanpak Stikstof in. Om op 29 mei 2019 alweer te sneuvelen.

--------
Dit verhaal is tot stand gekomen op basis van de Handelingen van de 
Tweede Kamer, adviesrapporten van de Commissie Milieueffectenrapportage, 
VVBI en een advies van de Raad van State en interviews met verschillende 
betrokkenen. De namen van anonieme bronnen zijn bekend bij de 
hoofdredactie.

NB: In een eerdere versie van dit artikel stond abusievelijk vermeld dat 
staatssecretaris Bleker onder minister Schultz van Haegen 
(Infrastructuur en Milieu) viel. Dit klopt niet, Bleker viel als 
staatssecretaris Landbouw onder minister Maxime Verhagen (Economische 
Zaken).

--------
(c) 2022 DPG Media B.V.